دانلود مقاله محیط زیست

پیش‌گفتار
اگرچه زندگی‌اقتصادی بشردردوره‌های مختلف‌تاریخی یکسان بوده ولی تغییرات بنیادی درمحتوای آن، ضرورتاًٌُُُ ما رابرآن می‌دارد‌که درکوران‌گذرازیک دوره‌به‌دوره‌جدید، گذشته را دقیقاً تحلیل نماییم.
کشور ما،علیرغم‌وسعت و غنای طبیعی پرارج فرهنگی سیاسی، در تقسیم‌بندی‌های متعارف اقتصادی سیاسی‌جهان درزمره‌کشورهای کمترتوسعه یافته است،لذادر برخورد با شرایط جدید و تحولات نوین اقتصادی و یا در اثر عوامل نشأت گرفته از کشورهای صنعتی (جدا از پیشینه تاریخی) و نیز تاریخ مدرن بشری، دچار تحولی‌گردیده است که متغیرهای اصلی آن را می‌توان در عوامل بیرونی ودرونی خلاصه نمود.
ظهور انقلاب اسلامی و دمیدن روح تازه در کالبد جامعه، بالارفتن سطح توقعات مادی و معنوی مردم، افزایش جمعیت و نرخ رشد آن و بطور کلی تغییر در مناسبات اجتماعی فرهنگی را‌ می‌توان از عوامل درونی ‌به‌شمار آورد.

ازطرف دیگر تحولات بنیادی در فعالیت‌های اقتصادی‌جهان، سرعت‌رشدشتابدار توسعه اقتصادی در کشورهای صنعتی و نیز آنچه انقلاب ارتباطات و اطلاعات‌نامیده می‌شود، از جمله عوامل خارجی است که هماهنگی با این پدیده، مورد انتظار مردم و جهانیان می‌باشد به طوری که هم اکنون مبحثی چون ادغام اجباری در نظام نوین جهانی (و نه نظم نوین) بر سرزبانهاست، با این توصیف افزایش‌سطح توقعات جامعه‌برای بهبود وضع و سطح کلی زندگی اقتصادی آنها، حل مشکلاتشان با استفاده از روش‌ها و فن‌آوری‌های جدید و نیز برطرف نمودن معضلاتی‌که‌همین‌عوارض صنعتی شدن و یا ادغام برای آنها ایجاد نموده، همه از مسائلی‌است که بار تکفلی دولت را افزایش می‌دهد.

بدیهی است با توجه به‌حجم عظیم مسئولیت‌ها، دولت مجبور است که بجای کارهای عملی و اجرایی، به اقدامات فکری، برنامه‌ریزی و کنترلی مبادرت ورزد.

تحت عنوان مذکور مردم ما ادامه حیات پویای خود را در روآوردن برفراگرد توسعه اقتصادی اجتماعی می‌بینند، لذا جهت نیل به زندگی بهتر و کلیه امکانات رشد نیاز به مدیریت مناسب و برنامه‌ریزی دقیق در کلیه زمینه‌های توسعه دارند.

به عبارتی شاید بتوان گفت که توجه به‌ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه و ایجاد هماهنگی وهمسویی بین این ابعاد، بنیانی‌ترین رکن برنامه‌ریزی در رسیدن به توسعه پایدار می‌باشد، بهره‌گیری از روش‌های پیشرفته جهانی مبتنی بر امکانات و فعالیت‌های عملی امری است گریزناپذیر، زیرا توسعه اقتصادی کشور مرهون بهره‌برداری مناسب از امکانات آب، خاک و ظرفیت‌های موجود
ظهـور انقلاب اسلامی و دمیدن روح تـازه در کالبـد جامعه، بالارفتـن سطح توقعات مـادی و معنـوی مـردم، افـزایش جمعیت و نـرخ رشـد آن و بطـور کلی تغییر در مناسبات اجتماعی ـ فرهنگی را‌ می‌توان از عوامل درونی ‌به‌شمار آورد.

ازطرف دیگر تحولات بنیادی در فعالیت‌های اقتصادی‌جهان، سرعت‌رشدشتابـدار توسعـه اقتصادی در کشورهـای صنعتی و نیـز آنچه انقلاب ارتباطات و اطلاعـات‌نامیـده می‌شـود، از جمله عوامل خارجی است که هماهنگی با این پدیده، مورد انتظار مردم و جهانیان می‌باشد به طوری که هم اکنون مبحثی چون ادغام اجباری در نظام نوین جهانی (و نه نظم نوین) بر سرزبانهاست، با این توصیف افزایش‌سطح توقعات جامعه‌برای بهبود وضع و سطح کلی زندگی اقتصادی آنهـا، حل مشکلاتشان با استفاده از روش‌ها و فن‌آوری‌های جدید و نیز برطرف نمـودن معضلاتی‌که‌همین‌عوارض صنعتی شدن و یا ادغام برای آنها ایجاد نموده، همه از مسائلی‌است که بار تکفلی دولت را افزایش می‌دهد.

بدیهی است با توجه به‌حجم عظیم مسئولیت‌ها، دولت مجبور است که بجای کارهای عملی و اجرایی، به اقدامات فکری، برنامه‌ریزی و کنترلی مبـادرت ورزد.

تحت عنـوان مذکور مردم ما ادامه حیات پویای خود را در روآوردن برفراگرد توسعه اقتصادی ـ اجتماعی می‌بینند، لذا جهت نیل به زندگی بهتر و کلیه امکانات رشد نیاز به مدیریت مناسب و برنامه‌ریزی دقیق در کلیه زمینه‌هـای تـوسعه دارنـد.

به عبارتی شاید بتوان گفت که توجه به‌ابعاد اقتصادی، اجتمـاعی، فـرهنگی و سیاسی جامعه و ایجاد هماهنگی وهمسویی بیـن ایـن ابعاد، بنیانی‌ترین رکن برنامه‌ریزی در رسیدن به توسعه پایدار می‌باشد، بهره‌گیری از روش‌های پیشرفته جهانی مبتنی بر امکانات و فعالیت‌های عملی امری است گریزناپذیر، زیرا توسعه اقتصادی کشور مرهون بهره‌برداری مناسب از امکانات آب، خاک و ظرفیت‌های موجود نیروی انسانی و نیز حفاظت جدی محیط‌زیست (که نقش تعیین کننده‌ای را دارد) می‌باشد.

با تکیه بر بینش رسیدن به توسعه‌ای‌پایداربرای نیل به جامعه‌ای سالم، پویا و خودکفا می‌توان گفت که توسعه پایدار بسان مشعلی است که، برداشتن گام‌های پژوهش در جاده توسعه را آسان می‌نماید.

شایدتوسعه را بتوان بطور ساده پیشرفت همراه با مصرف منابع دانست.

حال این پیشرفت به چه بهایی بدست می‌آید و چه میزان از منابع صرف انجام این پیشرفت خواهد شد، همه پرسش‌هایی هستند گنگ و بی‌پاسخ که تنها ابزار پژوهش، توانایی پاسخ به آنها را دارد.

نحوه تعیین شاخص‌ها و اولویت‌های تحقیقاتی معمولا ًانتخاب موضوعات و پروژه‌های تحقیق و توسعه در سطح کشور با عنایت به شاخص‌ها و معیارهایزیر صورت می‌پذیرد.

در انتخاب هر موضوع یا پروژه به مجموع شاخص‌ها و معیارهای زیرتوجه کرده‌وبااستفاده ازابزارهای کمی به هریک از شاخص‌ها و معیارها نمره‌داده‌می‌شود.سپس،‌به‌ترتیب‌اولویت معیاری رتبه‌بندی شده کلیه موضوعات و پروژه‌هـا در سطـوح ملی در فصـول و بخش‌هـای مختلف طبقه‌بندی و اولویت‌بندی می‌شود.

اهم شاخص‌ها ‌ومعیارهای انتخاب موضوعات و پروژه‌ها برای تحقیق و توسعه به شرح زیراست:  همگام با اهداف برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور  کمک به حفظ، احیا و گسترش فرهنگ اسلامی ـ ملی  نیازهای نهفته در راهبردهای کلان برنامه و راهبردی بودن موضوع  افزایش بهره‌وری و توان اقتصادی  انتقال فن‌آوری و آینده‌نگری  تغییرات و تحولات بین‌المللی  پذیرش اجتماعی و اخلاق پژوهشی  روابط بین‌المللی  رفاه جامعه  بدیع‌بودن عنوان طرح  اشتغال‌زایی و ایجاد ارزش افزوده  همخوانی فرهنگی  اتکا به امکانات و منابع داخلی  کمک به توسعه اقتصادی میان مدت  کمک به توسعه اقتصادی بلند مدت  استعداد کشور برای بهره‌گیری از یافته‌های تحقیق یا پروژه  همخوانی با عدالت اجتماعی  تأثیر بر کیفیت آب  تأثیر بر کیفیت هوا  منابع طبیعی و انرژی  تأثیر بر جنبه‌های زیبا‌ شناختی  اعلام‌ نیاز ارگان‌واولویت‌نهادی‌آن: درخواست حل‌مشکل از نهاد یا ارگان خاص و توجه به وظایف آن ارگان  تأثیر بر امور حمل و نقل  علوم مربوط به کره زمین  جامعه‌شناسی  علوم بهداشتی  الگوهای استفاده از زمین  سروصدا محیط ‌زیست و توسعه پایدار مفهوم توسعه پایدار و ابعاد چندگانه آن و حفظ محیط‌زیست و بویژه بعد مهم آن یعنی تنوع زیستی از جمله مفاهیم مورد بحث در جوامع امروزی می‌باشند.

میزان پایبندی جوامع به مسـائل زیست محیطی و حفاظت از آن بویژه در سال‌های اخیر و نیز، رعایت اصول توسعه پایـدار و حفـظ‌ تنـوع ‌زیستی یعنی‌حفظ طبیعت‌وگسترش فرهنگ آن، معیارهای اساسی بـرای ارزیـابی رشـد جـوامع به شمار می‌آیند.

در جهان امروز، توسعه پایـدار و حفـظ محیط‌زیست، به عنوان دو هدف ارزشمند، یگانگی بوم شنـاختی طبیعت و جامعه را نه تنها در سطـح کشورهـا بلکه در سطـح کـره مسکـونی قـرارداده است.

این امر به این معناست که کشورها به دور ازمرزهای‌قراردادی و خط کشی‌های سیاسی، توسعه پایدار، حفاظت از محیـط‌زیست، وجود تنوع و غنای فرهنگی را برای بالندگی جوامع ضروری و حتی حیاتی می‌دانند.

تفکر زیست‌محیطی شاید بسیاری از آرزوها و آمال بشری را محقق سازد و این امر صرفاً ازطریق ترویج ونشرگسترده و مستمر فرهنگ زیست محیطی‌درمیان اقشار مختلف جامعه امکان‌پذیر خواهد بود.

توسعه پایداررا می‌توان‌ساختاری متعادل دانست که دارای ابعاد فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و زیست‌محیطی می‌باشد.

در گذشته توجه به بعد اقتصادی و گزینش فعالیت‌هایی‌پیشنهادی تنها به‌لحاظ مزایا ومنابع اقتصادی صورت می‌گرفت.

در حال حاضر اجرای پروژه‌ها وفعالیت‌ها جهت‌توسعه در بخش‌های مختلف بدون توجه به پیامدهای منفی و آثار مخرب زیست محیطی آن، موجب ناپایداری در بخش توسعه گردیده است.

توسعه پایدار در بخش محیط‌زیست می‌تواند زمینه‌های مختلفی همچون، حفاظت از اتمسفر، استفاده مناسب از زمین، حفاظت از جنگل‌ها، کویرزدایی، توسعه کوهستان‌ها، کشاورزی و تنوع زیستی، مدیریت منابع آب، مدیریت مواد شیمیایی خطرناک و...

را در برگیرد.

در این مشارکت همه‌گیر جامعه، سازمان‌های خصوصی و دولتی نقش بسزایی دارند.

فرایند توسعه پایدار با عنایت به محیط‌زیست (طبیعی و انسانی)، قابلیت زیست دراز مدت و استفاده‌ازروش‌های‌اجرایی‌مناسب اجرا می‌شود.

در این فرایند عواملی چون منابع مالی‌و‌نحوهتأمین آنها، انتقال فن‌آوری، کاربرد دانش در کمک به امرتوسعه، آموزش عمومی جامعه (که می‌تواند از سطوح پایین آموزش و از دبستان‌ها شروع گردد) و نیز ظرفیت‌سازی‌به‌منظور ایجاد زمینه اشتغال‌و‌کارزایی‌حائز‌‌اهمیت ‌بوده و نهادهای بین‌المللی وسازمان‌های‌ارتباطی، اطلاعاتی و نیز آشنایی با قوانین و مقررات جهانی از دیگر عوامل مهم برای رسیدن به توسعه‌ای پایدار می‌باشند.

نگاه ‌اجمالی به راه ‌کارهای فـوق‌می‌تواند راهنمـای‌ امـور پژوهشی در فرایند توسعه پایدار باشد.

‌نگرش ما‌ به‌ امور ‌پژوهشی‌ در فرایند توسعه‌پایدار مبتنی بر زمینه‌های زیر است: 1ـ جامع‌نگری در طراحی فرایند توسعه 2ـ توجه ویژه به مشارکت همه اقشار در فرایند توسعه 3ـ اهمیت برنامه‌ها و فعالیت‌های میان رشته‌ای و شناخت آثار متقابل توسعه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی 4ـ توجه به آثار توسعه در بلند مدت 5ـ توجه به آثار توسعه در پهنه جغرافیایی و فرامنطقه‌ای 6ـ توجه‌به‌مسائل جهانی‌وفراملی‌دربرنامه‌ریزی توسعه ملی و‌شناخت آثار‌متقابل‌آن در پایداری ملی 7ـ آینده‌نگـری و توجه جدی به تحولات آینده ‌برای‌ بـرنامه‌ریـزی تـوسعه پایـدار (جهانی شدن امور، نقش فرایند اطلاعـاتی، افـزایش سـرعت و کوتـاه شـدن زمـان در فرایندها و...) 8ـ شناخت «مرحله»توسعه درکشوروبرنامه‌ریزی متناسب با آن برای هماهنگ نمودن کلیه ابعاد توسعه و حفظ ارتباط و پایداری متقابل آنها 9ـ توجه به فراهم‌نمودن امکانات و ایجاد توانایی‌های لازم برای مشارکت در توسعه (آموزش، اطلاعات و سلامتی) 10ـ طراحی ساختارهای مناسب جهت تداوم فرایند «برنامه‌ریزی توسعه پایدار».

وضعیت منابع تحقیقاتی و زمینه‌های پژوهش در کشور پیش از هر چیز جهت آگاهی از وضعیت توانایی‌های کشور (طبیعی و انسانی) برای انجام امور تحقیقاتی، نیاز به شناخت منابع موجود به‌شرح ذیل می‌باشد: 1ـ منابع طبیعی 1ـ1ـ منابع سوختی (نفت و گاز و...) 1ـ2ـ منابع غیرسوختی (منابع معدنی، زیست محیطی و...) 1ـ1ـ منابع سوختی منابع نفت و گاز کشور تا سال‌های آینده نیز با توجه به مقادیر موجود و آهنگ مصرف منابع، جوابگوی نیازهای ماخواهند بود.

شایان ذکر است چگونگی بهره‌برداری و استفاده بهینه از منابع موجود تعیین‌کننده هستند: 1ـ1ـ1ـ منابع نفت قابل تبدیل به مواد پتروشیمی با ارزش افزوده زیاد (98 میلیارد شبکه ذخایر نفت خام) 1ـ1ـ2ـ منابع گاز (دومین کشور جهان با 19 درصد ذخیره گاز بعد از روسیه با 45 درصد ذخیره) 1ـ2ـ منابع غیر سوختی 2ـ منابع معدنی منـابع معـدنی کشـور طیف گسترده‌ای را دربرمی‌گیرند و به علت تعدد منابع مزبور، در بخش‌های بعدی بررسی خواهند شد.

منابع زیست‌محیطی: آب، زمین، هوا، اکولوژی، صوت، جنبه‌های انسانی و...

از جمله مسائل مورد بحث در این قست می‌باشند.

3ـ منابع انسانی 3ـ1ـ نیروی انسانی (جمعیت، قشر جوان و فعال، قشر متخصص و...) 3ـ2ـ زیرساخت‌های تولیدی (کشاورزی، صنعت و معدن) 3ـ3ـ زیرساخت‌های ارتباطاتی و اطلاعاتی 3ـ4ـ روحیه سازندگی و انقلابی در جامعه ایران 3ـ1ـ نیروی انسانی با توجه به رخداد انقـلاب اسلامی و ایجـاد تحـول در جامعه، مسئله جنگ و عدم توجـه جـامعه به مسـائل فرهنگی ـ اجتماعی، رشـد جمعیت از آهنگ بالایی برخوردار بوده است.

در سال‌های اخیر و پس از پایان جنگ، انجام امور تبلیغاتی و آموزشی جهت کنترل رشد بی‌رویه جمعیت باعث شده است که تا اندازه‌زیادی از حدت مسائل موجود کاسته گردد.

اطلاعات مربوط به ساختمان کمی و کیفی جمعیتی ایران به‌طور خلاصه بیانگر رشد سریع جمعیت به‌ویژه در بخش جوان مملکت می‌باشد.

3ـ2ـ زیرساخت‌های تولیدی در سال‌های گذشته، سرمایه‌گذاری‌های مهم و قابل توجهی در زمینه زیرساخت‌های تولیدی از جمله کشاورزی، صنعت و معدن و همچنین نیروی انسانی متخصص صورت گرفته است.

شناسایی کامل این توانایی‌ها و ملحوظ داشتن آنها در برنامه‌ریزی آینده امری بدیهی است.

3ـ2ـ1ـ کشاورزی ــ آب 1ـ عوامل تولید: کود، سم، بذر و...

2ـ فن‌آوری و نیروی انسانی 3ـ2ـ2ـ صنعت و معدن ــ سخت افزار ــ آسان افزار ــ دانش افزار ــ نهاد افزار 3ـ3ـ زیرساخت‌های ارتباطات و اطلاع‌رسانی در ایران علیرغم پیشرفت‌ها و نقش مؤثر و مهم ارتباطات و اطلاع‌رسانی در جهان، متأسفانه ارتباطات و اطلاع‌رسانی آن‌گونه که باید به‌طور جدی مورد توجه قرارنگرفته است ودر برنامه‌‌ریزی‌های آینده باید مورد بررسی و توجه قرارگیرد.

3ـ4ـ روحیه سازندگی و انقلابی در جامعه ایران در گذشته شهرها به هردلیل اعم از تبعیت از اقتصاد غربی و یا عوامل دیگر بیشتر مورد توجه بوده است.

لذا در چند دهه اخیر پدیده مهاجرت به شهرها و به تبع توقع تغییر و تبدیل وضعیت و شکل روستاها به صورت مطلوب در جامعه روستایی ایجاد شده است.

به‌طوریکه امروزه این امر به‌عنـوان یک اصل پذیرفته شده است که روستاها در حد توان تولید محدود خود قابلیت جـذب دارند و سرریز جمعیت آنها که رقم قابل توجهی است، متأسفانه رو به شهرهـا می‌آورنـد و اشتغالات تولیدی صنعتی و نظایر آن باید جوابگوی این مهم باشد، از طرفی نگاهی بـه گذشته شهـرها مشخص می‌نماید که شهرهای کوچک نیـز عمـوماً مـورد بی‌تـوجهی قـرارگرفته‌اند و بیشتـر سرمایه‌گذاری خدمات شهری در شهرهای بزرگ صورت پذیرفته و خودبخود این مسائل دولت را در گردونه پیچیده تصمیم‌گیری قرارداده است.

در گذشته، توسعه هیچگاه نتوانسته است واژه پایداری را زیبنده خود نماید و در نتیجه مشکلات مبتلا به شهرها که در ابتدا مشهود بود به‌تـدریج با افـزایش جمعیت