در فصلهای گذشته با انواع مراتب طهارت و انواع رزق در منظر قرآن آشنا شدیم و دانسیتم، سعادت واقعی انسان در پرتو ایجاد طهارت ظاهر و باطن حصول می یابد و اساسی ترین راه مبارزه با آلودگیها، تطهیر روح و تهذیب اخلاق و ساختن مدینه فاضله است.
مدینه فاضله ای که مردان آزاده آنرا می سازند: مردان آزاده نیز در پرتو اخلاق ساخته می شوند لذا اگر از مسئله تهذیب و روح و تزکیه نفس که بهترین هدف، در فرهنگ قرآن کریم است غفلت نکنیم، هرگز جانمان را مسموم نمی کنیم.
حال در فصل حاضر برآنیم تا به بررسی ارتباط میان انواع مراتب طهارت و انواع رزق در پرتو قرآن کریم بپردازیم.
3-1- رابطه میان طهارت باطنی و رزق مادی:
3-1-1- افزایش طهارت باطنی و افزایش رزق مادی:
مسائل تربیت و تزکیه روح (طهارت باطن) گاهی در حد بحثهای اخلاقی خلاصه
می شوند در حالیکه این مسائل اخلاقی اگر باز شوند حکمتهای بس گسترده ای دارند.
(بقره (2): 57)
(.......
کتاب و حکمت به آنها بیاموزد و پاکشان دارد...........)
در کتاب «محاسن برقی» آمده که شخصی به پیامبر (ص) عرض کرد: «علمنی» (به من یاد بده) ولی نگفت به من چه چیز یاد بده.
حضرت (ص) به او حکمت عملی آموخت و فرمود: باید از آنچه نزد مردم است بی نیازی جویی پس همین قناعت، غناست.
انسان سرمایه دار ممکن است که خود را «مستغنی» بپندارد ولی انسان قناعت پیشه غنی است و انسان غنی بالاتر از مستغنی است.
(علیک بالیاس عما فی ایدی الناس فانه الغنی الحاضر)
غنا در لغت در مقابل فقر آمده و آن به معنی بی نیازی است، این واژه از اسماء حسنی می باشد و جمعاً بیست بار در قرآن مجید به کار رفته؛ هجده بار درباره خداوند و 2 بار درباره انسان.
و آن چه درباره خداوند به کار رود مطلق بی نیازی است و چون وصف بشر آید بی نیازی و کفایت بالنسبه است.
اما واژه استغنا یعنی اینکه انسان، نیازمند باشد و چیزی که نیازش را برطرف کند داشته باشد و اگر کسی محتاج باشد و چیزی که حاجت او را رفع کند داشته باشد و به همین قانع شود «استغنا» است.
برخی انسانهای طمع کار هم وجود دارند که از ترس فقر درآینده، هم اکنون به استقبال فقر می روند؛ ممکن است وضع مالی آنها خوب هم باشد ولی چون زر اندوز و آزمندند می گویند شاید در آینده محتاج بشویم.
امیرالمومنین علی (ع) نیز می فرماید:
(الناس من خوف الذل متعجلوا الذل)
یعنی بعضی از مردم برای اینکه مبادا ذلیل شوند، به استقبال ذلت می روند!
یعنی حکومت جابرانه ستمگران را می پذیرند و تحت سلطه آنان قرار می گیرند و یا خودشان تحت فشار اقتصادی زندگی می کنند.
بنابراین طهارت باطن، اولاً در بینش توحیدی جلوه می کند و آنگاه در مسائل عملی مانند امور مالی که قرآن درباره آن می فرماید: (توبه: 103) (از اموالشان (اموال مومنان) صدقات را دریافت دار که بدان صدقات، ما نفوس آنها را پاک و پاکیزه می سازی و رشد و برکت می دهی ........) زکات، نشانه صداقت انسان در ادعای امیال است، زکات عامل پاکی روح از بخل، دنیا پرستی و مال دوستی است و همچنین موجب رشد اخلاقی در فرد و جامعه است چرا که فقر عامل بسیاری از مفاسد است و تامین زندگی محرومین به وسیله زکات، جامعه را از بخشی از مفاسد پاک می سازد.
آری!
انسان زمانی می تواند از قسمتی از اموال خود چشم پوشی کرده و آن را برای رضای خدا و سامان دهی جامع صرف کند که درون او پاک و روح او مهذب شده باشد و کسانی که از رزق مادی که خداوند نصیبشان می کند به دیگران انفاق کنند نه تنها چیزی را از دست نمی دهند که خداوند به آنها وعده پاداش مضاعف داده است.
چنانکه می فرماید: (فاطر (35): 30) (تا خدا به آنها پاداش کامل عطا کند و از فضل و کرم، باز بر ثوابشان بیفزاید که او (خطای مومنان را) بسیار بیامرزد و به شکر گزاران، احسان فراوان کند.) و این ثواب دوچندان هم در دنیا نصیب او می شود و هم در آخرت، چرا که خداوند از فضل خویش به آنان می بخشاید (شکور بر وزن فعول، صیغه مبالغه می باشد و قدردانی به حد و حصر خداوند را می رساند) و این قدردانی به آخرت محدود شده و خداوند از تلاش آنها قدردانی کرده و لغزشها را می پوشاند و چه بسا از جایی که گمان نبرند به آنها رزق مادی عنایت کند.
(طلاق: 2-3) (هرکس از خدا پروا داشته باشد، خداوند برای او گشایش قرار می دهد و از جایی که گمان نبرد به او روزی عنایت کند.) براستی کسانی که در زندگی خود با ما صادق، مهربان و مودب هستند چه جایگاهی نزد ما دارند؟
و آنان که چندین بار تاکنون به ما نزدیک شده، از مهربانی و سخاوت و لطف ما استفاده کرده و پس از چندی نه تنها سپاسگزاری نکرده بلکه علیه ما اقدام کرده و عمل آنان، آثار زشتی ایجاد کرده است چه موقعیتی در دل و اندیشه ما دارند؟
آیا به این دسته از افراد باز هم احسان می کنیم و از امکانات خود در اختیار آنان قرار می دهیم؟
استفاده از نعمتهای الهی در مسیر حقیقی آن فزونی تمامی داده های خداوند و ریزش الطاف چشمگیر دیگری را به همراه دارد و عملکرد ذاتی گناه، معصیت و مصرف نعمتهای خداوند در مسیری نادرست و علیه دستورهای الهی، تنگی معیشت و کمی رزق و زندگی سخت و دشواری را به همراه خواهد داشت.
از این رو پیشوایان معصوم (ع) فرموده اند: با گناه افراد، رحمت و روزی خداوند به روی آنان بسته می شود و برکات رزق برطرف می شود، گوارایی و شادکامی و راحتی زندگی زدوده می شود و مسیر گذران عمر با دشواری و سختی روبرو خواهد شد.
قرآن کریم نمونه ای از سرنوشت افراد بخیل را ذکر فرموده: (قلم (68): 17) (ما کافران را (به قحط و سختی) آزمودیم چنان که اهل آن بستان را آزمودیم که قسم خورند که صبحگاه میوه اش را بچینند (تا فقیران آگاه نشوند)).
در این آیات، داستانی را دوباره عده ای از ثروتمندان پیشین که دارای باغ خرم و سرسبزی بودند و سرانجام براثر خیره سری نابود شدند ذکر می کند، داستانی که به نظر می رسد در آن عصر در میان مردم معروف بوده و به همین دلیل به آن استشهاد شده است.
ماجرا چنین بود که این باغ در اختیار پیرمرد مومنی قرار داشت.
او به قدر نیاز از آن بر می گرفت و بقیه را به مستحقان و نیازمندان می داد اما هنگامی که چشم از دنیا فرو بست فرزندانش گفتند: ما خود به محصول این باغ سزاوارتریم، چرا که عیال و فرزندان ما بسیارند و ما نمی توانیم مانند پدرمان تحمل کنیم!
و به این ترتیب تصمیم گرفتند تمام مستمندان را که هر ساله از آن بهره می گرفتند محروم سازند و سرنوشت آنها همان شد که در آیات می خوانیم: آیه می گوید:«ما آنها را آزمودیم تا آن زمان که سوگند یاد کردند که میوه های باغ را صبحگاهان و دور از انظار مستمندان بچینند» و هیچ از آن استثنا نکردند و برای مستمندان چیزی نگذاشتند، این تصمیم آنه نشان می دهد که این کار ناشی از نیاز نبود، بلکه ناشی از بخل و ضعف ایمان آنها بود، زیرا انسان هر قدر هم نیازمند باشد می تواند کمی از محصول یک باغ پر درآمد را به نیازمندان اختصاص دهد سپس در ادامه آیات این سوره بلایی که بر سر آنها نازل می شود بیان گردیده و آن اینکه: به هنگام شب، در آن موقع که همه آنها در خواب بودند عذاب و بلایی فراگیر از ناحیه پروردگار بر تمام باغ آنها فرود آمد، آتشی سوزان و صاعقه ای مرگبار چنان بر آن باغ مسلط شد که آن باغ خرم و سرسبز همچون شب ما سیاه و ظلمانی گردید و جز مشتی خاکستر از آن باقی نماند.
به هر حال صاحبان باغ به گمان اینکه درختهای پربارشان آماده برای چیدن میوه است در آغاز صبح یکدیگر را صدا زدند و چنان آهسته سخن می گفتند که صدای آنها به گوش کسی نرسد تا مبادا مسکینی خبردار شود و برای خوش چینی یا گرفتن مختصری میوه برای سیر کردن شکم خود به سراغ آنها برود.
قرآن می گوید: هنگامی که آنها باغ خود را دیدند چنان اوضاع به هم ریخته بود که گفتند این باغ ما نیست، ما راه را گم کرده ایم و سپس افزودند«بلکه ما محرومان واقعی هستیم» (قلم (68): 27) می خواستیم مستمندان و نیازمندان را محروم کنیم اما خودمان از همه بیشتر محروم شدیم، (همه محروم از درآمد مادی و هم برکات معنوی که از طریق انفاق در راه خدا و کمک به نیازمندان به دست می آید.) آری!
ریشه همه اعمال نیک، ایمان و معرفه الله و تسبیح و تنذیه خدا است.
سرانجام آنها بعد از این بیداری و هشیاری و اعتراف به گناه و بازگشت به سوی خدا، رو به درگاه او آمدند و گفتند: امید است پروردگارمان گناهان ما را ببخشد و باغستان بهتر از این باغ بجای آن در اختیار ما بگذارد و اینگونه حل این مشکل را از قدرت بی پایان خداوند طلبیدند.
از داستان فوق چنین استفاده می شود که میان گناه (عدم طهارت باطن)، و «قطع روزی» رابطه نزدیکی است.
لذا در نورالثقلین حدیثی از امام باقر (ع) چنین آمده: (ان الرجل لیذنب فیدرا عنه الرزق، و تلا هذه الایه: «اذ اقسموا .......
وهم ثائمون») گاه انسان گناهی می کند و روزی او قطع می شود، سپس امام (ع) آیات بالا را تلاوت می فرماید:( هنگامی که صاحبان باغ سوگند یاد کردند که صبحگاهان میوه ها را بچینند اجازه ندهند حتی یک نفر غیر از آنها استفاده کند اما بلایی از سوی پروردگارت در حالی که آنه در خواب بودند در آن باغ مسلط شده و آن را نابود کرد.
در المیزان از قول ابن عباس چنین آمده که رابطه گناه و قطع روزی از آفتاب هم روشن تر است، چنان که خداوند آن را در سوره ن و القلم (آیه مورد بحث) بیان فرموده.
3-1-1-1- تاثیر دعا در افزایش روزی: دعا، اتصال انسان به منشأ معنویت و می باشد و تنها در سایه اخلاص روزی امیرمومنان علی (ع) رو به فرزند خود امام مجتبی (ع) کرد و فرمود: «پسرم، همان کسی که گنجهای آسمانها و زمین را در اختیار دارد به تو اجازه دعا و درخواست داده و اجابت آن را نیز تضمین کرده است و به تو امر کرده که از او بخواهی تا به تو عطا کند و از او درخواست رحمت کنی تا رحمتش را بر تو فرو فرستد........
هرگاه بخواهی، با او درد دل می کنی و ناراحتی و مشکلات را در برابر او قرار می دهی، از او در کارهایت استعانت می جویی و از خزاین رحمتش چیزهایی را می خواهی که جز او کسی قادر به اعطای آن نیست مانند عمر بیشتر تندرستی بدن و وسعت روزی.
پس خداوند کلیدهای خزاینش را در دست تو قرار داده زیرا به تو اجازه درخواست را داده است.
بنابراین هرگاه خواستی، می توانی به وسیله دعا درهای نعمت خدا را بگشایی و باران رحمت او را فرود آوری.
بر پایه چنین بینشی دستور دعا به هنگام کمی رزق داده شده تا با کمک خواستن از خداوند وتوکل بر او، درهای نعمت وبرکت الهی به روی انسان گشوده شود.شیوه ای که معصومان (علیهم السلام) داشتند و همواره با دعاهای خود مشکلات دیگران را برطرف می کردند از جمله: مردی بادیه نشین حضور رسول الله (ص) رسید و گفت: ای رسول خدا!
من عده ای پسر، دختر، خواهر، برادر، نوه پسری و دختری، برادرزاده و خواهرزاده دارم و زندگی ما سست و لرزان است اگر صلاح می دانید دعا کنید که خدا روزی ما را زیاد کند.
سخن مرد تهیدست که تمام شد، رسول خدا (ص) گریست و مسلمانان متاثر شدند.
آن گاه پیامبر با قرائت آیه: (هود: 6) دعا کرد و مسلمانان برای گشایش رزق آن مرد، آمین گفتند، پس از مدتی آن شخص در زمره مرفه ترین و ثروتمندترین مردمی درآمد که روزی حلال داشتند و در مسیر رضای خداوند زندگی می کردند.
همانگونه که ما در پایان دعای ندبه، خداوند را به مقام والا و بی نظیر فرزند فاطمه (علیها سلام) قسم داده و ضمن دعاهایی پربها می خوانیم: واجعل ارزاقنا به مبسوطه (پروردگارا!
روزیهای ما را به واسطه مقام حضرت ولی عصر (عج) وسیع گردان.) 3-1-1-2- تاثیر ازدواج در افزایش روزی: همانگونه که می دانیم ازدواج راهیست برای تطهیر باطن و درون انسان و اهمیت آن به گونه ایست که با ازدواج نیمی از ایمان کامل می شود، قرآن کریم نیز به مساله ازدواج اهمیت داده و