اِنَّ هذا القُرآن یَهدی لِلَّتی هِیَ اَقوَم1
همانا این قرآن خلق را به استوارترین راهها هدایت می کند .
در قرآن کریم آیات بسیاری در رابطه با خداشناسی از طریق علم وجود دارد خداوند مکرراً به اجزای طبیعت اشاره می کند و هر کدام را آیه و نشانه ای از وجود لایزال خود می داند از بزرگترین جزء کائنات تا ریزترین ذره همه و همه را دلایل قابل توجهی می داند برای کسانی که تعقل و تفکر در آیات الهی می کنند :
...ان فی ذلک لایات لقوم یتفکرون، ...
یعقلون، ...
یسمعون، ...
وبا عباراتی امری و پرسشی انسان را مورد خطاب قرار می دهد و از او می خواهد که در آفاق و انفس تعمق و تفکر کند و همواره کسانی را که نسبت به آیات و نشانه های او بی توجهند شماتت می کند و می فرماید :
و کاَیّن من آیه فی السموات و الارض یمرون علیها و هم عنها معرضون 2
چه بسیار نشانه و آیه که در آسمانها و زمین وجود دارد ( انسانها ) از آن می گذرند و ( بی توجه ) به آن پشت می کنند .
در کلامی دیگر می فرماید : « اگر آب دریا برای نوشتن کلمات پروردگار مرکب شود ، پیش از آنکه کلمات الهی به آخر برسد دریا خشک خواهد شد هر چند دریایی دیگر ضمیمه آن شود .» 3
از طرفی دائماً سفارش به سیر وسفر در زمین برای دیدن آثار وجود پروردگار می کند : « آیا در روی زمین سیر نمی کنند تا دلهاشان بینش و هوش یابد یا گوششان ( به پند و اندرزها ) شنوا گردد ...
» 4
و کسانی را که در خلقت زمین و آسمان و دگرگونی شب و روز تفکر می کنند باصفت اولوالالباب مورد لطف قرار می دهد .
اکنون با تأسی به قرآن کریم و با استفاده از همان روش در باب خداشناسی علمی ، آن قسمت از آیات را که مربوط به علم اقلیم شناسی است مورد بحث قرار می دهیم : آیات شریفه ای که در این مباحث مورد استفاده قرار می گیرد در خصوص موارد زیر عبارتند از : باد : اعراف / 57 ، نحل / 63 ، فرقان / 48 ، روم / 46 ـ 48 ، فاطر / 9 و 27 ، نمل / 63 ، فصلت / 16 رعد و برق : رعد / 12 ، روم / 24 ، نور / 43 ( انتهای آیه ) ، فصلت / 13 و 17 .
اشکال بارندگی ( باران ـ برف ـ تگرگ ) : نور/ 43 ، مومنون / 18 ، فرقان / 48 ، شوری / 28 ، زخرف / 11 ، زمر/ 21.
اهمیت چرخه آب : فرقان / 49 ، اعراف / 57 ، سجده / 27 ، زمر / 21 ، مومنون / 18 .
چگونگی تشکیل باد: علت اصلی جریانهای عمومی اتمسفر را باید در تفاوت عظیم ترازنامه انرژی مناطق قطبی و منطقه حاره جستجو کرد .
به عبارت دیگر موتور این جریان را تفاوت انرژی این مناطق به چرخش در می آورد .
اگر زمین به دور خود نمی چرخید ، در این شرایط هوای صعودی از منطقه حاره به صورت بادهای آزئوستروفیک Ageostrphic ( نیروی منحرف کننده حاصل از گردش زمین به دور محور خودش ) از سطوح فوقانی به جهت دو قطب حرکت می کردند و پس از نزول ، دوباره به استوا برمی گشتند ، در نتیجه یک سیستم ساده از این نوع بادها به وجود می آمد ولی به سبب گردش زمین به دور خود ، جهت باد تغییر کرده و تقریباً حالتی موازی با مدارها به وجود می آید که سیستم گردش عمومی اتمسفر را پیچیده و گوناگون می کند که هر کدام شکلها و جهتها و ویژگیهای خاص خود را دارا هستند ، مانند بادهای موسمی ، بادهای غربی ، بادهای قطبی و ...
.
اینجاست که معجزه آیات حق آشکار شده و هر بیدار دلی را به تواضع و خضوع وا می دارد زیرا که می فرماید : هو الذی ارسل الریاح بشرا بین یدی رحمه اوست که فرستاد بادهایی را که بشارت دهنده رحمت پروردگارند .
در این آیه اشاره به « ریاح» شده که جمع « ریح » است و دلیلی است بر وجود بادهای گوناگون و هم چنین اشاره می کند به بادها زیرا که می فرمایند : « بشرا بین یدی رحمته » اما نوعی دیگر از بادها که مضر و تخریب کننده اند ؛ در قرآن با عبارت « ریح عاصف » و در کتب علمی با نام « توفان » با « توفنده » و در بعضی با عنوان « بادهای وحشی » از آن یاد شده است .
نحوه پیدایش این پدیده به این صورت است که اگر توده هوای مرطوب مجاور پهنه نسبتاً کوچکی از زمین گرم شود ، سبک شده و در مقابل هوای سرد اطراف رو به بالا می رود .
وقتی اختلاف دمای هوای گرم و سرد زیاد شد ، علاوه بر اینکه این حرکت رو به بالا ، سریع می شود ؛ به سبب هجوم هوای سرد اطراف ، هوای گرم نیز به شدت شروع به چرخیدن می کند و در نتیجه توفان پیچنده پدید می آید .
این توفان معمولاً مخصوص آمریکای شمالی و استرالیا است و پیشگویی آن فوق العاده دشوار می باشد .
هوا در قسمت مرکزی این توفان به سرعت بالا می رود و از مشخصات آن تشکیل ابر قیفی شکل است که در توده ای از ابرهای « کومولونیمبوس » تشکیل و به سوی زمین کشیده می شود .
این قیف بالا و پایین می رود و در جهات مختلف می چرخد و هر جا به زمین برسد تقریباً همه چیز را ویران می کند .
قطر این توفان از چند متر تا حدود 2 کیلومتر و سرعت چرخیدن آن 320 تا 480 کیلومتر در ساعت است و سرعت صعود آن در مرکز ممکن است به 320 کیلومتر برسد .
چون فشار هوا در مرکز توفان پیچنده کم است از این رو اگر به ساختمانی برخورد کند فشار هوای درون ساختمان نسبت به خارج فزونی یافته و به انفجار ساختمانها منجر می شود و اشیای سنگین را تا فاصله زیاد پرتاب می کند .
خداوند در آیاتی از قرآن کریم سرنوشت ملتهایی را بیان می کند که به دلیل طغیان و کفرشان گرفتار این طوفانها شده اند .
سرانجام قوم نوح را چنین بیان می فرماید : « فاخذ هم الطوفان و هم ظالمون »5 به سبب ظلمشان گرفتار طوفان شدند .
همچنین یکی از بلاهایی که بر بنی اسرائیل نازل شد طوفان بود : « فارسلنا علیهم الطوفان ...
» 6 و سوره یونس در قسمتی از آیه 22 حالت افرادی را بیان می کند که در دریا گرفتار طوفان شده اند: ...
جائتها ریح عاصف و جاء هم الموج من کل مکان و ظنوا انهم واقع بهم تندبادی به سراغ آنها آمد و امواج از همه طرف آنها را محاصره کرد به طوری که گمان کردند به وسیله امواج احاطه شده اند .
فارسلنا علیهم ریحا صرصراً فی ایام نحسات لنذیقهم عذاب الخزی فی الحیاه الدنیا ...
7 پس فرستادیم بر آنها تندبادی را در روزهایی شوم تا بچشانیم عذاب و خواری را در دنیا.
رسول گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ می فرمایند : اللهم اجعله لنا ریاحاً و لاتجعله ریحاً .
رعد و برق: مشاهدات نشان می دهد که رعد و برق فقط زمانی رخ می دهد که توده های عظیمی از آب مایع و یخ به سطوحی با میزان دمای تا 20 درجه سانتی گراد برخورد می کند از این رو به عنوان یک قاعده کلی توفانها فقط در ارتباط با هوای گرم و مرطوب و غیر پایدار به ظهور می رسند .
ساختار هر توفان کامل رعد و برق ، سلولهای متراکم جابجایی هستند که ممکن است قطر سلولی از آن از یک تا چند کیلومتر باشد .
این توفانها در عرضها ، فصل و ساعات گرمتر دوره روزانه حاکمند .
البته گرمای تنها برای توسعه رعد و برق کافی نیست بلکه میزان قابل ملاحظه ای از رطوبت اتمسفری لازم است تا انرژی لازم که به صورت گرمای نهان است را جهت نگهداری توفان تأمین کند .
این رطوبت باید از 75 درصد متجاوز باشد .
میزان بارندگی در درون یک توفان رعد و برق مربوط به ترتیب سلولها و مراحل توسعه آنهاست و میزان بارندگی در سطح زیرین مرکز سلول توفانی بیشتر است و به طرف حواشی سلول ، میزان آن کاهش می یابد .
گاهی شدت رعد و برق به حدی است که به شدت ایجاد رعب و وحشت می کند و عامل سیلهای خانمان برانداز می گردد .
اینجاست که خداوند می فرماید : هو الذی یریکم البرق خوفا و طمعا و ینشی السحاب الثقال 8 اوست که نشان می دهد به شما برق را برای برانگیختن ترس و امید ( در شما ) و اوست که ایجاد می کند ابرهای باردار را .
در رابطه با باردار شدن ابرها توسط باد ، آیاتی وجود دارد که همگی بر این مطلب تصریح دارند : و ارسلنا الریاح لواقح فانزلنا من السماء ماء فاسقیناکموه ...
9 و بادهای بارورکننده را فرستادیم و سپس باران را از آسمان فرود آوردیم تا به آن آب شما و نباتات و حیوانات شما را سیراب گردانیم .
...
حتی اذا اقلت سحابا ثقالا سقناه ...
10 تا آنگاه که کم کند بار ابرهای سنگین را .
و اما توجیه علمی آن : هنگام تشکیل ذرات آب که با هوا تماس دارند الکتریسته تولید می شود .
الکتریسیته یونهایی را که در هوا وجود دارد جمع می کند ( هوا در اثر اشعه خورشید یونیزه می شود ) هر قدر ذرات ریزتر باشند پتانسیل الکتریکی ابر کمتر خواهد بود .
عمل القاء نیز در تولید الکتریسته موثر است مثلا ابری که در نزدیکی زمین قرار دارد طبقه زیرین ابر که مجاور زمین است دارای بار مثبت و طرف مقابل دارای با منفی خواهد بود .
این ابر می تواند ابرهای خنثای مجاور خود را باردار کند .
بنابراین هنگامی که دو جسم باردار به هم نزدیک می شوند ؛ در فاصله معینی بین آنها تخلیه الکتریکی صورت می گیرد تخلیه الکتریکی بین دو ابر را برق و صدای ناشی از این برخورد رعد نام دارد .
تخلیه الکتریکی بین ابر و زمین صاعقه نام دارد .
صاعقه صرف نظر از اثرات زیانباری که دارد از حیث تقویت و باروری خاک ، پدیده های مفیدی هستند .
بدین ترتیب که صاعقه ، اَزُت موجود در جو را به صورت اکسید با خود به سوی زمین می آورد و به صورت کود همراه باران به خاک می رساند .
از اثرات زیانبار صاعقه ، سوزاندن مزارع ، ایجاد آتش سوزی و حتی در بعضی موارد برق گرفتگی انسانهاست .
قرآن کریم در این باره می فرماید : « یکاد البرق یخطف ابصارهم » 11 و در انتهای آیه 43 سوره نور می فرماید : یکاد سنابرقه یذهب بالابصار نزدیک است روشنی برق ، روشنی چشمها را از بین ببرد .
اشکال بارندگی: باران آشناترین نوع نزولات آسمانی است که نتیجه مستقیم قطرات کوچک آب در ابرهاست که در نتیجه به هم پیوستن ، رشد کرده و به اندازه ای می رسند که اثر شناوری هوا را خنثی می کنند و بر زمین فرود می آیند .
قرآن کریم می فرماید : الم تر ان الله یجزی سحابا ثم یؤلف بینه ثم یجعله رکاما فتری الودق یخرج من خلاله ...
12 آیا ندیدی که خداوند به حرکت در آورد ابرها را سپس آنها را به هم پیوند داد سپس آنها را انبوه و متراکم نمود .
سپس می بینی که قطرات باران از میان ابر فروریزد .
قطع نظر از اندازه قطرات در ابر، اندازه آنها تا رسیدن به زمین به دو عامل بستگی دارد : ◄ میزان تبخیر آب در هر قطره در هنگام فرود به زمین ◄ اثر اصطکاکی هوا در قطره که اگر هوا آرام باشد اصطکاک محدود است ، باران خفیف به سختی به سطح زمین می رسد و گاهی قبل از رسیدن به زمین تبخیر می شود که به آن غبار می گویند .
برف: یکی دیگر از اشکال بارندگی است که به سبب تراکم بخار آب بر ذرات ریز غبار موجود در جو تشکیل می گردد .
بدین گونه که بخار آب بی آنکه مایع شود مستقیماً منجمد می گردد به جهت اینکه درجه حرارت زیرنقطه انجماد است .
تگرگ: تگرگ حاصل حرکات قائم شدید قطرات باران است که در توفان های رعد و برق مشاهده می گردد .
تگرگ از ابرهایی به نام « کومولونیمبوس » به وجود می آید .
شکل ظاهری این ابر به شکل برج عظیمی سر به آسمان کشیده تشکیل می گردد .
قاعده