یکی از موارد مطالعه در آبهای شیرین، شناسائی آبزیان مهم اقتصادی و نحوه زندگی آنهاست که از میان آنها ماهیان به دلایل اهمیت شان در تغذیه انسان بیش از آبزیان دیگر مورد توجه می باشند.
ماهیان آب شیرین در حد محوری مورد مطالعه قرار گرفته اند که کشف گونه های جدید در برخی مناطق ایران از جمعه استان چهار محال و بختیاری، خوزستان، لرستان موید این واقعیت است (درخشنده 1379)
ایران در منطقه ای واقع گردیده که از نظر جغرافیای جانواری بسیار حائز اهمیت است.
در مورد ماهیان ایران که بسیار جالب توجه و متنوع هستند اطلاعات کمی درست می باشد.
حوزه های آبریز ایران جهت تنوع اقلیمی تقسیمات مختص به خود را دارا می باشند که هر حوزه شاهد حضور ماهیان مختلف می باشد.
رودخانه ها بسته به اینکه دارای جریان تند یا کند یا درجه طول عرض جغرافیایی به تبع اندر چه ارتفاعی قرار داشته باشند جوامع زیستی متفاوتی دارند.
به همین دلیل در همه جا و در همه زیستگاه ها ممکن نیست.
که همه گونه ها یافت شوند.
(درخشنده 1379)
شناخت ماهیان موجود در یک رودخانه (منطقه) و تهیه فهرستی از گونه های مختلف، قبل از هرگونه مطالعات لازم و ضروری می باشد (وثوقی، 1373).
در ادامه ابتدا خصوصیات زیستگاه های آبی که خطوط انتقال گاز از آنها عبور می کند را ارائه داده، سپس تست و معرفی آبزیان مهم آن اکوسیستم اقدام می شود.
1-استان بوشهر
1-1- خلیج نای بند
منطقه حفاظت شدهنای بند در 320 کیلومتری جنوب شرقی بوشهر در نزدیکی بندر علویه حد فاصل عرض شمالی 27:13 تا و طول شرقی قرار گرفته است.
این منطقه دارای وسعتی حدود 22500 هکتار به صورت دماغه ای در اراضی ساحلی منطقه دریایی از ارتفاع صفر تا حداکثر 150 متری سطح دریا واقع گردیده است.
منطقه حفاظت شده نای بند به دلیل مجاورت با دریا و برخورداری از نقاط مرتفع پر شیب ساحلی، وجود دشت دشتهای مسطح و پوشش گیاهی مناسب از تنوع زیستی بالایی برخوردارند و مجموعهای بی نظیر از گونه های جانوری را در برگرفته و با سواحل صخره ای و مرجانی زیبایش زیستگاههای متنوعی را برای حیات وحش به ویژه آبزیان و پرندگان مهاجر آبزی بوجود آورده است.
1-2- رودخانه مند
حوزه آبریز رودخانه مند در جنوب فارس و در چین خوردگی های رشته ارتفاعات زاگرس جنوبی قرار دارد و عمدتاً به وسیله استان های فارس و بوشهر پوشش می یابد و تنها قسمت کوچکی از این حوزه در استان هرمزگان واقع شده است.
مساحت این حوزه حدود 48000 کیلومتر مربع بوده و تقریباً 33000 کیلومتر مربع آنرا مناطق کوهستانی و 15000 کیلومتر مربع باقیمانده آن را دشت ها و کوهپایه ها تشکیل می دهند.
طول رودخانه منئد از محل تلاقی دو شاخه قره آغاج و فیروز آباد و 210 کیلومتر و از سر چشمه قره آغاج 735 کیلومتر می باشد.
شیب بستر آن ملایم و پهنای آن به حدود 250 متر می رسد.
رودخانه دارای آب دائم بوده و در مواقع بارندگی در فصل زمستان عبور و مرور از آن تنها از روی پل ها و گدارهای موجود انجام می شود.
بعلت عبور از اراضی نمکی و شور آب رودخانه در استان بوشهر شور گردیده و فاقد کیفیت مناسب برای کشاورزی می شود لذا در قسمت سفلی مسیر استفاده زراعی از آن به عمل نمی آید.
آبدهی سالیانه آن به طور متوسط در یک دوره 20 ساله حدود 7/1308 میلیون متر مکعب در محل قنطره اندازه گیری شده است.
میانگین بارندگی سالانه در حوزه مند از 150 تا 700 میلیمتر متغیر بوده و در بخش وسیعی از حوزه میانگین بارندگی کمتر از 350 میلیمتر در سال می باشد.
میانگین بارندگی سالانه در حوزه مند از 150 تا 700 میلیمتر متغیر بوده و در بخش وسیعی از حوزه میانگین بارندگی کمتر از 350 میلیمتر در سال می باشد.
فهرست آبزیان مهم شناسایی شده در رودخانه مند به شرح جدول زیر میباشد: رودخانه حله حوزه آبریز این رودخانه در قسمت جنوب باختری استان فارس و قسمتی از استان بوشهر و در چین خوردگی های زاگرس جنوبی قرار گرفته است.
وقتی کهدو رودخانه دالکی و شاهپور در سیعد اباد کازرون واقع در باختر این شهر بهم پیوستند ادامه جریان این دو رودخانه را به نام حله می نامند.
در حقیقت رودخانه حله دنباله جریان رودخانه دالکی می باشد.
حوزه آبریز آن حدود 21100 کیلومتر مربع می باشد.
این رودخانه دارای رژیم آبدهی داغی، شیرین و با املاح نسبتاً زیاد می باشد.
آبدهی سالیانه آن در یک دوره 15 ساله حدود 480 میلی متر مکعب و حداکثر آبدهی لحظه ای در سیلابی ترین زمان به 900 متر مکعب در ثانیه می رسد.
فهرست آبزیان مهم شناسایی شده در رودخانه حله به شرح جدول زیر می باشد: 2- استان خوزستان 2-1- رودخانه زهره نام دیگر این رودخانه هدیجان می باشد که از دو شاخه اصلی به نام های مهلیان و خیرآباد تشکیل شده است.
حوزه آبریز این رودخانه در سر آب به حوزه رودخانه ای قره آغاج و شاهپور نزدیک بوده و در نزدیک بوده و در جنوب باختری حوزه رودخانه خرسان واقع است.
این حوزه در چین خوردگی های جنوبی زاگرس میانی قرا ردارد.
بخش عمده آن را مناطق کوهستانی تشکیل می دهد.
در بخش شمالی حوزه کوه سفید با ارتفاع 3415 متر حوزه آبریز رودخانه زهره را از حوزه های کارون و مارون جدا می کند.
وسعت حوزه آبریز زهره حدود 17150 کیلومتر مربع می باشد که حدود 14100 کیلومتر مربع آن را مناطق کوهستانی و باقیمانده آن را دشت ها و کوه پایه ها تشکیل می دهد.
شهرهای اردکان (سپیدان)، نورآباد ممسنی، دو گنبدان، هندیجان و دهشت از کانون های مهم شهری این حوزه به شمار می آیند.
طول رودخانه زهره 490 کیلومتر است.
در مناطق میانی رودخانه تا انتهای دشت زیدون در اثر کاهش شیب بستر آن عریض می گردد در بخش انتهایی بین دهکده ده ملا و مصب رودخانه، در اطراف هندیجان بستر رودخانه پهن و ژرفای آن زیاد می گردد و ماندرهای مشخصی پیدا می کند.
پهنای رودخانه 200 و ژرفای آن 3 متر می رسد.
رودخانه زهره دارای آب دائم بوده و در محلی که به نام فهلیمان نامیده می شود کیفیت آن برای آبیاری مناسب می باشد.
گرچه ازآب آن در امر کشاورزی استفاده می شود لیکن به علت عمیق بودن بستر آن نسبت به زمین های اطراف این استفاده محدود می باشد.
میزان آبدهی متوسط سالیانه آن د ریک دوره 32 ساله 822 میلیون متر مکعب و آبدهی آن در سال 65/64 حدود 4/2408 میلیون متر مکعب بوده است.
میانگین آبدهی لحظه ای آن در ده ملا 81 متر مکعب در ثانیه و حداکثر آن 2002 متر مکعب در ثانیه اندازه گیری شده است.
در مناطق کوهستانی و میانی به ویژه در حوزه آبریز رودخانه شیو به دلیل وفور نزولات جوی و مساعد بودن شرایط اقلیمی پوشش جنگلی وجود دارد ولی متراکم و پر درخت نیست.
بارندگی سالیانه در حوزه آبریز این رودخانه از 200 تا بیشتر از 800 میلیمتر بوده و به علت وجود مناطق مرتفع رژیم رودخانه برفی- بارانی بارش کلی در زمستان و دوره خشک در تابستان می باشد.
فهرست آبزیان مهم شناسایی شده در رودخانه زهره به شرح جداول زیر میباشد: 2-2-رودخانه مارون و جراحی این رودخانه دومنین شاخه عمده رودخانه جراحی بوده و در حقیقت رودخانه جراحی دنباله جریان آن می باشد.
حوزه آبریز این رودخانه در حد فاصل رودخانه های کارون و زهره بوده و از کوه های شوروم واقع در جنوب لردگان سرچشمه می گیرد.
بیشترین قسمت حوزه آبریز این رودخانه کوهستانی و مرتفع می باشد ولی پست تر از حوزه آبریز رود کارون است.
ظوب اسن زودخانه 310 کیلومتر و وسعت حوزه آبگردان بالغ بر 5200 کیلومتر مربع می باشد.
رودخانه مارون دارای آب دائمی بوده و رژیم آن بارانی و برخی است.
آبدهی سالانه آن در یک دوره 17 ساله 576 میلیون متر مکعب و میزان لحظه ای آن 1068 متر مکعب در ثانیه است.
فهرست آبزیان مهم شناسایی شده در رودخانه مارون به شرح جداول زیر میباشد: فهرست آبزیان مهم شناسایی شده در رودخانه جراحی به شرح جدول زیر میباشد: این رودخانه دارای آب دائمی بوده و در 2 کیلومتری جنوب روستای دره وران محل مناسبی برای احداث سد و ذخیره آبهای آن وجود دارد.
2-3-رودخانه کارون یکی از بزرگترین و طویل ترین رودخانه های ایران و حوزه آبریز خلیج فارس و دریای عمان بوده و آبهای مناطق وسیعی از کشور را جمع آوری و به خلیج فارس می رساند.
حوزه آبریز کارون توسط استان های خوزستان، لرستان، چهارمحال بختیاری، کهکیلویه و بویر احمد پوشش می یابد.
سرچشمه اولیه رودخانه و شاخه های اولیه و پر آب آن در کوه های زاگرس مرکزی و کوه های زرد کوه بختیاری قرار دارد.
رودخانه از دره های تنگ و عمیق در سرچشمه، تابسترپهن و گسترده در جلگه خوزستان جریان یافته و پس از تلاقی با اروندرود وارد خلیج فارس می گردد.
هنگامی که رودخانه های کیار، آب کوهرنگ و آب جونقان که هر سه از ارتفاعات باختری اصفهان سرچشمه می گیرند در محلی به نام بهشت آباد به یکدیکر می پیوندند رودخانه کارون تشکیل می گردد.
کارون پس ا زعبور از این منطقه وارد دشت اردل و منطقه ای سخت کوهستانی می شوند.
شاخه مهمی مانند آب ونک را ضمیمه خود می نماید و به باختر روانه می گردد.
ارتفاعات شمالی لدرگان را طی نموده و چند شاخه مهم دیگر مانند آب بازفت، لردگان و خرسان را دریافت می نماید.
رود خرسان بزرگترین شاخه کارون در این قسمت می باشد و دارای حوزه آبگیر صعب خرسان را دریافت می نماید.
رود خرسان بزرگترین شاخه کارون در این قمست می باشد و دارای حوزه آبگیر صعب العبور و کوهستانی می باشد.
کارون س از تلاقی با خرسان به شمال باختری روانه می گردد.
از صفحات شمالی شهرستان ایذه می گذرد و قوسی به شمال زده و دوباره به جنوب باختری روانه می گردد.
وارد منطقه مسجد سلیمان، لالی و گتوند می شود.
تا این نقطه کارون شاخ های متعدد دیگری را از ارتفاعات اطراف دریافت می نماید.
طول رودخانه کارون 890 کیلومتر بوده و وسعت حوزه آبریز آن 66930 کیلومتر مربع می باشد.
پنها و ژرفای آن متفاوت می باشد و از 250 تا 900 متر تغییر می کند.
حجم آب سالیانه آن 24 میلیارد متر مکعب و آبدهی متوسط لحظه ای آن 5/736 متر مکعب در ثانیه است.
فهرست آبزیان مهم شناسایی شده در رودخانه کارون به شرح جدول زیر میباشد: 2-4- رودخانه دز یکی از مهم ترین ؟
های رودخانه کارون بوده و آبهای مناطق وسیعی از استان لرستان (شهرستان الیگودرز بروجرد و خرم آباد)، شهرستان فریدونشهر استان اصفهان و دزفول خوزستان را جمع آوری و به رودخانه کارون می رساند.
حوزه آبریز نسبتاً وسیع رود دز در شیب های جنوب باخرتی رشته ارتفاعات بلند و برفگیر زاگرس قرار دارد.
پوشش گیاهی در ارتفاعتت پایین حوزه آبریز مزبور کم می باشدو هرچه به ارتفاعات بلند سرچشمه و شعبات کوچک رودخانه ای در بستری جلگه ای روانه می گردد.
رودخانه دز سهم عمده ای در تشکیل یکی از مهم ترین و پر آب ترین رودخانه های ایران یعنی رود کارون دارد و قسمت عمده ای از نیازمندی های کشاورزی استان خوزستان را فراهم می نماید.
از این نظر دارای اهمیت خاصی می باشد.
طول دز از سرچشمه تا محل تلاقی با کارون در حدود 520 کیلومتر بوده و حوزه آبریز آن ممنطقه ای به وسعت 22500 کیلومتر مربع را شامل می گردد.
رودخانه دز دارای آب دائمی فراوانی وبده و رژیم آبدهی آن برفی- بارانی است.
آبدهی سالیانه آن در حدود 22 سال به طور متوسط 2784 میلیون متر مکعب و آبدهی آن در سال آبی 65/64 حدود 7680 میلیون متر مکعب بوده است.
حداکثر آبدهی لحظه ای آن 1685 متر مکعب در ثانیه اندازه گیری شده است.
فهرست آبزیان مهم شناسایی شده در رودخانه دز به شرح جدول زیر میباشد: گیاهان عالی آبزی رودخانه شامل: Pota mogeton, Elodea, Ceratophyllum,Lemnamina , Lemna trisulca ماکروبتوزها شامل کرمها، نرمتنان، سخت پوستان و برخی از حشرات می باشند: کرمها شامل جنس های Nasia, Tobifex و نرمتنان از خانواده Gastropoda (شکم پایان) شامل جنس های: Pgysa, Lemueaorata, planobis, Stagnalis.
حشرات شامل Megaloptera, odonata, Ephemeroptera (بزرگ بالان)، Diptera، Heuipera (نیم سخت بالان)، Coleoptera (قاب بالان) می باشند.
2-5- رودخانه کرخه یکی از بزرگترین رودخانه های حوزه آبریز خلیج فارس و دریای عمام می باشد ولی مستقیماً وارد خلیج فارس نمی گردد بلکه ابتدا وارد هورالهویزه گردیده سپس از طریق شط العرب (اروند رود) با خلیج فارس ارتباط پیدا می نماید رودخانه کرخه آبهای منطاق وسیعی از استان های ایلام، کرمانشاهان، خلیج فارس، لرستان، همدان و مناطق محدودی از استان های کردستان و خوزستان را جمع آوری و وارد هوالهویزه می نماید.
رودخانه کرخه از چند شاخه از چند شاخه اصلی به نام های گاماسیاب، قره سو و کشگان و تعداد زیادی شاخه های کوچک و بزرگ تشکیل می یابد.
تا محل گاماسیات به نام های سیمره نامگذاری شده و از