سرآغاز :
اگر مجموعه معارف و تعالیم اسلامی را به درختی ریشه دار و پر شاخه و برگ تشبیه کنیم .
آموز ه های اعتقادی به منزله ریشه ، احکام و موازین فقهی ، بسان شاخ و برگ و اخلاق به مشابه میوه آن درخت خواهد بود .
به دیگر سخن هدف نهایی و غایت قصوای دین بر طرف کردن کاشی های رفتاری و درمان بیماری های نفسانی و پرورش انسان کامل و در نتیجه بر پایی جامعه ی مطلوب و برخوردار از موازین صحیح اخلاقی است چنانکه در حدیثی معروف از پیامبر ( ص ) امده است : * انما بعثت لاتتم مکارم الاخلاق *
بی گمان من به پیامبری مبعوث شدم تا مکارم اخلاقی را به اتمام رسانم.
مقوله ی اخلاق در اسلام از چنان جایگاهی برخوردار است که بر اساس یکی دیگر از احادیث نبوی , خلق نیک , نیمی از دین است .
بر اساس این واقعیت بر تمامی اقشار جامعه ی اسلامی است در تربیت نفس و تهذیب اخلاق سعی بلیغ کنند و با بهره گیری از اموزه های قرانیو منابع سرشار روایی و با تاسی بر نقش و سیره ی پیشوایان دین و بزرگان اخلاق رفتار فردی و جمعی خودرا ان چنان که مطلوب صاحب شریعت است سامان بخشد .
در این میان باید به دانشجویان با اهتمامی ویژه نگریست زیرا از یک سو شاهد اثر پذیری خانواده ها و دیگر جوانان به خصوص دانش اموزان از این قشر هستیم و از سوی دیگر این جمعیت مدیران و کارگزینان اینده خواهند بود و بی گمان منش و اخلاق انان نقش تعیین کننده در تعالی یا انحطاط جامعه در ابعاد گوناگون ان خواهد داشت .
بخش اول : کلیات تعریف اخلاق : اخلاق واژه ی عربی و جمع خلق است که در لغت به معنای عادی , طبع و سجیه می باشد .
ودر اصطلاح به مجموعه ای از ملکات نفسانی و صفات پایدار روحی اطلاق می شود .
بنابر این می توان گفت : علم اخلاق علمی است که کمالات و کاستی های نفسانی و به تعبیر دیگر فضایل و رذایل اخلاقی را تعیین می کند و شیوه ی تحصیل فضایل و چگونگی مبارزه با رذایل را نشان می دهد .
افراط و تفریط در ابراز عواطف : عواطف لطیف انسانی انگاه می تواند سرچشمه ی ملکات نفسانی باشد و در خدمت رشد و تعالی اخلاقی جامعه قرار گیرد که از افات افراط و تفریط مصون بماند و به دیگر سخن در مورد بی توجهی ماقع نشود و از دخالت بی جای ان نیز جلوگیری به عمل اید .
بر خلاف جامعه ی ماشینی غرب که در ابراز عواطف دچار تفریط شده است در برخی دیگر از جوامع شاهد افراط و زیاده روی در این زمینه و دخالت دادن بی جا و نسنجیده ی ان در امور هستیم .
با توجه به این واقعیت ضروری به نظرمی رسد محدوده ی عواطف تعیین شده حدود ان مشخص گردد.
بخش دوم ,فصل اول : اخلاق و اداب دانشجو با خود شناخت جایگاه دانشجویی : دریغ ایدت هر دو عالم خریدن اگر قدر نقدی کرداری بدانی در میان انچه که می توان به عنوان شرایط استفاده ی مطلوب از مقطع کوتاه دانشجویی از بیشترین اهمیت برخوردار است .
این امر از یک سو موجب سعی و تلاش در خور و دوری از بطالت و تضییع عمر می شود و از سوی دیگر فکر و اندیشه را در رسیدن به اهداف و مقاصد متعالی جهت و سامان بخشید .
سکوت ممدوح : صدف وار باید زبان در کشیدن گروقتی که حاجت بود در چکانی رفتار پسندیده ای که می توان یاری رسان حالت مراقبه باشد و محاسبه را تسهیل نماید سکوت بجا و پرهیز از سخن بی فایده است این قصم سکوت از مصادیق بارز کنترل زبان است که مفاسد اخلاقی بزرگی مانند دروغ , بهتان , غیبت, شماتت , استهزا, ناسزاگویی و ...
همه در فقدان ان انجام می گیرد افزون بر این دم فرو بستن و در خود فرو رفتن ساز خود شناسی و از مایه های بزرگ اندیشه روحی دارد .
قوت نفس : استحکام و نیرو مندی دل و صلابت نفس از محاسن و فضایل بزرگ اخلاقی است که خود می تواند خاستگاه و سرچشمه بسیاری دیگر از فضایل مانند عزت نفس , شجاعت, ازاد منشی, وقار و ...
باشد چنان که بسیاری از کاستی ها و رذایل اخلاقی مانند دون همتی , ذلت پذیری , ترس و ...
نیز از فقدان این صفت ناشی می شود .
این فضیلت بزرگ نه تنها زمینه ساز رشد و تکامل روحی و سازمان دهی اخلاق است در دستیابی به مدارج عالی علمی و مقامات فاخر اجتماعی نیز نقش اساسی دارد .
اگر چه ممکن است این صفت با درجات پایین و ابتدایی ان در بسیاری افراد یافت شود ولی بی گمان شمار اندکی برخوردار از مراقبت عالی ان هستند .
اطمینان قلب : اطمینان قلب که از اثار قوت نفس و خود از ملکات ارزشمند اخلاقی است از راه افزایش میزان اگاهی و معرفت و ذکر و یاد خداوند حاصل می شود .
نقش معرفت و شناخت زدودن , تشویق و تردید از ساحت فکر و اندیشه و راسخ شدن باورها و استحکام پایه های عقیدتی است .
ذکر و یاد الهی نیز موجب میشود انسان در کوران حوادث و رخدادهای ناگوار دچار حزن و اندوه نشده خود را نبازد .
برخورداری از اصول فکری ثابت و اتخاذ مواضع هماهنگ و یکسان در عرصه های مختلف فرهنگی , سیاسی و...
از اثار قوت نفس و اطمینان خاطر است .
ازاد منشی : از کمالات اخلاقی خدا باوران , حریت و ازاد منشی در عرصه ی اندیشه و عمل است این صفت نیز مانند دیگر صفات اخلاقی , در نتیجه ی افزایش معرفت و به موازات مراقبت نفسانی نیرومند و متکامل می شود تاجایی که انسان از همه ی امیال و تعلقات پست مادی ازاد می شود و به چیزی جز رضای محبوب نمی اندیشد .
فصل دوم , بخش دوم : عجب و خود بینی : عجب و خود پسندی ان است که به سبب کمال که در خور بیند خوشتن را بزرگ شمارد خواه ان کمال را داشته باشد و خواه نداشته باشد و اعم از اینکه ان صفتی که داراست و به ان می بالد در واقع کمال باشد یا نباشد .
تفاوت این صفت با کبر این است که متکبر خود را بالاتر و برتر از دیگری می داند ولی در مورد عجب پای دیگری در میان نیست بلکه شخص بر خود می بالد و نسبت به صفات و اعمال خویش شاد و مسرور است .
البته چنان که در جای خود خواهیم گفت عجب خواستگاه و منشا صفات نکوهیده ی دیگری از جمله کبر است .
اثار عجب : در کتاب اخلاقی برای عجب و خود بزرگ بینی اثار زیان بار فراوانی بر شمرده اند که عمده ترین انها بر قرار زیر است : چنان که اشاره کردیم خود بینی منشا کبر است و اصولا کبر بدون خود بینی میسر نمی شود و کبر نیز خود منشا بسیاری دیگر از رذایل است .
خود بینی موجب فراموشی گناهان است واگر انان متوجه برخی گناهان خود هم باشد انها را کوچک وقابل بخشش شمرده و در پی جبران انها بر نمی اید .
شخص خود بین در مراحل بالای عجب برای خود در نزد خداوند مکان و منزلتی قائل است و در نتیجه خود را در نوعی امنیت و مصونیت می لبند از این رو در صدد وارسی اعمال خود و رفع نقایص ان بر نمی اید و در نهایت اعمال خود را ضایع می کند انسان خود بین چون نوعی مطالبات از خدامند برای خود انتظار دارد سپاس قدر شناسی را وظیفه خود نمی داند و نسبت به نعمت های الهی ناسپاس خواهد بود .
انسان خود بین چون از وضعیت خود راضی و خوشنود است احساس ضعف و نیاز نمی کند و در نتیجه خود را محتاج پرستش نمی داند .
شخص خود پسند چون کاستی و خدشه ای در خود نمی بیند خوشتن را بی نیاز از نصیحت و خیر خواهی دیگران دانسته توجهی به نصایح انها نمی کند .
غرور : ای کبک خوش خرام که خوش می روی به ناز غره مشو که گریه ی عابد نماز کرد غرور در لغت به معنای فریب خوردن است ودر اصطلاح اخلاقی عبارتست از فریفته شدن و اطمینان یافتن به انچه موافق با هوا و هوس و سازگار با طبع باشد .
بر این اساس کسی که با ارامش خاطر و بدون ارزیابی صحیح کار خود را خیر و طریقه ی خوشتن را صحیح می داند دچار غرور است .
مانند شخصی که مال مردم را بستاند و به گمان خود در راه خیر مصرف نماید و با ان مسجد و مدرسه بنا کند .
انواع غرور : غرور علمی : غرور علمی که فراورده ی کمی بینش و ناچیزی ظرفیت و محصول غفلت و گم کردن جایگاه خود است از صفات نکوهیده ای است که بیشتر در میان صاحبان دانش و تخصص وار باب مدرک دیده می شود .
از بزرگترین موانع کمال و بزرگی ان است که دانشجو با گزراندن چند واحد درسی و فراگیری پاره ای از فرمولها و اصطلاحات خود را ببازد و خوشتن را در جایگاهی برتر از دیگران احساس کند .
باز تاب این احساس ان است که شخص نگرش و عملکرد خود را صحیح و نقد ناپذیر می پندارد و به اندیشه و کارکرد دیگران به دیده ی تحقیر می نگرد .
غرور اعتقادی : کافرانی که در طول تاریخ در برابر پیامبران و پیشوایان الهی ایستاده و با دل خوش کردن خود به پندارهای بی اساس و باور های خرد ستیزه از ایمان اوردن به حیقیقت سرباز زده اند در چنبره این نوع غرور گرفتار بوده اند راه درمان این قسم غرور آن است که شخص حجت باطنی و پیامبر درونی خود که خرد است را به کار اندازد و در این امر تامل ورزد که آدمی در معرض اشتباه و انحراف است چه بسا اموری که انسان بر آن جزم و یقین داشته پس از مدتی نادرستی آنها به اثبات رسیده است به این امر سبب می شود شخص به یک اعتقاد و باور مقلب نورسد مطالعه دیگر ادیان و مذاهب و بررسی سایر دیدگاه ها برآید غرور عملی : برخی از مومنان به بهانه اینکه رحمت و مهربانی خدا به غضب و سخط او پیشی دارد خود را به طور قطع ، مشمول رحمت و مهربانی خدا بر غضب و سخط او پیشی دارد خود را به طور قطع ، مشمول رحمت و مهربانی خدا می دانند و بدین سبب در شهوات فرو رفته و مرتکب گناهان می شوند دسته ای به سبب جهل و تلقینات شیطانی ، پاره ای از اعمال نا مشروع را عبادت خدا پنداشته آنها را بجا می اورند و با این کار خود توقع آمرزش دارند مثل ظالمی که از روی ستم مال مردم را گرفته به فقرا دهد یا با آن مدرسه و مجید باز دو مانند مرثیه سرا و تعذیه خوانی که به قصد گریانیدن مردم بر مصائب کربلا دروغگویی کند و مثل گروهی که به انگیزه رای اوردن شخص یا اندیشه ای به دیگر اشخاص یا احزاب بهتان زند و انها را به نام کند به این گمان که رای اوردن شخص یا اندیشه مورد نظر به نفع جامعه و مرم است ضعف نفس : ضعف نفس که از نشانه های آن عجز و زبونی و اضطراب و تشویق در پیش آمد ها و کناره جستن از کارهای بزرگ و عالی و کوتاهی به مشامحه در امر به معروف و نهی از منکر است خود سر منشا همه کاستی های بزرگ اخلاق است دون همتی : عبارت است از پستی طبع و قصور همت از انجام کارهای بزرگ و امور خطیر و قناعت نمودن شغل های پست امام صادق (ع) در یبان زیان دون همتی می فرمایند : (( سه چیز انسان را از رفتن در پی مقامات بلند و اهداف عالی باز میدارد : کوتاهی همت ، چاره اندیش نبودن و سستی اندیشه دارندگان این صفات برای اداره زندگی کوتاه خود کرامت انسانی خویش را زیر پا نهاده به کارهای کم فایده و یا بی ارزش روی می آورند و گاه دون همتی انان به حدی است که برای تامین خواستخود به حقوق دیگران تجاوز کرده مرتکب گناهان بزرگی مثل سرقت ، توزیع مواد مخدر ، ...
می شوند بخش سوم : اخلاق دانشجو با خدا صفای باطن : سر آغاز خود سازی و پیش شرط عبودیت ، پاکی دل و صفای باطن است این مهم که خود از موهبتهای بزرگ الهی است بیش از همه در جوانان یافت می شود .
افراد این قشر