خاندان وتباراهل بیت (علیهم السلام) واجداد گذشته خاندان رسالت وامامت ازنسل ابراهیم پیامبر(علیه السلام) و نواده اسماعیل ذبیح ودرسلسله مراتب صلبی به عبدالمطلب می رسد.
عبدالمطلب دوازده پسر داشت که کوچکترین آنها عبدالله است وحضرت محمد (صلی الله علیه وآله) رسول گرامی اسلام تنها فرزند اوست که هرگز دیده به دیدار پدر نگشود ودردوران جنینی پدر را ازدست داد .
فرزند دیگر او ابوطالب است که حضرت علی (علیه السلام) فرزند او ست وبدین سان حضرت محمد (صلی الله علیه وآله) و حضرت علی(علیه السلام) پسرعموی یکدیگرند وحضرت علی (علیه السلام) بیش از 30سال ازاو کوچکتر است.
بعدها حضرت علی (علیه السلام) درعصرحکومت پیامبر(صلی الله علیه وآله) درمدینه، باکوچکترین دختراو، فاطمه معصومه(سلام الله علیها) ازدواج کرد ونسل پیامبر(صلی الله علیه وآله) وحضرت علی (علیه السلام) از طریق این ازدواج تداوم یافت .
ازنسل حضرت علی (علیه السلام) وحضرت فاطمه(سلام الله علیها)یازده گوهر درخشان ومِهرهای ولایت درخشیدند که امام صادق(علیه السلام) نسل چهارم این زوجین شریف است وششمین امام شیعه ، یاخلیفه راستین پبامبر(صلی الله علیه وآله)است.
جد ّوجدّه:
وبدین سان پس ازرسول خدا(صلی الله علیه وآله) وخدیجه کبری که جدّوجدّه اصلی امام بحساب می آیند ، باید به سراغ امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) که جّد وجدّه وپدر همه امامان نخستین جانشین رسول خدا(صلی الله علیه وآله) وسید الاوصیاء است.
جدّ دیگر امام حسین (علیه السلام) سیّد الشهداء وپس ازاو امام سجاد (علیه السلام)است که امام حسین(علیه السلام) مهتر شهیدان وامام سجاد(علیه السلام) زین العابدین ومایه فخر عابدان است.
جدّه اصلی اوحضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) بانوی نمونه اسلام، دخت پیامبر(صلی الله علیه وآله) و همسرحضرت علی (علیه السلام) است وپس از او بایدازهمسرامام حسین (علیه السلام) حضرت شهربانو نام برد وهم ازکیهان بانو که خواهرشهربانو است.
امام علی (علیه السلام) کیهان بانو رابه عقد محمد بن ابی بکر درآورد وازاوپسری به نام قاسم به دنیا آمد که دختر او امّ فروه مادر امام صادق(علیه السلام) است پس کیهان بانو جدّه مادری امام صادق(علیه السلام) است و بنابراین جده پدری ومادری امام صادق(علیه السلام) دوخواهر ایرانی وازنسل یزدگرد پادشاه ساسانی می باشند.
نسب مادر امام حضرت علی بن ابیطالب(علیه السلام) که درمدینه حامی اسیران خانواده سلطنتی ایران بود ، شهربانو رابه عقد ازدواج پسرش حضرت امام حسین (علیه السلام) درآورد وکیهان بانو را بامحمد بن ابی بکر، پسرخلیفه اول که اورامثل پسرخود دوست می داشت ، تزویج نمود وبعد ازاین که حضرت علی (علیه السلام) خلیفه شد مرتبه محمد بن ابی بکر رابقدری بالابرد که اوراوالی مصرکرد ودرآن کشور باتمهید معاویه به قتل رسید.
ازصلب محمد بن ابوبکر وبطن کیهان بانو پسری متولد شد بنام قاسم وازقاسم دختری متولد گردید به اسم امّ فروه واین دختر باامام محمد باقر(علیه السلام) ازدواج نمود وحضرت جعفرصادق(علیه السلام)ازبطن ام فروه می باشد ولذا حضرت جعفرصادق(علیه السلام)ازطرف مادرهم به یک شاهزاده خانم ایرانی که بروایتی چشم های آبی رنگ داشته می پیوندد.
پدر امام صادق(علیه السلام) پدرامام صادق (علیه السلام) حضرت امام محمد باقر(علیه السلام) فرزندحضرت علی بن الحسین زین العابدین امام چهارم(علیه السلام) می باشد.
باقرالعلوم(علیه السلام) درروزاول ماه رجب یاسوم ماه صفرسال 57 ه.ق درمدینه متولد ودرسال 114ه.ق درسن 57 سالگی به دستورهشام بن عبدالملک مروان دهمین خلیفه اموی درمدینه مسموم وبه شهادت رسیدند، مرقدشریفشان درقبرستان بقیع است .
ایشان نوزده سال وده ماه ودوازده روز(ازسال 95تا114ه.ق) ردای امامت رابردوش داشتند.
آن حضرت درجریان واقعه کربلا حضورداشتند، درحالیکه بیش ازسه سال وشش ماه وده روزازعمرشریفشان نگذشته بود؛ تمام مصائب کربلا واسارت راازنزدیک دیده وخودنیزجزء مصیبت زدگان بودند.
پیشوای پنجم ، نمونه فضل وکمال ،علم ودانش وتجلی علمی الهی بودندوحرکتی که درجهت آشکار ساختن وروشن نمودن ارزشهای اسلامی درکلیه ابعادداشتندحرکتی بس عمیق بودکه ازطول قرنها ازفرهنگ ناب وزلال الهی دربرابرتجاوز بیگانه حراست وحفاظت نمودبه همین جهت است که آن حضرت به باقرالعلوم (علیه السلام) یعنی شکافنده علمها معروف شدند.
نسب امام صادق (علیه السلام) مادرآن حضرت «امّ فروه» دختر قاسم بن محمد بن ابی بکراست.به این جهت ازطرف مادر نسبت آن بزرگوار به ابوبکر می رسد وچون قاسم بن محمد بن ابی بکر بادختر عموی خود «اسماء» دخترعبدالرحمن بن ابی بکر ازدواج کرده بود ، مادر آن حضرت ، هم ازطرف پدر نواده ابوبکر است وهم از طرف مادر، به این مناسبت امام صادق(علیه السلام) فرمود: ابوبکر دوبار مرابه دنیا آورد .یعنی ازدوراه نسبت من به او می رسد.
امام صادق(علیه السلام) درباره مادرخود فرمود: مادر من از کسانی است که ایمان آورد وتقوای الهی پیشه ساخت وکار نیک انجام داد، وخدا نیکوکاران رادوست می دارد امام ششم (علیه السلام) بااین جمله کوتاه ولی پرمغز و بامحتوا که ازقرآن (سوره نحل ،آیه 128)الهام گرفته است.
تمام اوصاف نیکو وپسندیده رابرای مادر خویش بیان فرمود:همان اوصافی که امیرمؤمنان (علیه السلام) برای متقین درجواب سؤال همام بیان فرمود: «ای همام،ازخدا بترس ونیکی کن،زیرا خداوند باکسانی است که تقوا پیشه کنند وکارنیک انجام دهند.
به هرحال تقواوپاکدامنی ام فروه تاحدی بود که مسعودی می نویسد:«امّ فروه ازتمامی زنان زمان خود باتقواتربود.
مادردانشمند امّ فروه ازامام باقر(علیه السلام)احادیث زیادی نقل کرده است.
ازامام سجاد (علیه السلام) نیز روایاتی نقل نموده که یک مورد آن ازنظرتان می گذرد:«حضرت علی بن الحسین (علیه السلام) به اوفرمود: ای امّ فروه ، من برای گناهکاران از شیعیان خود درهرروز وشب صد باردعا می کنم و ازخدا برای آنان طلب آمرزش می نمایم، زیرا ما برچیزی که می دانیم صبر می کنیم وآنهابرچیزی که نمی دانند صبر می کنند ».
خلاصه مادربزرگوارحضرت امام صادق(علیه السلام)ازموقعیت علمی والایی که ازخاندان وحی ورسالت فراگرفته بود، برخوردارگشت که برای پی بردن به مقام دانش اوبه نقل یک مورد بسنده می شود: شخصی به نام«عبدالاعلی » می گوید:«ام فروه رادیدم که دراطراف خانه کعبه طواف می کرد ولباسی پوشیده بود که کسی اورانشناسد.
هنگامی که خواست دست خود را روی حجرالاسود بگذارد، دست چپ را روی سنگ گذاشت، مردی (که به نظر می رسد ازعامه بوده) به او گفت: دست چپ را روی سنگ گذاشتن برخلاف سنت است و تواشتباه کردی.
ام فروه گفت:لازم نیست تو چیزی به ما بیاموزی ، چراکه ماازدانش شمابی نیاز هستیم » درهرحال امام صادق(علیه السلام) دردامن رسالت ومرکز وحی تولد یافت ورشد کرد وبخشی از دوران زندگی خودرا تحت توجهات وعنایات جد خود حضرت زین العابدین (علیه السلام) وپدر بزرگوارخویش امام باقر(سلام الله علیه) سپری کرد.
شخصیت امام صادق (علیه السلام) مادراو زنی فاضله ودخترقاسم بن محمد بن ابی ابکر است .
قاسم بن محمدخودازثقات ومعتمدان امام علی بن الحسین (علیهماالسلام) وازفقهای شیعه مذهب مدینه بود.
او دختری فهمیده ودانا داشت که اورا فاطمه نامیده و گاهی قریبه می خواندند وکنیه اوام فروه بود.
تاریخ اورا زنی فاضله ، مؤمنه ، عفیفه وباعصمت وشرافت معرفی می کند.
و امام صادق(علیه السلام) خود درشأن مادرش فرموده بود : مادرم ازکسانی بود که بواقع مؤمنه ودرطریق تقوا بود.
زنی بود نیکوکار وخدا نیکوکاران رادوست می دارد: کانَت اُمِّی مِمَّن آمَنَت وَاتَقَّت ، وَاحسَنَت ،وَاللهُ یُحِبُّ المُحسِنینَ امام باقر(علیه السلام) باتعبیرات زیبائی ازاویاد می کرد وهم امام صادق(علیه السلام) برای او حرمت فوق العاده ای قائل بود.او دربین زنان مدینه حرمت اجتماعی بالائی داشت وبه آموزش وهدایت زنان وحل ورفع مشکلات دینی آنها می پرداخت.
داستانی از مادر امام درسال 90هجری مرض مسری وخطرناک آبله درمدینه بروز کرد وعده ای ازکودکان مبتلا شدند.
بااین که حضرت امام جعفرصادق(علیه السلام) درآن موقع هفت ساله بود (بسته باین که تاریخ تولداو را80یا83هجری بدانیم) وکودکان درسن هفت یاده سالگی کمترازخردسالان مبتلا به آبله می شوند ام فروه بافرزندان خودازجمله حضرت جعفرصادق(علیه السلام)ازمدینه رفت تا این که بیماری آبله فرزندان وی رابیمار ننماید .
درگذشته برای مبتلا نشدن به آن بیماری چاره ای غیرازاین نبود که ازشهرآلوده به مرض بگریزند وبه جائی بروند که درآن آبله نباشد.
امّ فروه بافرزندانش به (طنفسه) که ازنقاط ییلاقی مدینه بود رفت و بعد از اینکه درطنفسه سکونت کرد اطمینان حاصل نمود که فرزندانش مبتلا به آبله نمی شوند ، غافل ازاینکه مرض خطرناک برخودِ وی مستولی خواهد گردید.
وقتی ام فروه بیمار گردید ، مثل تمام بیماران آبله نمی دانست که مبتلا به آن بیماری خطرناک گردیده تااین که اولین تاول آبله دربدن او نمایان شد وچون زنی باسواد بود دانست که مبتلا به آبله گردیده وبجای این که درفکر خودباشد، به فکر فرزندانش افتاد وگفت که فوری آنها راازطنفسه دورکنند وبجائی ببرند که درآنجا آبله نباشد وحضرت جعفرصادق(علیه السلام) وسایرفرزندان ام فروه را ازآنجا دورکردند وبه روستای دیگربردند.
درمدینه به حضرت محمد باقر(علیه السلام)اطلاع دادند که همسرش درطنفسه مبتلا به بیماری آبله شده است وچون آن بیماری یک مرض خطرناک بود،امام محمدباقر(علیه السلام) که برای رفتن به طنفسه مجبور شد درس را تعطیل نماید قبل از عزیمت به آن روستا برمزار پیغمبراسلام(صلی الله علیه وآله) که درهمان مسجد یعنی محضرتدریس بود رفت و ازروح پیغمبرخواست که همسرش راشفا بدهد.
وقتی ام فروه شوهر رادید گفت چرا باین جا آمدی، مگر بتو نگفته بودند که من مبتلا به آبله شده ام،مگر نمی دانی که نباید به عیادت بیماری آبله گرفته رفت زیرا عیادت کننده ممکن است بیمارشود.
حضرت امام محمد باقر(علیه السلام) جواب داد من ازروح پیغمبردرخواست کرده ام که توراشفا بدهد ومی دانم که توشفا خواهی یافت ومن هم مبتلا به بیماری نخواهم شد.
امّ فروه همان طور که حضرت محمد باقر(علیه السلام) فرمود ازبیماری رهائی یافت ونقصی هم دراوبوجود نیامد وشفای آن زن، ازنوادرمی باشد برای اینکه بیماری آبله بندرت به بزرگسالان سرایت می نماید واگرسرایت کند بعید است که بیمار، بهبودی حاصل نماید.
شیعیان عقیده دارند که چون حضرت محمد باقر(علیه السلام)امام بود وهر امام دارای علم وقدرت نامحدود است وخود اوبربالین امّ فروه حضور بهم رسانید ، باعلم وقدرت امامت خود، او راشفا بخشید.
امایک مورخ بی طرف نمی تواند این نظریه رابپذیرد ودرآن موقع پزشکان نمی توانستند بیماری آبله رادرمان کنند ومداوا شدن ام فروه یک واقعه استثنائی بشمارمی آید.
ام فروه بعد از مداوا به مدینه مراجعت کرد ولی چون هنوز بیماری آبله درمدینه بود فرزندانش رابه شهر نیاورد.
اهل البیت بودن امام و شرافت خاندان او اوازخاندان وحی ورسالت است .درمحیط وحی ودردامان امامت پرورش یافت.خاندان تطهیر است وآیه شریفه تطهیر درشأن آنها نازل شد که خدافرمود: اِنَّمَایُریدُ اللهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِّجسَ اَهلَ البَیتِ وَیُطَهِّرَکُم تَطهیراً.
واینکه حضرا ت ائمه(علیهم السلام)مصادیق راستین اهل البیت(علیهم السلام)هستند مورد تأیید بسیاری از صاحبنظران ، ومخصوصاً بزرگان اهل سنت است.
آری ،اوازجمله اهل البیت (علیهم السلام)است وطیّب وطاهر، وارسته ومنزه ازهرلوث ودارای مقام قرب به خدا است .
مقام ورتبت او ،جایگاه مهمش دراهل بیت ونزاهت اوووجوب حرمت گذاری به او مورد تأیید همگان است.
حدیث کساء درشأن اهل بیت (علیهم السلام)است.
دعای پیامبر(صلی الله علیه وآله) درباره اهل بیت(علیهم السلام) این بود: اللّهُمَّ هؤُلاءِاَهلِ بَیتیِ فَاَذهِب عَنهُمُ الرِّجسَ وَطَهِِّرهُم تَطهیِراً.
شرافت خاندان او: جدّش رسول الله (صلی الله علیه وآله) وخاتم انبیای الهی است، جدّه اش فاطمه زهر(سلام الله علیها) است.
جدّ دیگرش علی (علیه السلام) است همانکس که حدیث غدیر درشأنش نازل شده وپیامبر(صلی الله علیه وآله)اورابه عنوان وصی خود و ولیّ مؤمنین معرفی کرد.
جدّ بعد ی او امام حسین(علیه السلام) سالارشهیدان است وجدّ پس ازاو، حضرت سجاد با فضیلت ترین بنی هاشم، وعالمترین افراد امت وپرهیزکارترین وراستگوترین مردم است.
اودرزمره یکی ازدونقل مورد سفارش پیامبر(صلی الله علیه وآله)است که فرمود: من از بین شما میروم ودوچیزرابین تان به امانت می گذارم : کتاب خداو عترت من، این دوازهم جدا نمی گردند تادرکنار حوض کوثربرمن وارد گردند، خوب بنگرید که پس از من باآنها چگونه برخورد می کنید وشما را درباره اهلبیتم بیاد خدامی اندازم.
رسول خد(صلی الله علیه وآله) فرمود: هرکه راخوش آید هم چون من زندگی کند وهم چون من بمیرد ودربهشت جاودان سکونت کند ، علی(علیه السلام) راپس ازمن ولیّ خود انتخاب کند وولیّ اوراولیّ خودگیرد وبه امامان پس از من که عترتند وازگِل من آفریده شده اند اقتدا کند .
وهم رسول خد(صلی الله علیه وآله) درشأن اوفرمود: خدای ازصلب فرزندم محمد باقر(علیه السلام) پسری آورد که حکم اوحکم من وزبان اوزبان صدق وراستی است ولادت دوران حمل بسر آمد وسرانجام اودرربع آخر قرن اول هجری ، دربیت امامت و ولایت بدنیا آمد .
درمورد تاریخ ونیز ولادت او اختلاف است .
تاریخهای مختلف راجع به روز ولادت چنین ذکر کرده اند که او : روزجمعه بهنگام طلوع فجر بدنیا آمد.
- روز دوشنبه بهنگام طلوع فجر بدنیا آمد.
درمورد ماه ولادت نوشته اند که او: - در17ربیع الاول بدنیا آمد .
- اول ماه رجب بدنیا آمد.
- سیزده هم ربیع الاول بدنیا آمد.
درمورد سال ولادت اونوشته اند که او: - درسال 83هجری بدنیا آمد.
- درسال 80 هجری بدنیا آمد.
برخی از مورخان حتی سال 86راهم ذکر کرده اند ولی معروفترآن ، سال های 83-86است آنچه راکه زد شیعیان وبزرگان تاریخ مشهور است ولادت درصبح روزجمعه 17ربیع الاول سال 83 هجری است ومرحوم شهید اول ، کفعمی وطبرسی ودیگران درکتب خود آن راذکر کرده اند.
بهنگامی که درولادت اواختلاف باشد درمورد سال امامت ، مدت امامت ، تاریخ وفات ومیزان عمراو نیزاختلاف خواهد بود.
محل ولادت اوراشهر مدینه ذکر کرده اند.
میلاد