نظریه پردازان تصمیم گیری به فرایندهای داخلی یک کشور، و به ویژه افراد تصمیم گیرنده، توجه دارند.
به عبارت دیگر، برای آنکه سیاست خارجی کشورها را بررسی کنیم باید از منظر کسانی که تصمیم می گیرند وگروههایی که در قالبهای سازمانی و بوروکراتیک عمل می کنند، به بحث و بررسی بپردازیم.
شاید بتوان ادعا کرد که پیچیده ترین مجموعه از نظریه پردازیها در رابطه با سیاست خارجی به فرد و ویژگیهای فردی مربوط می شود، و پیچیده ترین و مبهم ترین تحقیقات درباره این متغیر خاص انجام گرفته است.
در رابطه با نقش فرد در تصمیم گیری سیاست خارجی اشاره کرد.
متغیرهای بیرونی و خارجی یعنی ساختار نظام منطقه ای و بین المللی بر تصمیم گیریهای دست اندرکاران ایران در سیاست خارجی تأثیرگذار بوده اند و در واقع روابط خارجی به عنوان تداوم سیاست داخلی از عواملی چون ایدئولوژی و ذهنیت نخبگان سیاسی تأثیرپذیری بیشتری داشته است.
به عبارت دیگر، در پویش رفتار خارجی جمهوری اسلامی محیط داخلی از اهمیت والاتری در مقایسه با متغیرهای خارجی برخوردار بوده است.
و بسته به عقاید، ویژگی ها وشیوه اداره دستگاه دیپلماسی و رویکرد دولتمردان نسبت به تحولات نظام بین المللی تناوب بین آرمان گرایی و واقع گرایی صورت می پذیرفته است.
به رغم تفاوت رویکرد رهبران آرمانگرا و واقع گرا در سیاست خارجی، هر دو گروه بر راهبرد عدم تعهد در گفتمان انقلابی و ایدئولوژیک نه شرقی، نه غربی تأکید دارند و آن را با ویژگی هایی چون، استقلال در سیاست خارجی اجتناب از ورود به اردوگاه شرق و غرب و بهبود روابط با کلیه کشورها به استثنای کشورهای نژادپرست و استکباری مورد پذیرش قرار می دهند.
از نظر آنان راهبرد عدم تعهد جایگزینی مناسب برای ارتقای وجهه ملی واعتبار بین المللی ایران و برآوردکننده نیازهای ملی و بین المللی کشور بشمار می آید چرا که با ساختار حکومتی جمهوری اسلامی و نیز با ویژگیهای خاص تاریخی، جغرافیایی و اقتصادی ایران سنخیت دارد.
دیدگاه جمهوری اسلامی ایران در رابطه با اسراییل
با پیروزی انقلاب اسلامی، دولت ایران از یک دولت دوست اسراییل به اصلی ترین دشمن اسراییل تبدیل شد و در جریان انقلاب شعار الیوم ایران، غداً فلسطین ( امروز ایران، فردا فلسطین ) مورد تأکید انقلابیون مسلمان ایران بود و در جریان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نیز شعار راه قدس از کربلا می گذرد رایج شده بود.
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصول 152 و 154 به حمایت از محرومین و جنبشهای آزادیبخش اشاره شده است و سعادت انسان در کل جامعه بشری را، آرمان انسان مسلمان دانسته و استقلال، آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه مسلمانان جهان می داند.
امام خمینی (ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران که یک دهه رهبری آن را نیز به عهده داشتند بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز همواره حساسیت شدیدی نسبت به این موضوع نشان می دادند که بصورت موضوعی به چند محور اساسی از دیدگاههای ایشان درباره فلسطین و اسراییل اشاره می کنیم :
1-تفکیک مسأله یهود از صهیونیزم
2-دعوت مسلمین به اتحاد علیه اسراییل
3-اختصاص وجوهات شرعی به مجاهدان فلسطین
4-تیزبینی و دوراندیشی (نامگذاری آخرین جمعه ماه رمضان بعنوان روز قدس)
5-افشای مکرر شعار نیل تا فرات.
5-افشای مکرر شعار نیل تا فرات.
در تأثیرپذیری نیروهای مبارز فلسطینی از انقلاب اسلامی ایران می توان به نامه حییم هرزوگ رییس جمهور اسبق اسراییل به یهودیان آمریکایی معترض سیاستهای اسراییل در برخورد با فلسطین اشاره کرد که نوشته بود : تظاهرکنندگان فلسطینی مناطق اشغالی از طرفداران تفکر امام خمینی می باشند و هیچ ارتباطی با ساف ندارند این جوانان می خواهند خیابانهای اسراییل را به خیابانهای بیروت و تهران تبدیل کنند اگر تظاهرات فلسطینیها با همان تفکرات قبلی خود، خطری در بر نداشت و علت شدت عمل اسراییل در مقابل آنها این است که، قیام، تغییر ایدئولوژی داده و الهام بخش آن اسلام است.
آیه ا...
خامنه ای : جمهوری اسلامی ایران، مذاکرات و قراردادهای منعقده میان ساف و اسراییل را خیانت به آرمانهای فلسطین دانسته و قویا آنرا نظرا و عملا محکوم می نماید.
همچنین قطع رابطه ایران و مصر از زمان پیروزی انقلاب، در این راستا بوده است.
بدنبال سازش عرفات با اسراییل و به جهت مخالفت ایران با این روند، در مهرماه سال 1370، جمهوری اسلامی ایران، اقدام به جمع آوری مخالفان روند صلح در تهران در کنفرانس دفاع از حقوق ملت مسلمان فلسطین کرد.
این مسأله و نیز اوج اعتصابات انتفاضه در نواحی اشغالی، چالشهای جدیدی بر صلح آمریکایی بودند.
در کنفرانس مزبور، آیت ا...
خامنه ای گفت : " کنفرانس صلحی که پرچمدار آن آمریکا باشد، حقوق ملت فلسطین را پایمال خواهد کرد و این یک اقدام خائنانه و حمایت از رژیم صهیونیستی اسراییل است." (2) مهمترین ویژگی این کنفرانس اصل سازش ناپذیری با اسراییل و آمریکا و تشدید مبارزه و حمایت از انتفاضه بود.
در روز دوم کنفرانس، تهران یک پیشنهاد برای تشکیل ارتش اسلامی، جهت دفاع از آرمان فلسطین را عنوان کرد.
رهبران انقلاب ایران مبارزه قهرآمیز و جنگ واقعی با صهیونیستهای نژادپرست را حق ملت فلسطین دانستند.
(4) دولت ایران ضمن حمایت از حزب ا...
لبنان، برقراری روابط با گروههای جهادی مانند حماس و جهاد اسلامی و محدود کردن فعالیتهای نمایندگی ساف در تهران و گسترش روابط با سوریه و لبنان عملا خود را به عنوان، پرچمدار مخالفین صلح با اسراییل و حامی اصلی مردم فلسطین نشان داد.
آیت ا...
خامنه ای بعد از امضای پیمان وای ریور در مریلند گفتند : " مسأله بعدی، این توافق ننگینی است که باز اخیرا میان صهیونیستها و کسانی که خود را نماینده فلسطینها می دانند انجام گرفته است...
انسانی حقیر، انسانی خائن، انسانی به شدت فرو رفته در لجنزار خودپرستی و دنیاپرستی (عرفات) که اصلا لایق نیست انسان او را عضوی از مقاومت فلسطین بداند؛ چه رسد به این که بخواهد رهبر آن مقاومت باشد او در حقیقت مسئولیت تعقیب و دنبال گیری کار مبارزات فلسطین را بر عهده گرفت، یعنی مسأّله گرفتاری بزرگ دولت صهیونیست را از قبل انقلابیون مسلمان فلسطینی از دوش او برداشت و به دوش خود گرفت...
(1) آیت ا...
خامنه ای بعد از شروع انتفاضه الاقصی، حملات خود را به اسراییل شدیدتر کردند و ضمن اینکه اساس اسراییل را بر نژادپرستی دانستند گفتند : " ...
دستگاههای استکباری از ایران اسلامی گله می کنند که شما با روند صلح مخالفید، ما البته مخالفیم، اما شما بدانید اگر ایران اسلامی هم مخالف نبود، اگر هیچیک از ملتها و دولتهای دنیا هم کمک نمی کرد این خیال خامی است که شما خیال می کنید یک ملت را می شود از صحنه تاریخ محو کرد و به جای آن یک ملت جعلی به وجود آورد." (2) ایشان راه مهار بحران خاورمیانه (فلسطین) را رفراندومی دانستند که بین ساکنان اصلی و اولیه فلسطینیان برگزار شود و سپس دولت منتخب خود تصمیم بگیرد که با یهودیانی که در این قرن به فلسطین وارد شدند چه کند.
آنها را نگه دارد یا برگرداند یا در نقطه خاصی اسکان بدهد.(3) رهبر ایران ضمن تشویق فلسطینیان به ادامه جهاد تا کسب استقلال، اجلاسهای اخیر ( شرم الشیخ و اجلاس سران عرب در قاهره در 2000 ) را در حل معمای فلسطین ناتوان دانستند.
(4) آقای خاتمی، رییس جمهوری ایران، در دیدار با خالد مشعل رییس دفتر سیاسی حماس، گفت : امروز فرزندان فلسطین در درون این سرزمین مورد سرکوب وکشتار و در بیرون از وطن خود نیز آواره شده و سرزمینشان در اشغال رژیم صهیونیستی است...
من باید به بشریت تسلیت بگویم چرا که آدمکشان و قاتلان و غاصبان مورد حمایت برخی دولتها هستند و جایزه می گیرند و کسانی که از سرزمینشان دفاع می کنند باید کشته و آواره شوند...
ما خواستار صلح پایدار و مبتنی بر ابتدایی ترین حقوق بین المللی و انسانی هستیم و آن این که این حقوق برای همه فلسطین است تا همه اقوام و گروههای مذهبی بتوانند خودشان سرنوشت خود را تعیین کنند.
بسیجیان ایرانی جهت اعلام حمایت از انتفاضه اردویی یکصدهزار نفری برگزار کردند و دولت ایران نیز ضمن تشکیل ستاد حمایت از انتفاضه فلسطین، دو شماره حساب ارزی و ریالی برای این کار اختصاص داد.
دولت ایران ضمن انتقاد شدید از اجلاس سران عرب در قاهره، شرط حضور آقای خاتمی رییس سازمان کنفرانس اسلامی و رییس جمهوری ایران را در کنفرانس سران دوحه قطر آبان 1379، قطع رابطه اقتصادی این دولت با اسراییل اعلام کرد که اتحاد ایران و عربستان در این موضوع منجر به موفقیت آنان شد.
« طرح روز جهانی قدس، احیای جنبشهای اسلامی و بسیج مسلمانان » یکی از اقدامات مهمی که امام خمینی (ره) در خصوص احیای آرمان فلسطین در سطحی جهانی انجام دادند، طرح روز جهانی قدس و فرمان اجرای آن در بهترین زمانی- یعنی ماه ضیافت الله و نزدیکتر شدن امت اسلامی – بود که تأثیرات مثبتی در داخل فلسطین اشغالی و در سطح دنیای اسلام و کشورهای مختلف جهان بر جای گذاشت.
امروز این میراث گرانقدر امام راحل (ره) همچنان پرشکوه در میان امت اسلامی باقی است و هر سال بر شکوه و عظمت آن افزوده می شود.
امام راحل و رهبر کبیر انقلاب اسلامی با سیره عملی و نظری خود، جنبشهای اسلامی، خصوصا جنبش اسلامی فلسطین، را احیاء و مسلمانان جهان را در راه آن بسیج نمودند.
امام امت (ره) همچنین با هرگونه سازش در خصوص آرمانهای اسلامی، از جمله آرمان مقدس فلسطین، مخالفت جدی می نمودند که این خود باعث افزایش روحیه مقاومت، ادامه جهاد و باقی ماندن نور امید در دلهای مسلمانان مبارز، خصوصا فلسطینیان مظلوم و مستضعف می شد.
حضرت امام خمینی (ره) به مناسبتهای مختلف در راستای عمل به تکلیف شرعی خود- در مقام یک رهبر اسلامی- از یک طرف نسبت به این جرثومه فساد و غده سرطانی هشدارهای مهمی در جهت بیداری مسلمین داده اند، و از طرف دیگر بر حمایت مادی و معنوی تمام ملل اسلامی از حماسه مردم فلسطین در راه آزاد سازی قدس شریف تأکید فرموده اند.
« حماسه مردم فلسطین یک پدیده تصادفی نیست.
آیا دنیا تصور می کند که این حماسه را چه کسانی سروده اند و هم اکنون مردم فلسطین به چه آرمانی تکیه کرده اند که بی محابا و با دست خالی در برابر حملات وحشیانه صهیونیستها مقاومت می کنند؟
آیا تنها آوای وطن گرایی است که از وجود آنان دنیایی از صلابت آفریده است؟
آیا از درخت سیاست بازان خود فروخته است که بر دامن فلسطینیان میوه استقامت و زیتون نور و امید می ریزد؟
اگر این چنین بود اینها که سالهاست در کنار فلسطینیان و بنام ملت فلسطین نان خورده اند...
.
آری فلسطین راه را گم کرده خود را از برائت ما یافت و دیدیم که در این مبارزه چطور حصارهای آهنین فرو ریخت و چگونه خون بر شمشیر و ایمان بر کفر و فریاد بر گلوله پیروز شد.
و چطور خواب بنی اسراییل در تصرف از نیل تا فرات آشفته گشت» حضرت امام خمینی(ره) تا واپسین لحظات مقدس عمر با برکتشان، بر حمایت از فرزندان معنوی اشان در فلسطین تأکید نموده و بی محابا در بنیانهای کفر و استکبار و مولود نامشروع آنان در قلب خاورمیانه یورش می بردند.
مقام معظم رهبری آیت الله خامنه ای همواره بر اهمیت و ضرورت تکریم و تجلیل از آرمان فلسطین تأکید فرموده و اهمیت احیای مستمر این آرمان را تا نیل به هدف مورد توجه قرار می دهند : « این روز (قدس) را گرامی می داریم، دنیای اسلام، باید این روز را گرامی بدارد.
بیش از چهل سال است که ملت اسلام نام فلسطین را می آورد مسلمین، متفکران اسلامی و نویسندگان و سیاستمداران، هزاران و هزاران بار گفته اند و هزاران نفر در این راه شهید شده اند.
مگر می شود پاره تن جهان اسلام را همین طور در اختیار دشمنان گذاشت که آن را تصرف کنند و ملتی را از خانه خودش بیرون نمایند.
آیت الله خامنه ای و حمایت از فلسطین مقام معظم رهبری با صلابت و استحکام راه حضرت امام (ره) را پی گرفتند و به مناسبتهای مختلف بر اهمیت مسئله فلسطین بعنوان مسأله اول جهان اسلام تأکید نمودند: « مسأله فلسطین، مسأله اول بین المللی اسلامی است.
امروز که مبارزات ملت فلسطین در زیر پرچم اسلام خواب را از چشم دولت غاصب صهیونیست و حامیانش ربوده است.
بزرگترین وظیفه ملت و دولت ما و همه ملتها و دولتهای مسلمان، حمایت از این مبارزات است.
غده سرطانی اسرائیل را تنها از طریق همین مبارزات می توان ریشه کن ساخت و جهان اسلام را از خطرات مهلک آن نجات داد.» ایران اسلامی، ملتش و دولتش، هم دوش، هم آوا و هماهنگ با ملت فلسطین همدردی و همراهی می کند و در میدانهای گوناگونان این ملت را مورد حمایت قرار می دهد این وظیفه همه دولتهاست.
« مهمترین علاج توطئه آمریکا در داخل سرزمین های اشغالی و در دستان نیرومند مبارزان فلسطین است، لیکن همه مسلمین موظفند در این جهاد شرکت جسته