مقدمه:
واقعه کربلا حکایت از رودرویی حق با طل است که نقل عظیم حمایت از حقانیت را با خود می کشد.
پس از این مسئله ی مهم اسلامی حق خواهان آنرا آئین قرار دادند و برای بیان آرمان خود این مهم را به گذشته و آینده پیوند دادند.
اول از زبان حضرت آدم وبعد بر تخته پاره های کشتی نوح وتا معراج رسول و بعد از آن به همراه امام عصر(عج)وحتی نوشته های درب بهشت نیز این پیوند حاصل می شود هر کس به فراخورد حال خود در این قضیه شریک می شود، به این ایمان قلبی که شفاعت می شود در حالی که بی خبر از این موضوع که چون حرکت آغاز شده ودل او صافی شده اکنون قابلیت شدن را پیدا کرده است چون کتاب رسول حق نیز این بشارت را داده است «ان الله لا یغیر ما بقوم حتی بغیر و ما بانفسهم»
اما در گذر زمان مکارانی نیز از این شور حسینی سود برده اند و لباس زهد را بر شهوات دنیوی پوشیده اند.
آنانی که در حرمسراها به باده گساری بودند در محرم دستار برگردن آویزان می کردند و روز را شبی کردند وپرده تغافل را می گشودند.
وارد شدن خرافات گرفتن حرکت و جوشش، عدم ایجاد بینش برای شناسایی دشمنان واقعی دین جهت ندادن به مراسم عزاداری که بعضاً به خود آزاری تبدیل شده ومسائل متعدد دیگر هم بیانگر این مهم هستند در عین حال این نهضت باز نایستاده، حرکت خود را از جوهره اصلی گرفته، حفظ نموده است و به گرمایش افزوده وبیشتر وبیشتر برنده راه می پیماید.
در حول وحوش این رویداد نمادهای گوناگونی در دوران مختلف برا ی عظمت دادن به مسئله ویا بیان تصویر بهتر وارد می شوند که همه حالت روایتگری دارند.
این مراسم که ابتدا از قرن چهارم هجری رسمیت پیدا کرد سیاه دیلمیان را رنگ عزا نوشت.
روضه خوانی ونوحه خوانی که روایت گونه هایی بود از عاشورا که با بیان واقعه مردم را به تفکر تصویر می کشاند.
این گرم چانگان از فصاحت وبلاغت بهره می گرفتند با قیض و بسط سخن واستفاده از ایما واشاره و میمیک چهره وحرکات به سخن هیجان می بخشیدند و مردم را هدایت می کردند تا در عالم تصور خود ناظر کربلا باشند و بر آن واقعه بگریند.
جامه چاک کردن پوشش های خشن،زنجیر زدن،قمه زدن، سینه زدن، سنگ زدن،گل مال کردن ،انواع خودآزاری بود که عوام با انجام آن خود را حامی حسین بن علی تصور می کردند البته هدایت این جریان جای بحث کافی دارد که مربوط به متخصصین امر است وبنده فقیر در این مسائل در ایران از صفویه شیعه رسمیت می یابد و به عاشورا اهمیت قابل توجه ای داده می شود.
صنعتگران نیز از هنر خود در این راستا بهره می برند و به تصویر کردن داستان عاشورا می پردازند مار غاشیه، کبوتر پیغام بر، شیر،کشکول،آهو و..
بر علامت های سینه زنی می نشیند وپنجه به عنوان دست بریده ابوالفضل عباس بر سر بیرق ها می گذارند.
فصل اول سمبول: اصل کلمه یونانی است و در آن زبان زومبل نامیده می شود در زبان فارسی به سمبول معروف شده است وبه معنای نشانه یا نماینده افکار ومعانیست که متعلق به یک ملت یا همه ملل ی باشد.
سمبول ها در قدیم قبل از آنکه زبان یا خط اختراع شود تنها وسیله ایی بوده ند که اشخاص بوسیله آنها از طریق علامات یا نشانه هایی مطالب خود را بیان می داشتند.
ولی کم کم که زبان از خط بوجود آمد آن علامات ونشانه ها بعضی از میان رفتند وبرخی دیگر باقی ماندند و جای خود را به چیزهای دیگر سپردند، در هر صورت سمبول ها سن زیادی دارند وحتی ظرف صدسال هم کافی نیست که یک سمبول بوجود آید، ودر تاریخ یک ملت ویا جمعی از مردم باقی بماندو اگر هم چیزی ظرف این مدتها بوجود آید، در صورتیکه شرایط مردم پذیری را نداشته باشد دیری نخواهد گذشت که خاموش شده از بین می رود.
وجود این سمبول ها باید چیزهایی باشد که کلیه افراد، آنها را از صمیم قلب بپذیرند، و تایید نمایند و معنا ومفهوم آنها را هم بسادگی درک کنند و باطناً تصدیق نمایند.
گفته شد این سمبول ها بسیار قدیمی هستند وبا طرز فکر وتاریخ ملتها رابطه مستقیم دارند، بنابراین وجود سمبول هیچگاه تحمیلی نمی تواند باشد هیچکس و یا هیچ دستگاهی نمی تواند چیزی را بنام سمبول به مردم تحمیل کند و بخواهد که تمام مردم آنرا بدین منظور بشناسند.
چه اینها گذشته از تعقل بیشتر کاردل است و با احساسات وقلوب مردم رابطه مستقیم دارد وقلوب مردم یا احساسات ملتی را بازور نمی توان تصاحب کرد.
مثلا اینکه رنگ سفیدعلامت صلح و صفا است و رنگ قرمز علام جنگ وسیاهی نشانه عزا است وتقریبا بین تمام ملل بدین منظور شناخته شده است و..
چه کسی است که آن را قبول نداشته باشد و از آنها تبعیت نکند؟
ای کاش روی تمام مطاب میان همه ملل عالم اینگونه توافق نظر بود که روی سمبول ها چون این سمبول ها که تنها با طرز فکر واحساسات مردم وملتها مربوط است بلکه با تاریخ ملل هم ارتباط مستقیم دارد وچون ملل وسرنوشت آنها مختلف است وهر ملتی افتخارات هیجانات خوش آمدهای مخصوص بخود دارد.
لذا بعضی از سمبول هستند که مخصوص یک ملت و مللی که با هم سرنوشت مشترکی داشته اند می باشد و در تاریخ آن ملت و سایر ملل همجوار باقی می ماند.معمولا ملت ها هر چه قدیمی تر باشد هم تمدنشان گرانبها تر و پرمایه تر است وهم آنکه مشترکات ملی در بین افراد آنها بیشتر و نیرومند تر می باشد.
این مشترکات طی قرن ها بلکه هزاران سال جای خود را در قلوب افراد ملت باز می کند و به هیچ قیمتی از آن خارج نمی شود، وهمین مشترکات است که وحدت یک ملت یا مملکت را فراهم می نماید وافراد آن ملت را با هم صمیمی ویکنواخت می سازد.
آنها همدیگر را بهتر می فهمند و با شرایط کاملتری به وحدت می رسند و خود را با سایر افراد مملکت عضو یک خانواده احساس می کنند.
تمام مذاهب پس از سمبول است چه سمبول از جهتی جزو معتقدات مردم وملتها می باشند.
مقدسات هر مذهبی جزو سمبول های همان مذهب بشمار می رود.
مثلا صلیب از سمبول های مقدس دین مسیحیت است قبور ائمه وبسیاری از مراسم ومناسک مورد احترام ما مسلمان ها است جزو سمبول های اسلام قرا ردارد.
هر زبانی هم سمبول دارد ادبیات ما پر از سمبول است مثلا ماه سمبول زیبایی گل قرمز سمبول عشق ،قامت سرو، چشم آهو،..
و هزاران مثال دیگر که ذکر آنها ما را از شیوه اختصار خارج می سازد، جملگی سمبول محسوب می شوند.
گذشته از این ها ، سمبول های ملی وجود دارد که ازمشخصات تاریخی فکر وحدت و احساسات ملت یا مملکتی گفتگو می کند و همین مشخصات است که ملتی را از یک ملت دیگر مجزا می سازد و هرکسی سمبول های ملتی را نشناسد روی هم رفته آن ملت را نشناخته است.
الهام از دین دربیان صور: مذهب ملهم کننده شکل های هنری است ، چون سبب می شود«نیت» به بیان چیزی که والاتر از خود انسان است در قلب وروح هنرمند بوجود آید.
الهام میتواند بطور مستقیم با به وجود آوردن گونه ایی آگاهی در هنرمند برای بیان و کشف دوباره ی واقعه ی مذهبی عمل کند می توان گفت که در اینجا الهام مستقیما بر هنرمند تاثیر می گذارند وشکل هنر «روایتی» را بخود می گیرد هنر روایتی با زمان دقیق سروکار دارد.
بار خدای واقعی مانندشهادت امام حسین که در زمان دیگر، در لحظه، دوباره تبیین مییابد مثال جنگهایی که بیش از ده روز طول کشیدند در 60دقیقه نمایشگر می شوند و زندگی امام حسین در 12 صحنه یک تابلو ارائه می گردد.
الهام همچنین می تواند به طور غیرمستقیم یا ناآگاهانه عمل کند و برای همین جنبه الهام است که نمی تواند حد وحصری قائل شود این نوع الهام بر هنر زنده وهمچنین «هنر زندگی» تاثیر می گذارد.
نمادهای تصویری در مراسم عاشورا: الله اکبر:این نماد به دو صورت تصویری به صورت نوشته بر سینه علم در تیغه ی بزرگ و یا روی صندوقچه و گوی و هشت گوش و یا بر روی پنجه ها که بر سر یرق ها به عنوان یادکرد از بزرگی خداوند عالم وتعلق این حرکتها به خداوند یگانه و نشان دادن حقانیت راهبران وپیروان این نهضت است.
اما خود فراخوان نماز نیز هست.
فریادی شگفت وشگفتی آفرین بر علیه ظلم حاکم بر آن سرزمین مفلوک.
کاربرد بیانی به موقع رزم یاران اولیاء در حمله ها و الله اکبر می گویند و حسین بن علی نیز در موقع روانه شدن قاسم به میدان الله اکبر می گوید و ظهر هنگام صلاه الله اکبر از خیمه ها وجایگاه لشکریان اولیاء بلند می شود.
بیرق هایی که فقط مزین الله اکبر هستند نیز موجود است که در آنها از خط نستعلیق –کوفی و یا ثلث استفاده شده است.
یراق: مرکبی که حضرت محمد(ص) در شب معراج بر آن سوار شد گفته اند که از خر بزرگتر و از شتر کوچکتر بود بعضی نیز آن را اسب دانسته اند.
کاربرد در تعزیه هایی که مربوط به حضرت رسول است و یا مصیبت نامه ها ومداحی ونوحه خوانی و..
در کل نماد اسب بالدار رسول خداست.
پر های رنگین: در مراسم عاشورا به خصوص در مراسم دسته روی و تعزیه از پرهای رنگین استفاده می شود که معمولا در پردانهای علم وکلاه خود جای می گیرند پرها اغلب به رنگ های قرمز،سفید،سبز،آبی و زرد هستند هر کدام از این رنگ ها دارای معنی و مفهوم خاصی هستند.
در تعزیه به عنوان نماد جداکننده اولیاء از استقیاء است.
ولی در علم اغلب جهت تزئین به کار می رود.
پر قرمز نشان قوم اعداد است وبیانگر خونریزی و شقاوت.
پرسفید نشان تسلیم است و از برای اهل توبه.
پر زرد نشان تبعید وبرای اهل وسوسه.
پر آبی را بیشتر برای کسانی انتخاب می کنند که در ایفای نقش در مرتبت دوم قراردارند ومنتسب به اولیاء هستند.
پرسبز به عنوان نشان اولیاء است.
حیوانات: روی علم از مجسمه های حیوانات چهارپا مانند شیر،آهو،گوزن،قوچ،فیل،شتر،اسب و...
استفاده می نمایند.
برای هر کدام از اینها پیشینه ایی نمادین موجود است که کاربرد آنها را موجه می سازد مثلا شیر علاوه بر اینکه در روایت گونه های عاشورا وحتی در تعزیه ها کاربرد دارد و در ایران خود قدمت فرهنگی بسیار غنی دارد تا آنجا که در دوران گذشته به عنوان سمبل مملکت شمرده می شد وتوجیهات آن به گونه های مختلف نقل شده که از بعد مذهبی به عنوان لقب علی ابن ابی طالب که اسدالله الغالب بوده اند و نشان دلیر و شجاعت آن حضرت می باشد.
شیر کردار و یا شیر خدا را نیز به عنوان لقبهای مولا به کار می برند.
اسب: به عنوان حیوانی که در رزم مرکب جنگاوران است و ذوالجناح حسین بن علی را نیز میتوان در آنها جست وجو کرد.
حیوانی با وفا که بعد از شهادت امام با بدنی که مملو از جراحات و تیرهاست به سوی خیمه ها می رود وبی صاحب شدن خودش را با بدن مجروح وزین واژگونش نمایش می دهد.
گوزن، قوچ،فیل، وحیوانات دیگر هر یک در باورهای مردم وسازندگان بی ریا جایگاه خاص مردمی دارد ونمی توان در عاشورا برای آنها جایگاهی پیدا کرد.
سپر: آلتی است که افراد در جنگها با خود بر می داشتند و به هنگام زد وخورد روی سر ویا جلو سینه می گرفتند تا از ضربت شمیشر و نیزه دشمن در امان باشند.
سپر اصولا به سه نوع می باشد: کرگدنی ،آهنی وچرمی سقا: آب آور، آب دهنده، لقب حضرت عباس علمدار کربلا سنج: یکی از آلات موسیقی و آن در صفحه برنجی مدور محدب است که با دست برهم کوبیده می شود.
کاربرد آن در مراسم دسته روی و تعزیه برای ایجاد ریتم و یا هنگام نزاع در تعزیه با بهم کوبیدن آن شود وحال صحنه را می افزایند.
علم: در ایام عزاداری دسته های عزاداری آن را بلند می کنند و مردم به دنبال آن حرکت می کنند.
علم که نام دیگر آن کتل یا بیرق است وسیله ای است به شکل صلیب که در مراسم مذهبی خصوصا در جلو دسته های عزاداری ماه های محرم و صفر بلند می کنند و در پیشاپیش دسته هر محله آن را به راه می اندازد علم نشانه سوگواری نیز هست ونشانی برای بیان غم، مظلومیت وغربت است.
کبوتر: الف : به عنوان نماد و نشانه ی از روح ب: به عنوان پیغامبر: که شهادت امام را به جاهای دیگر ببرد.
از این پرنده نمادی درست می کنند که روی علم ها وعلامتها کاربرد دارد و از آن به عنوان کبوتر پیغامبر نام می برند.
ج: محافظ نعش امام: مانع آفتاب تند بر بدن امام بوده اند فصل دوم نقش پوستر: پوستر پدیده