تحقیق موردنظرکه درارتباط بابررسی راهکارهایی برای علاقمندی دانش آموزان پایه ی اول به خوشنویسی دردبستان شهیدمهاجرپسرانه شهرستان سرخس دراستان خراسان رضوی باتعداد27دانش آموزانجام گرفته است.اینجانب که مدت 12سال درپایه ی اول وپنج سال درآموزشگاه فوق الذکرمشغول به تدریس می باشم وپس ازتغییرات کتاب فارسی وتبدیل آن به دوکتاب بخوانیم وبنویسیم وشکل جدیدنوشتاری بصورت خط تحریری مشکلاتی رابرای دانش آموزان وخودم بوجودآورد.واگربپذیریم که خط ابزارارتباطی است وزبان رادارای دوجنبه گفتاری ونوشتاری بدانیم خط مربوط به جنبه نوشتاری زبان آست.ویکی ازاهداف کتاب هم تاکیدبرزیبانویسی ورعایت درست قواعدات نه انجام تکلیف زیاد.
پس ازبرخوردبامشکل تعدادی فرضیه مطرح ودرگردآوری شواهد(1)ازطریق پرسشنامه ازاولیلودانش آموزان ومعلمین پایه ی اول شهرستان درجلسه گروههای آموزشی به نتایج اولیه ای دست یافتم وپس ازتجزیه وتحلیل دوپرسشنامه فرضیه اصول صحیح نوشتن به معلمین آموزش داده شودومعلم قبل ازهرفعالیتی طریقه صحیح نوشتن رابه تک تک دانش آموزان آموزش دهدبه عنوان راه حل موقتی انتخاب شدوپس ازاجرای راه حل که خودم ابتدابه مطالعه برخی کتب خوشنویسی پرداخته وبعدازهرنشانه طریقه ی نوشتن آنراپای تابلونشان می دادم وازدانش آموزان می خواستم که تک تک این حروف رابنویسندوبرخی کتابهاراهم به خانواده هامعرفی کردم وتکالیف منزل راهم محدودکه فراگیران باحوصله بنویسندوپایین هرصفحه حروف رانقاشی کنندوبهترین هاراجهت تشویق برروی تابلواعلانات نصب می کردم تادیگران تشویق شوندودرشواهد(2)درانتهای آذرماه87طبق نظرسنجی ازاولیا وهمچنین بررسی تکالیف وطریقه نگارش ثابت کردکه راه حل موقتی توانسته است نتایج مثبتی به بارآورد.
داشتن دست خط خوب یکی ازکلیدهای موفقیت تحصیلی دانش آموزان به شمارمی رودچراکه نوشتن یکی ازابزارهای دائمی ومهم دانش آموزان برای تکمیل فرایندیاددهی – یادگیری هست خط زیباتجلی عالم معنادرجلوه ی صورت است.
برای آموزش خط بایدبه دوران دبستان بیشترتوجه شودوآموزش های اولیه به کودکان داده شوددرحال حاضرنیزاگردردوره دبستان ازمعلمان خوش خط استفاده کنیم ومعلمان نیزبه خوش خطی وخوانایی خط کودکان بیشترتوجه کننددانش آموزان ازهمان پایه وابتداباخط خوش آشناشده وسعی می کنندبه نحوه نوشتن خودبیشترتوجه کننداگر معلم به این مساله توجه کندبچه هانیزبه اهمیت خط پی خواهندبردازآنجاکه خط وخوشنویسی نیازروزمره افراددرجامعه است،لذابایدبیش ازاین درمدارس موردتوجه قرارگیرد.
سایررشته های هنری راهرکس بنابرعلاقه خودواستعدادخودمی توانددرخارج ازمدرسه نیزآموزش ببینداما خط که یک نیازروزمره جامعه است بایدبیشترموردتوجه قرارگیردوحتی بصورت یک درس مستقل درمدارس آموزش داده شودمادرمدارس معلم هنرداریم امادرهیچ مدرسه ای معلمی که درارتباط باخط تحریری بتواند تعلیم دهدوجودندارد.
2توصیف وضع موجود
شهرستان سرخس سرزمین خاستگاه خورشید درشمال شرقی ترین نقطه ایران اسلامی(نقطه صفرمرزی)درطول جغرافیایی60درجه و13دقیقه تا61درجه و14دقیقه وعرض جغرافیایی35درجه و53دقیقه تا36درجه و39دقیقه واقع شده است.این شهرستان ازطرف شمال به کشورترکمنستان وقسمتی ازدشت خاوران وازمشرق به رودخانه تجن(هریرود)وترکمنستان،ازجنوب به دشت ابیوردوتربت جام ونهایت ازغرب به ارتفاعات مرزداران وجهانگیرکه دنباله هزارمسجدمی باشد محدودمی گردد.
شیب عمومی این دشت ازسمت جنوب به سمت شمال می باشد.قسمت غرب این جلگه که به دشت های مرتفع باشن های روان پوشیده شده محدود می گردد.همیشه درمعرض خطرفرسایش بادی قرارداشته جهت وزش غالباغربی اندازه گیری شده است که دردشت کنبدلی باحرکت شن های روان همراه است.
واژه سرخس ازنظرلغت دارای معانی گوناگون است ازآن جمله گیاهی است دارای ساقه زیرزمینی،نام گیاهی دارویی است که آن راگیل داروگویند.نام نوعی پرنده است،عده ای معتقدندنام آن برگرفته ازشخصیت هاوافراد تاریخ است،امابه طورقطع ازوجه تسمیه آن اطلاع کافی دردست نیست.
سرخس راکه بعضی بنای آن رابه سرخس بن گودرز ایرانی وبعضی به افراسیاب تورانی نسبت داده اند،برخی نیز معتقدندقدمت آن به دوره ساسانی می رسد.سرخس ازدیربازبه نام های ساریگو،ساریکا،ساریگا،سرخس افراسیابی،سرخس نو،سرخس ناصری خوانده شده است.
استقرارشهرستان سرخس به عنوان گریدوربین المللی درشبکه حمل ونقل جاده ای وریلی شمال ،جنوب وموقعیت جغرافیایی آن به عنوان دروازه مبادلات بازرکانی باآسیای مرکزی(چهارراه اقوام)ونزدیکی آن به ذخایرنفت وگازوبرخورداری ازشبکه های زیربنایی وتنوع اقلیمی وبرخورداری ازطیف گسترده ای ازمحصولات کشاورزی ودامی به ویژه گوسفندقره گل ووجودمعادن غنی ذغال سنگ سددوستی وپالایشگاه گاز شهیدهاشمی نژادگمرک و...سرخس رادرکشوروآسیای مرکزی به عنوان منطقه ای ممتاز وویژه مطرح کرده است استقرارشهرستان سرخس به عنوان گریدوربین المللی درشبکه حمل ونقل جاده ای وریلی شمال ،جنوب وموقعیت جغرافیایی آن به عنوان دروازه مبادلات بازرکانی باآسیای مرکزی(چهارراه اقوام)ونزدیکی آن به ذخایرنفت وگازوبرخورداری ازشبکه های زیربنایی وتنوع اقلیمی وبرخورداری ازطیف گسترده ای ازمحصولات کشاورزی ودامی به ویژه گوسفندقره گل ووجودمعادن غنی ذغال سنگ سددوستی وپالایشگاه گاز شهیدهاشمی نژادگمرک و...سرخس رادرکشوروآسیای مرکزی به عنوان منطقه ای ممتاز وویژه مطرح کرده است مساحت شهرستان46/5426کیلومترمربع است ازنظرآب وهوایی سرخس دارای اقلیم نیمه خشک وهوایی بری(تابستانهاگرم وخشک وزمستانهاسردوخشک)بامیانگین بارندگی1/191میلی مترمی باشد.
دبستان پسرانه غیرانتفاعی شهیدمهاجریکی ازدودبستان غیرانتفاعی پسرانه سرخس است که درسال1383تاسیس شده درشهرک شهیدمهاجر(شهرک گاز)درمیلان استقلال 6می باشد.این مدرسه دارای2000مترمربع مساحت وحدود350مترمربع زیربنا با5کلاس درس وسرایداری می باشد.مدرسه فوق ازشمال به میلان استقلال 7 وازجنوب به دوربرگردان استقلال6وازشرق به واحد4مسکونی وازغرب به واحدمسکونی6محدودمی گردد دارای فضایی زیباومحیطی آرام می باشد.
من مدت 5سال هست که دراین دبستان به عنوان آموزگارپایه اول خدمت می کنم 6سال قبل به کتاب فارسی پایه اول تغییرات داده شدواین کتاب دردوجلدفارسی بخوانیم وفارسی بنویسیم دراختیاردانش آموزان قرارگرفت که درکتاب بخوانیم مهارت های گوش دادن،گفتن وخواندن راآموزش می دهیم وکتاب بنویسیم به مهارت نوشتن اختصاص داردیکی ازابزارهای ارتباط استفاده ازخط است اگرزبان دارای دوجنبه گفتاری ونوشتاری بدانیم خط مربوط به جنبه ی نوشتاری زبان است معمولا خط رامهم تراززبان گفتاری می دانندزیراازطرفی نوشتارسنجیده ترازگفتاراست ودرهنگام نوشتن امکان تفکر،سنجش وتجدیدنظروجوددارد وازطرف دیگرآثارمعتبرادبی ومتون مذهبی ومیراث فرهنگی ازطریق نوشتاردردسترس جامعه قرارمی گیرد امابنابردلایلی که موردتاییداکثرزبان شناسان است جنبه ی گفتاری زبان اصل وجنبه ی نوشتاری آن فرع است.این دلایل عبارتنداز: تمام جوامع انسانی دارای زبان گفتاری هستنداماهمگی لزومادارای خط یانظام نوشتاری نیستند.
قدمت خط درتاریخ بشربه حدودده هزارسال پیش برمی گرددولی پیدایش جنبه ی گفتاری زبان راحتی اگرازآغازحیات انسان فرض نکنیم بایدبین پانصدتایک میلیون سال بدانیم.
کودکان مانخست جنبه گفتاری زبان رامی آموزندوسپس باآموزش آگاهانه به اصول حاکم برنظام الفبایی زبان پی می برندواین فرع بودن جنبه ی نوشتاری دراین کتابها لحاظ شده است به این علت که تکالیف داده شده بسیارمحدودهست وتاکیدآن برزیبانویسی ورعایت درست قواعدهست نه انجام تکالیف به تعدادزیاد.
درپایه ی اول27 دانش آموزدارم که دانش آموزانم ازنظرامکانات ووسایل رفاهی دروضعیت بسیارمطلوبی هستندومشکل من درزمینه ی نوشتن بچه هاهست درآموزش مفاهیم کتاب بخوانیم مشکلی نداریم ولی درکتاب بنویسیم که زیرنویسها آموزش داده می شودازهرنمونه بایدسه سطربنویسندکه درنوشتن همین تکلیف محدود هیچ علاقه ای ازخودنشان نمی دهندودائمااعتراض دارند که ماخسته شدیم.درآبان ماه که تدریس نشانه هاشروع می شودوبایدازهرنشانه یاکلمات جدیدیک سطربنویسندبازهم خیلی بی حوصله می نویسندواین مشکل راباخانواده های آنهانیزدرمیان گذاشتم آن هانیزبراین عقیده اندکه خط تحریری به این شیوه ی کتاب برای بچه هامشکل هست ومی گویندماکه بزرگترهستیم این گونه نوشتن برای مامشکل هست تاچه رسدبه بچه هاواگرتکلیف شب به بچه هاداده می شدوالدینشان این تکالیف رابه شیوه ی خودشان به بچه هاآموزش می دادندیعنی بدون توجه به خط تحریری کتاب بنویسیم ((چگونه می توانم کاری کنم تادانش آموزانم درپایه ی اول به خوش نویسی علاقمندشوند)) 3-2 بررسی شواهد1 شواهدمحیطی: برای اینکه بتوانم درباره پرسشی که مطرح کرده بودم اطلاعات دقیق تری بدست آورم ابتدابه مشاهده تکالیف دانش آموزانم دردوهفته پرداختم ونتایج این مشاهدات رادردوجدول ارائه داده ام وازطریق پرسشنامه به جمع آوری اطلاعات پرداختم دریک جلسه ای که بااولیاداشتم پرسشنامه هایی به آنهاداده شدونظرات آنهادرموردطریقه ی نوشتن فرزندشان جویاشدم دریکی ازجلسات گروههای آموزشی این مشکل رابامعلمان پایه ی اول درمیان گذاشتم وازطریق پرسشنامه به گردآوری اطلاعات پرداختم درضمن تکالیف دانش آموزان رادردفترمشق نیزبه مدت دوهفته بررسی کردم وبرای بهترشدن تکالیف تذکراتی رادرپایین صفحه می نوشتم وازاین تکالیف عکس هایی تهیه شده است که به پیوست می باشد.بچه هادرانجام تکالیف خیلی بی دقت بودندوشیوه های صحیح نگارش رارعایت نمی کردندوبعدازنوشتن دوخط یاسه خط ازتکالیف بنویسیم اظهارخستگی می کردندودوست داشتندبقیه رادرخانه بنویسند.
شواهدکتابخانه ای: خط خوب برای فقیرثروت،برای غنی زیبایی وبرای حکیم کمال است.
(حضرت علی علیه السلام).
خط زیباتجلی عالم معنا درجلوه ی صورت است.هندسه ای است روحانی که چرخش هاودوایرعالم هستی رابیادمی آوردوبه زبان حال درس انس والفت ومهربانی ونظم وتناسب واستواری می دهدوبه آب لطف،روح راتلطیف کرده وغبارلفظ ازچهره معنی می شویدتاجمال حقیقت بی پرده عیان گردد.
آن گاه که کلام آسمانی رابه خط خوش تحریرکنند انبساطی روحانی درجانهاپدیدآمده،چشم های خسته رانوازش کرده وتیرگی قلب های بیماررازدوده ونهایتاروح آدمی راصیقل می دهد،ازاین روشاهد احادیث بسیاری ازبزرگان دین محمدی درباب اهمیت خط هستیم تاآنجاکه پیامبراکرم(ص)می فرمایند)من کتب بسم الله الرحمن الرحیم بِحُسنِ الخّط دَخَلَ الجِّنَه بغیرحساب).هرآنکس که بسم الله ارحمن الرحیم راباخط خوش وزیبا کتابت کندواردبهشت خواهدشدبدون حساب.(نسرین وحیدی83،ص4).
به خط شان خط بدهیم بررسی نشان می دهد«خوش خطی یاداشتن دست خط خوب»یکی ازکلیدهای موفقیت تحصیلی دانش آموزان به شمارمی رود؛چراکه نوشتن یکی ازابزاردائمی ومهم دانش آموزان برای تکمیل فرایند یاددهی- یادگیری است.خط خوب یکی ازمهارتهایی است که بایدازسن کم،یعنی ازدوره ی آمادگی،به دانش آموزان آموخته شوددرغیراین صورت،بخشی ازفرایند یاددهی- یادگیری دچارنقص خواهدشد.آموزش این مهارت به آسانی امکان پذیراست وتنهانیازآن،مهارت آموزگاربرای آموزش وتسلط اوبرشیوه های صحیح آموزش است.
شایدیکی ازمحرکهای لازم برای علاقمندی دانش آموزان به فراگیری این مهارت دیدن خط خوش آموزگارباشد.
اصول آموزش مهارت خوشنویسی همان طورکه برای فراگیری وآموزش هرمهارتی،مقدماتی لازم است،آموزش خوش نویسی نیزمقدماتی نیازداردمقدماتی که هرچندشایدپیش پاافتاده به نظربرسندامابرای شروع بسیارمهم هستندبه عقیده ی پژوهشگران آموزگاربایدآموزش مهارت خوشنویسی راباهم فراهم کردن مقدماتی به این شرح آغازکنند.انتخاب الگوی مناسب خطمانند:دفترچه هاوکتابخانه های ویژه ی آموزش خوش نویسی،این الگوهابایدعلاوه برآموزش های موجوددرکتاب درسی انتخاب شوندوتکمیل کننده ی آموزه های کتاب های درسی باشندوتمرین بایدابتدابامدادآغازشود،آموزش قلم گیری به دانش آموزان آموزگاربایدشیوه ی صحیح دردست گرفتن مدادقلم نی،خودنویس وحتی خودکاررابه دانش آموزان بیاموزد.
بالابردن مهارت بصری دانش آموزان به این معنی که دانش آموزان علاوه برتمرین نوشتن بایدباانواع خطوط خوشنویسی آشناشونددیدن کتابهای خطی وبازدیدازنمایشگاههای خط ازراه های ارتقای مهارت بصری خوشنویسی هست.(رشدآموزش ابتدایی،مهتاب اصغرزاده،86ص30) یکی ازابزارهای ارتباط استفاده ازخط است اگرزبان رادارای دوجنبه ی گفتاری ونوشتاری بدانیم خط مربوط به جنبه نوشتاری زبان است معمولا خط رامهم تراززبان گفتاری می دانندزیراازطرفی نوشتارسنجیده ترازگفتاراست ودرهنگام نوشتن تفکر،سنجش وتجدیدنظروجودداردوازطرف دیگرآثارمعتبرادبی ومتون مذهبی ومیراث فرهنگی ازطریق نوشتاردردسترس جامعه قرارمی گیرد.(راهنمای تدریس فارسی اول،گروهی ازمولفان 1382،ص9).
خوشنویسی،ضرورت ازیادرفته بررسی آموزش خوشنویسی درمدارس خط وخوشنویسی ازجمله هنرهای سنتی ایرانیان است که ازدیربازدراین سرزمین وجودداشته وهربیننده ای رامجذوب زیبایی خودمی کند.امازیبایی وجنبه تزئینی خط تنهایک بعداین هنراست وبعددیگرآن خوش خطی وخوانایی است که لازمه جامعه است.متاسفانه امروزه دربین جوانان ونوجوانان ما،کمترافرادخوش خط دیده می شوندوبدخطی یکی ازمعضلاتی است که درمدارس ماودربین دانش آموزان وجودداردوحتی گاهی معلمان رادرتصحیح برگه های امتحان دانش آموزان دچارمشکل می کند.این درحالی است که درگذشته توجه به خط وخوانایی وزیبایی آن ازمواردآموزشی مهم بوده است که امروزه دربین برنامه های مختلف مدارس به دست فراموشی شپرده شده است.
درحالی که آموزش وپرورش،مدارس ومعلمان می توانندنقش اساسی ومهمی رادرتعلیم این هنربه دانش آموزان ایفاکرده ومانع ایجادمعضلی به نام بدخطی که می توانددرآینده ای نه چندان دورجامعه رابامشکل روبروسازد- شوند.اماازسوی دیگر،برنامه های آموزشی فشرده،انواع کلاس های فوق برنامه،سرگرم شدن کودکان به کامپیوترو...چنان وقت بچه هارابه خودمشغول کرده که دیگرجایی برای آموزش خط وخوشنویسی باقی نمانده است.این رامصطفی مهدیزاده عضوشورای عالی انجمن خوشنویسان ایران می گوید.
وقتی کودکان ونوجوانان مادائم باکامپیوتروحروف انگلیسی ونهایتا حروف روزنامه ای سروکاردارند،مسلمافاصله زیادی ازفضای خوشنویسی پیدامی کنندواین تاثیربسزایی درنحوه نوشتن آنها دارد.
یکی ازدلایلی که افراددرگذشته خوش خط بودنداین بودکه کتابهای درسی به صورت دست نویس وباخط نستعلیق بود،لذاازهمان ابتداشکل کلمات وخط زیبای نستعلیق درذهن دانش آموزجای می گرفت امامدت ها،کتاب هابه صورت حروفی چاپی می شدودقت ونظارتی هم درمدارس درزمینه توجه دانش آموزان به خط وجودنداشت،لذادانش آموزان مابه سمت بدخطی پیش رفتندچراتمام وقت آنهابه یادگیری وحفظ مطالب درسی گذشت وفرصتی برای توجه به خط برای آنهابه وجودنمی آمد،که این مشکل هنوز هم ادامه دارد.البته شایدکنکورنیزکه به دلیل تعدادزیادشرکت کنندگان آن به صورت چهارجوابی برگزارمی شود،مزیدبرعلت باشدچون دانش آموزانبایدتوضیحی بنویسدوفقط علامت می زند،لذاتمام توجه صرف یادگیری می شودنه نوشتن،حال آنکه درگذشته امتحان ورودی هردانشکده به صورت تشریحی بودواین باعث اهمیت وتوجه بیشتربه خط شده که امروزه دیگراین عامل هم وجودندارد.وی کلاس های شلوغ راهم دلیل دیگری براین امردانسته ومی گوید:امروزه حتی درمدارس غیرانتفاعی هم کلاس هاآنقدرخلوت نیست که معلم فرصت داشته باشدبه خط ونحوه نوشتن بچه هاتوجه کندبلکه فقط می تواندبه آموزش مطالب درسی ویادگیری دانش آموزان بپردازد.
یکی ازنمونه های شناخت شخصیت یک فرد،خط ونحوه نوشتن اوست که ازنظرروانشناسی هم ثابت شده،اماامروزه به دلیل درس های فروان وسرگرمی های بیش ازحدبچه هانسبت به زمان گذشته،بیشترآنهابی حوصله هستندووقت کمتری دراختیاردارندتابه مسائلی همچون خط وخوشنویسی توجه کنند.
فریبامقصودی ازاساتیدهنرخوشنویسی دلایل بدخطی درکودکان،نوجوانان وجوانان راعدم مشق نظری یعنی ندیدن خط خوب وبه قاعده دانسته ومی گوید:«وقتی دانش آموزان باخط خوب کمترآشنایی دارندچگونه می توانندآن رافراگیرند.وی عدم توجه خانواده هاومدارس رابه خطوتاکیدبیشتربرآموزش های مرسوم روز- که البته لازم وضروری هم هست- ازعوامل دیگربدخطی کودکان می داند.» مقصودی می گوید:عادت کردن جامعه به بدخطی وخط بدراخواندن نیزازعوامل دیگری است که این مساله رابیشترتشدید کرده وباعث بی توجهی افزون ترجوانان به خط ونحوه نوشتن آنها شده است.
وی می گوید:مدارس امروز ازآموزش سنتی به دورافتاده اندوباروش های مدرنی چون سیستم حروفچینی های مختلف سروکاردارندودانش آموزتنهاباعلاقه شخصی وتشویق پدرومادرواحیانامعلم باهنرخوشنویسی آشنا می شوندکه این برای ارتقای نحوه نوشتن وخوش خطی