دانلود مقاله عالم برزخ از دیدگاه قرآن و سنت

عالم برزخ، عالم متوسطى میان دنیا و آخرت است که مردگان تا قیامت در آن بسر مى‏برند .

پس از اثبات وجود روح مجرد و بقاى آن پس از مرگ و تخلیه بدن، این مساله اساسى مطرح مى‏گردد که ارواح پس از مرگ و خارج شدن از قالب اجسام بدنى در کجا زندگى مى‏کنند؟

آیا عالمى به نام برزخ که واسطه بین عالم دنیا و عالم آخرت است وجود دارد؟

یعنى ما در سلسله عقاید خود و ملاحظه مراحل تکاملى انسانها قبل ا ز این دنیاى مادى، نطفه بودیم و قبل از نطفه عناصرى در زمین، و بعد از نطفه به صورت انسانى در آمدیم و در دنیا زندگى مى‏کنیم آیا بعد از این دنیا هم به عالم دیگرى وارد مى‏شویم به نام عالم برزخ یا نه؟

کلمه برزخ در لغت‏به معناى فاصله و حائل میان دو چیز راگویند .

مرحوم طریحى (1) در مجمع‏البحرین (2) در معناى کلمه برزخ چنین مى‏نویسد:
«البرزخ: الحاجز بین الشیئین‏» یعنى «برزخ حائل بین دو شى‏ء است‏» ، سپس روایتى از معصوم علیه السلام چنین نقل مى‏کند: «نخاف علیکم هول البرزخ‏» پس مراد از برزخ در این روایت‏بین دنیا و آخرت از هنگام مرگ تا رستاخیز مى‏باشد پس کسى که مى‏میرد، داخل برزخ مى‏شود .

این کلمه و واژه در قرآن سه بار و در سه آیه ذکر شده است: در دو آیه که یکى در سوره فرقان و دیگرى در سوره «الرحمان‏» است، واژه برزخ به معناى فاصله و حائل میان دو دریا که یکى شور است و دیگرى شیرین و به هم نمى‏آمیزند، آمده و در آیه سوم که در سوره «مؤمنون‏» است، در معناى عالم برزخ یا فاصله میان مرگ و رستاخیز ذکر شده است .

آیه اول: «و هو الذی مرج البحرین هذا عزب فرات و هذا ملح اجاج و جعل بینهما برزخا و حجرا محجورا» (3).

«او خدائى است که آب دو دریا را بهم آمیخت، دو دریایى که آب یکى از آن دو شیرین و گوارا است و آب دیگرى شور و تلخ، و میان این دو آب فاصله و حائلى قرار داد تا همیشه از هم جدا باشند و به هم نیامیزند» .

آیه دوم: «.

.

و بینهما برزخ لا یبغیان ...» (4).

«میان آن دو دریا فاصله‏اى است که به حدود یکدیگر تجاوز نمى‏کنند و به هم نمى‏آمیزند» .

آیه سوم: «لعلى اعمل صالحا فیما ترکت کلا انها کلمه هو قائلها و من ورائهم برزخ الى یوم یبعثون‏» (5).

«گناهکاران گویند تا شاید به تدارک و جبران گذشته کردار نیک انجام دهم و به آن خطاب شود که هرگز چنین نخواهد شد و گناهکاران کلمه «ارجعننى‏» را که از سر حسرت بر زبان رانند و نتیجه‏اى نگیرند، که از عقب آنها عالم برزخ است تا روزى برانگیخته شوند .

غیر از این آیه، آیات دیگرى نیز در قرآن ذکر شده که از مجموع مطالب آنها استفاده مى‏شود که عالم برزخ واسطه بین عالم دنیا و عالم آخرت است از جمله آنها: «و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتا بل احیاء عند ربهم یرزقون‏» (6).

«(اى پیامبر) هرگز گمان مبر کسانى که در راه خدا کشته شدند، مردگانند!

بلکه آنان زنده‏اند و نزدش پروردگارشان (در عالم برزخ) روزى داده مى‏شوند» .

در آیه 171 سوره آل عمران مى‏فرماید: «و از نعمت‏خدا و فضل او (نسبت‏به خودشان در عالم برزخ) مسرورند و (مى‏بینند که) خداوند پاداش مؤمنان را ضایع نمى‏کند (نه پاداش شهیدان و نه پاداش مجاهدان را که شهید شدند)» .

«یثبت الله الذین آمنوا بالقول الثابت فی الحیوه الدنیا و فی‏الآخره ...» (7).

خداوند کسانى را که ایمان آوردند، به خاطر گفتار و اعتقاد ثابتشان، استوار مى‏دارد هم در این جهان و هم سراى دیگر (در عالم برزخ و سراى آخرت) .

از همه این آیات استفاده مى‏شود که بعد از مرگ، عالم برزخ است تا روزى که مبعوث شوند و این برزخ عالم قیامت نیست‏یعنى انسان پس از مرگ بلافاصله به روز قیامت منتقل نمى‏شود .

شخصى به امام صادق علیه السلام عرض کرد: چه مى‏فرمایید در آیه «النار یعرضون علیها غدوا و عشیا ...» (8).

«آتش است که هر صبح و شام که آنان بر آن عرضه مى‏شوند؟» فرمود: «دیگران چه مى‏گویند؟» عرض کرد: «مى‏گویند آن آتش جهنم جاوید (آخرت) است و گویند که بین صبح و شام عذابى نباشد» .

فرمود: «پس اینها خوشبخت‏اند «که بخشى از روز را در آسایش بسر مى‏برند» .

عرض کرد: «پس چگونه است؟» فرمود: «این، در دنیا است که مربوط به عالم برزخ است .

و اما جهنم جاوید محتواى این آیه است: «..

و یوم تقوم الساعه ادخلوا آل فرعون اشد العذاب‏» (9).

«روزى که قیامت‏برپا شود (مى‏فرماید:) آل فرعون را در سخت‏ترین عذابها وارد کنید» .

در احادیث معتبر از پیامبر و ائمه علیهم السلام در توضیح عالم برزخ چنین وارد شده است: «البرزخ هو امر بین امرین و هو الثواب و العقاب بین الدنیا و الآخره و هو قول الصادق علیه السلام و الله ما اخاف علیکم الا البرزخ‏» (10).

«برزخ همان امر بین دو امر ثواب و عقاب بین دنیا و آخرت است و آن قول امام صادق علیه السلام است که مى‏فرماید: «به خدا سوگند من بر شما (شیعیان) نمى‏ترسم جز از مرحله برزخ بین دنیا و آخرت‏» .

در مورد آیه «و من ورائهم برزخ .

.» امام صادق علیه السلام فرمود: «هو القبر و ان لهم فیه لمعیشه ضنکا و الله ان القبر لروضه من ریاض الجنه او حفره من حفر النار» .

«مراد از برزخ همان قبر مى‏باشد و البته براى کافران هر آینه زندگى سختى در آنجا مى‏باشد به خدا سوگند که قبر هر آینه باغى از باغهاى بهشتى (براى مؤمنین) و یاحفره‏اى از حفره‏هاى آتش جهنم (براى کافران و .

.).

مى‏باشد (11).

از اینرو امام صادق علیه السلام خطاب به شیعیان آن زمان مى‏فرماید: «والله اتخوف علیکم فی البرزخ .

قلت ما البرزخ؟

فقال: القبر منذ حین موته الى یوم القیامه‏» .

من بر شما (شیعیان) در عالم برزخ مى‏ترسم، راوى مى‏گوید: من به امام صادق علیه السلام گفتم که عالم برزخ کجا است؟

فرمود: قبر است، زندگى در آن از زمان مرگ تا روز رستاخیز ادامه دارد» .

امام صادق علیه السلام به جمعى از شیعیان خود فرمود: به خدا قسم که تنها خطرى که من بر شما احساس مى‏کنم، برزخ است و چون قیامت‏شود و کار به دست ما برسد، ما بر کار شما از خودمان اولویت داریم (12).

از امیرالمؤمنین علیه السلام روایت‏شده است که فرمود: «ارواح مؤمنان عالم در برزخ به کنار چشمه‏اى از بهشت‏به نام «سلمى‏» زندگى مى‏کنند (13).

«ابوبصیر» مى‏گوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم ارواح مؤمنین پس از مرگ در چه وضعند؟

فرمود: «در برزخ در میان غرفه‏هایى از بهشت‏بسر مى‏برند، از خوراک بهشتى مى‏خورند و از آب آن مى‏نوشند و منتظر انجاز وعده پروردگار خود هستند» (14).

پس عالم برزخ حائل بین دو شى‏ء یعنى مابین دنیا و آخرت از هنگام مرگ تا روز بعثت است پس کسى که مى‏میرد، داخل برزخ مى‏شود که واسطه و حائل بین دنیا و آخرت است (15).

از نظر قرآن مجید ((عالم برزخ )) وجود دارد و انسانها بعد از مرگ تا قیامت در آنجا خواهند بود و هر کس در قبال اعمال دنیوى اش در آنجا از نعمتهاى الهى یا از عذاب الهى برخوردار خواهد بود.

مرحوم علامه طباطبائى ، مفسر بزرگ اسلام ، در ذیل آیه شریفه 99 و 100 سوره مؤ منون (5) در تفسیر شریف المیزان مى فرماید: ((مراد از برزخ طبق آنچه که سیاق آیات مى رساند عالم قبر است و عالم قبر همان ((عالم مثالى )) است که انسان در آن بعد از مرگش تا روز قیامت زندگى مى کند و بر این واقعیت آیات دیگرى نیز دلالت مى کند)).(6) مرحوم ((علامه شهید مطهرى )) در کتاب ((زندگى جاوید یا حیات اخروى )) مى فرماید: ((آیا انسان پس از مرگ یکباره وارد عالم قیامت مى شود و کارش یکسره مى گردد، و یا انسان در فاصله مرگ و قیامت یک علل حاصل را طى مى کند و هنگامى که قیامت کبرى به پا شد وارد عالم قیامت مى گردد؟

مطابق آنچه از نصوص قرآن کریم و اخبار و روایات متواتر و غیر قابل انکارى که از رسول اکرم (صلى الله علیه و آله ) و ائمه اطهار (علیهم السلام ) رسیده است استفاده مى شود هیچ کس بلافاصله پس از مرگ وارد عالم قیامت کبرى نمى شود، زیرا قیامت کبرى مقارن است با یک سلسله انقلابها و دگرگونیهاى کلى در همه موجودات زمینى و آسمانى که ما سراغ داریم یعنى کوهها و دریاها، ماه ، خورشید، ستارگان و کهکشانها.

هنگام قیامت کبرى هیچ چیزى در وضع موجود باقى نمى ماند.

- بعلاوه در قیامت کبرى اولین و آخرین جمع مى شوند، و ما مى بینیم که هنوز نظام جهان برقرار است و شاید میلیونها و بلکه میلیاردها سال دیگر نیز برقرار باشد و میلیاردها، میلیارد انسان دیگر بعد از این بیایند.

همچنین از نظر قرآن کریم همانطور که از آیات استفاده مى شود هیچکس ‍ در فاصله مرگ و قیامت کبرى در خاموشى و بى حسى فرو نمى رود یعنى چنین نیست که انسان پس از مردن در حالى شبیه بیهوشى فرو رود و هیچ چیزى را احساس نکند، نه لذتى داشته باشد، نه درد و رنجى ، نه سرورى داشته باشد و نه اندوهى ، بلکه انسان بلافاصله پس از مرگ وارد مرحله اى دیگر از حیات مى گردد که همه چیز را حس مى کند...

این مرحله ادامه دارد آنگاه که قیامت کبرى به پا شود.

پس از نظر قرآن کریم عالم پس از مرگ در دو مرحله صورت مى گیرد: عالمى که مانند عالم دنیا پایان مى پذیرد و عالم برزخ نامیده مى شود، دیگر عالم قیامت کبرى که به هیچ وجه پایان نمى پذیرد.(7))) در کتاب شریف ((تفسیر قمى )) در ذیل آیه شریفه و من ورائهم برزخ الى یوم یبعثون (8) مى فرماید: این مساله (برزخ ) امرى است بین دو امر و آن ، ثواب و عقاب بین دنیا و آخرت است ، و همین آیه ، منکرین عذاب قبر و ثواب و عقاب قبل از قیامت را مردود مى شمارد.(9) بخش سوم : برزخ از دیدگاه معصومین (علیه السلام ) در مورد برزخ از نظر ائمه معصومین (علیه السلام ) اکتفا مى کنیم به چند روایت : اول روایتى است که در خطبه 83 نهج البلاغه آمده و آن عبارت است از اینکه حضرت در یادآورى مرگ و مصیبتهایى که در راه است مى فرمایند: آیا کسى که باقى است جز فنا را منتظر است ؟

با اینکه هنگام فراق و جدایى و لرزه اضطراب و ناراحتى مصیبت نزدیک شده که حتى فرو بردن آب دهان براى او مشکل شود و از فرزندان و بستگان یارى جوید، آیا مى توانند مرگ را از او دفع کنند و یا ناله هاى آنان و فریادشان براى او سودى دارد، نه او به سرزمین مردگان سپرده مى شود و در تنگناى قبر مى ماند، حشرات پوستش را از هم مى شکافند و سختیهاى گور او را مى پوساند و از پاى در مى آورد، تند بادهاى سخت اثر او را نابود مى کند و گذشت شب و روز نشانه هاى او را از میان مى برد، اجساد پس از طراوت و تازگى تغییر مى پذیرند و استخوانها بعد از تواناى پوسیده مى گردند، ارواح گروگان اعمال مسئولیت خویشند و در آنجا به اسرار نهانى یقین حاصل مى کنند نه بر اعمال صالحشان چیزى افزوده مى شود(10) و نه از اعمال زشتشان مى توانند توبه کنند.(11) همان گونه که در خطبه شریفه ملاحظه مى فرمایید، حضرت اشتغال ارواح را به جزا دیدن به خاطر اعمالى که در دنیا مرتکب شدند یادآورى مى فرمایند و اینکه بلافاصله بعد از مرگ مصیبتها، براى بدکاران و رفاه و آسایش و متنعم شدن از نعمتهاى الهى براى صالحان در انتظار روح است .

دوم روایت که تصریح دارد بهشت و جهنم خلق شده پیامبر اکرم ، به بهشت رفته و از جهنم دیدن کرده و این بهشت و جهنم ، همان بهشت و برزخى است و اگر وجود بهشت و جهنم را قبول کنیم که حق نیز همین است باید بپذیریم که بعد از رحلت از این جهان در عالم برزخ در یکى از دو مکان یعنى بهشت و یا جهنم بر اساس اعتقاد و عمل مقیم خواهند شد و آن روایت ، روایت هروى از امام رضا (علیه السلام ) است که از امام پرسید آیا بهشت و جهنم را خدا خلق فرموده ؟

حضرت در پاسخ فرمودند: بله ، رسول خدا (صلى الله علیه و آله ) وقتى به معراج رفتند به داخل بهشت رفته و از جهنم دیدن کردند.(12) سوم روایتى که در تفسیر قمّى در ذیل آیه شریفه ((و من ورائهم برزخ )) آورده و آن فرمایش این است : - به خدا قسم