امروزه بحث منآبع طبیعی و محیط زیست از جمله مسائلی است که در بسیاری از محافل علمی جهان و حتی مجلات و روزنامه ها به وفور دیده و شنیده می شود و در اکثر موارد هشدارها جدی و در مورد تخریب منآبع طبیعی و محیط زیست و به خطر افتادن قآبلیت سکونت کره زمین است .
پژوهشهایی که در چند ساله اخیر صورت گرفته و تغییرات عظیمی که در شرایط طبیعی کره زمین به وقوع پیوسته بیانگر آن است که کره زمین در حال گرم شدن و جنگل های آن در حال نآبودی است.
لایه ازن که کره زمین را از گزند اثرات زیانبار اشعه ماورآئ بنفش خورشید محفوظ می دارد روز بروز نازکتر می شود و احتمال بروز انواع سرطانها را افزایش می دهد.
قدرت تولید مواد غذایی در سطح جهان به علت فرسایش خاک و بهره برداری بی روبه از زمین و آب در حال کاهش است.
بسیاری از شهرهای بزرگ جهان از جمله تهران هوایی فوق العاده آلوده دارند، هوایی پر از اکسید کربن و ترکیبات سرب و گوگرد که همگی برای سلامتی انسان مضرند.
فراوانی و تشدید سیلابها بویژه در سالهای اخیر حکایت از بروز اوضاع نابسامانی دارد که بر سر منابع طبیعی تجدید شونده آمده است.
این در حالی است که هر سال تقریباً 17 میلیون هکتار از جنگل های جهان یعنی منطقه ای برآبر مساحت اطریش از بین می روند.
در حالیکه این جنگل ها سهم قآبل توجهی در تولید اکسیژن، پالایش هوا، جلوگیری از فرسایش خاک و بروز سیلاب دارند.در این تحقیق به نقش و اهمیت جنگلهای جهان پرداخته شده است:
1- جنگل، مادر چشمه ها و رودخانه ها ست:
امروز با داشتن جمعیتی بالغ بر 65 میلیون نفر نظاره گر نابودی نه تنها باغها و کشتزارها بلکه شاهد از بین رفتن خانه و کاشانه و احشام و حتی جان مردم بوسیله سیلابهای مهیبی هستیم که کمتر سابقه داشته است.
با نگاهی به گذشته نه چندان دور در می یابیم بسیاری از مناطقی که زمانی بوسیله درخت و درختچه و بوته و گیاهان علوفه ای پوشیده شده بود، امروز بر اثر قطع بی رویه درختان، درختچه ها و بوته کنی و چرای مفرط و آتش سوزی حتی آثاری از درختان و درختچه های بومی در بعضی از استانها به چشم نمی خورد ، حال چه انتظاری غیر از این وقایع تلخ و ناگوار می توان داشت، که گفته اند هر کسی آن درود، عاقبت کار، که کشت.
با روندی که از سالها قبل در مورد قطع درختان در جنگل های جهان و جنگل های حفاظتی و حمایتی سایر نقاط جهان وجود داشته و کماکان نیز شاهد هستیم، اکنون نظاره گر بروز سیلابهای خطرسازی شده ایم که دست کم تا کنون درکشورهای سرسبز جهان مشاهده نشده است.
این حوادث ناگوار در مناطق سرسبز جهان که روزگار درازی به برکت وجود پوشش جنگلی انبوه، بارشهای منظم و کافی، خاکهای عمیق و حاصلخیز و تعادل پایدار اکوسیستم، بعنوان جزیره‌های امن و مصون از آفات و بلایای طبیعی همچون سیل محسوب می‌شد بصورت وحشتناکی عیان شده است.
می توان گفت هر چند سیلابها ناشی از بارندگی هستند ولی آنچه بیشتر موجب بروز سیلابها شده‌اند، عمل متقابل و قانونمند طبیعت در برابر بهره‌برداری‌های بی‌رویه انسان، کاربری‌های نادرست اراضی و استفاده‌های نابخردانه انسان از منابع بیکران آن است.
طبیعت بویژه مناطق کوهستانی بنا به ماهیت خود شکننده‌اند و فشارهای جمعیت رو به رشد انسان و استفاده‌های نامعقول آنها را بر نمی‌تابند به همین دلیل با آهنگی سریع رو به تخریب گذاشته‌اند و برای انسان پیامدهای ویرانگری نظیر سیل به بار می‌آورند.
2- نقش اقتصادی جنگل:
به طور کلی درآمد جنگل را به صورت ملموس و غیر ملموس بررسی می نمایند، درآمد غیر ملموس آن در ارتباط با نقش و ویژگیهای جنگل است که قبلاً بر شمرده شده است و غیر از تولید مستقیم آن است.
جنگل به عنوان یک واحد تولیدی پایا با درآمد مستمر می تواند نقش اقتصادی ارزنده ای در دراز مدت داشته باشد.
گذشته از این فرآورده های جنگلی اعم از چوب و یا سایر محصولات فرعی دیگر چرخ هزاران هزار واحد تولیدی اعم از کوچک و بزرگ را در سراسر جهان به گردش در می آورند، زیرا جنگل تامین کننده مواد اولیه بسیاری از صنایع بوده که آن صنایع با یکدیگر روابط متقابل بنیادی دارند.
بطور مثال کارخانجات صنایع چوب و صنایع کاغذ با صنایع دیگر بیش از 100 نوع تبادل کالا دارند که این موضوع نقش قابل توجهی در تحرک اقتصاد کشور دارد.
علاوه بر این درختان منبع تامین مواد اولیه برای صنعت داروسازی مدرن نیز می باشند بطوری که بیش از 25 درصد مواد مورد نیاز صنعت داروسازی مستقیماً از درختان بدست می آید.
فواید دیگر جنگلها و مراتع را می توان در حفظ ذخایر ژنتیک گیاهی و جانوری، تامین غذا و مامنی برای وحوش و پرندگان و بالاخره اکوتوریسم دانست.
3- نقش جنگلها و مراتع در جلوگیری از رانش زمین:
رشد درختان در دامنه‌ها سبب افزایش پایداری خاک میگردد.ریشه درختان با فرو رفتن درخاکهای حساس به لغزش مانند ستونهایی عمل کرده و با ایجاد شبکه متراکم ریشه‌ای از بهم‌پاشیدن قطعات یا بلوکهای لغزشی جلوگیری می‌کنند.مطالعات انجام شده در منطقه جنوب شرقی آلاسکا نشان داد که پس از قطع درختان، افزایش قآبل ملاحظه‌ای در تعداد لغزش‌هاصورت گرفت آنها نتیجه گرفتند که نابودی و فساد تدریجی سیستم‌های تداخلی ریشه درختان(پس از قطع آنها) عامل وقوع لغزشها بودند.
هر چند عده‌ای اعتقاد دارند که در بعضی موارد درختان به دلیل نیروی وزن خود و یا بر اثر نیرویی که توسط باد در بعضی از مناطق به درختان‌وارد می‌شود ممکن است باعث لغزش شوند ولی به دلایل زیر نقش پوشش گیاهی در جلوگیری‌از حرکت زمین کاملاً آشکار است.
رشد درختان در دامنه‌ها سبب افزایش پایداری خاک میگردد.ریشه درختان با فرو رفتن درخاکهای حساس به لغزش مانند ستونهایی عمل کرده و با ایجاد شبکه متراکم ریشه‌ای از بهم‌پاشیدن قطعات یا بلوکهای لغزشی جلوگیری می‌کنند.مطالعات انجام شده در منطقه جنوب شرقی آلاسکا نشان داد که پس از قطع درختان، افزایش قآبل ملاحظه‌ای در تعداد لغزش‌هاصورت گرفت آنها نتیجه گرفتند که نابودی و فساد تدریجی سیستم‌های تداخلی ریشه درختان(پس از قطع آنها) عامل وقوع لغزشها بودند.
هر چند عده‌ای اعتقاد دارند که در بعضی موارد درختان به دلیل نیروی وزن خود و یا بر اثر نیرویی که توسط باد در بعضی از مناطق به درختان‌وارد می‌شود ممکن است باعث لغزش شوند ولی به دلایل زیر نقش پوشش گیاهی در جلوگیری‌از حرکت زمین کاملاً آشکار است.
یکی از عوامل مهم و مؤثر در حرکت‌های توده‌ای یا رانش زمین وجود رطوبت در خاک‌است در ایران نیز اکثر لغزشها معمولاً در دامنه‌های رو به شمال (سایه‌گیر)که رطوبت بیشتری‌نسبت به دامنه جنوبی دارند اتفاِق می‌افتد.بنآبراین درختان با انجام عمل تبخیر و تعرِق و درنتیجه کم کردن ظرفیت نگهداری آب خاک، نقشی ا ساسی در این مورد ایفا می‌کنند درختان بامصرف بالای آب و تعرِق زیاد در حقیقت عمل زهکشی خاک را انجام می‌دهند و در نتیجه آن راسبک نگه می‌دارند.
مطالعات انجام شده در امریکا (ایالت اوهایو)نشان می‌دهد که ضریب اطمینان‌در برآبر لغزش، در دامنه‌های جنگلی پوشیده از درخت 9 برابر بیشتر از دامنه‌های بدون درخت‌است.
- نقش دیگر درختان در حفظ خاک از خطر لغزش، وجود فرایندی بنام برگآب(Interception) است.
یعنی در طی هر بارندگی مقداری از بارش توسط تاج درختان گرفته شده و قبل از رسیدن به خاک تبخیر میگردد.
این مقدار بارندگی از این جهت که در خاک نفوذ نمی‌کند در خشکی خاک و جلوگیری از حرکت زمین مؤثر می‌باشد.
میزان برگاب بستگی به شکل برگها وتاج درختان دارد و میزان آن بسته به اینکه درخت در چند ماه از سال برگ داشته باشد تغییرمی‌کند.
بنآبراین در درختکاری‌ها استفاده از نهال درختانی که در زمستان برگ دارند برای اینگونه‌محلها مناسب تر است.
همانگونه که قبلاً گفته شد ریشه درختان از طریق جذب بخشی از آب زیرزمینی و خشک‌کردن خاک نقش عمده‌ای در پایداری دامنه‌ها دارند.از این لحاظ گیاهان دارای ریشه‌های عمیق‌تر و با انشعابات بیشتر نقش بهتری در حفظ خاک خواهند داشت.
متأسفانه انسان بر اثر تخریب‌پوشش گیاهی از قبیل تبدیل جنگل به زمین زراعتی، شهرسازی و همچنین جاده‌سازی غیراصولی و ایجاد تأسیسات ارتباطی نقش مهمی در ایجاد لغزش دارد.
نتایج حاصل از یک‌تحقیق در یک منطقه جنگلی نشان داده است‌بیشترین لغزشها در دامنه‌هایی اتفاِق افتاده است که قطع یکسره جنگل وجود داشته است.
این‌قطع جنگل به منظور عبور دکل های برِق فشار قوی و احداث جاده صورت گرفته است..
در این زمینه تحقیق دیگری در غرب کشور (چهار محال بختیاری‌منطقه اردل) صورت گرفته است.
به استناد این تحقیق منطقه‌ای که در آن لغزش حادث شده در 40 سال گذشته (با استنادبه عکس‌های هوایی سال 1335) دارای جنگل بلوط با تاج پوششی‌حدود 40 درصد بوده که بر اثر قطع بی‌رویه و تبدیل اراضی جنگلی به زراعت دیم، هم‌اکنون‌درصد تاج پوشش آن به حدود 2 درصد رسیده است.
بنابراین تخریب و قطع پوشش گیاهی‌باعث تغییر چرخه آب بصورت کاهش تبخیر و تعرقِ در منطقه و افزایش آب زیرزمینی در دامنه‌لغزش یافته شده است.
به این ترتیب نقش ارزنده جنگلها با استناد به تحقیقات مستدل در مورداین بلیه نیز کاملاً آشکار است.
4- نقش جنگلها و مراتع در جلوگیری از وقوع بهمن: پوشش گیاهی از نوع بوته‌ای یا بالشتکی سطوح ناهمواری ایجاد کرده وخطر سقوط بهمن را کاهش می‌دهد.لذا در نقاطی که حتی برای ورزش اسکی استفاده می شود، بهتر است هم محل اسکی و هم ارتفاعات مشرف به آن را با گونه‌های مرتعی نوع بوته‌ای و بالشتکی تقویت کرد.
برای جلوگیری از وقوع بهمن علاوه بر اقدامات مکانیکی (مانند پایه‌های‌چوبی، نرده‌های فلزی و دیواره‌های سنگی)، عملیات بیولوژیکی از قبیل جنگل‌کاری در صدر برنامه‌های مبارزه با اینگونه خطرات است.در مناطق بهمن خیز برای جلوگیری از خطرات نا شی‌از آن در محلهای آغاز حرکت توده‌های برفی اقدام به جنگل‌کاری می‌شود.
معمولاً جنگل‌کاری در روی خطوط تراز و با ایجاد بانکت صورت می‌گیرد (البته به روشهای دیگر هم اقدام به‌جنگل‌کاری می‌شود).
انتخاب نوع گونه برای اینکار حائز اهمیت است و کاشت ردیفی گونه‌های جنگلی سوزنی‌برگ و پهن‌برگان مقاوم می‌توانند مانع اینگونه خسارتها شوندبرای اینکار درختان بصورت شبکه‌ای طراحی شده و مورد استفاده قرار می گیرند.در بسیاری از مناطق که بوسیله عملیات مکانیکی با حرکت بهمن مبارزه می‌شود بازهم نقش جنگل‌کاری از نظر دور نمی‌ماند زیرا پس از احداث بهمن‌شکن‌ها در پناه و یا بین آنها یک شبکه چند ردیفی جنگل‌کاری‌می‌شود چرا که عمر موانع مکانیکی کوتاه است و پس از مدتی مستهلک می‌شود در حالیکه‌گونه‌های جنگلی در این مدت رشد نموده و با از بین رفتن موانع، بصورت یک دیواره‌بیولوژیکی (زنده) عمل می‌کنند.
به این ترتیب در مورد جلوگیری و یا کاهش اثرات این بلیه طبیعی‌نیز استقرار گونه‌های جنگلی بهترین روش مبارزه است همچنانکه در هر محلی که گونه‌های‌جنگلی وجود دارند بهمن اتفاقِ نمی‌افتد زیرا قبل از اینکه برفی رویهم انباشته شود مقدار زیادی‌از آن بوسیله تاج پوشش درختان گرفته می‌شود و به زمین نمی‌رسد.
5ـ اثر جنگل ها و مراتع درتلطیف هوا: جنگل ها و مراتع و به طور کلی گیاهان سبز در نتیجه عمل کربن‌گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس حیوانات و انسان و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگیهای محیط زیست وارد هوا می شوند جذب نموده و گاز اکسیژن را که یک ماده حیاتی برای موجودات زنده به شمار می رود پس می دهند.
بررسی های انجام شده نشان داده است هنگام کربن گیری درختان، از 264 گرم انیدرید کربنیک هوا مقدار 192 گرم اکسیژن آزاد می شود از این نظر هر هکتار جنگل قادر است سالانه 2.5 تن اکسیژن (اکسیژن لازم برای 10 نفر در سال) آزاد کند.با این حسآب فقط جنگل های شمال کشور می تواند اکسیژن لازم برای 19 میلیون نفر را در طول یک سال تامین کند.
در مجموع حدود 60 درصد از اکسیژن مصرفی جهان بوسیله فضای سبز تامین می شود از این رو تلطیف هوا و تأمین اکسیژن مورد نیاز جانداران از فواید مهم جنگل و فضای سبز می باشد.
6ـ اهمیت جنگل و فضای سبز به عنوان تفرجگاه برای انسان: جنگل و پارک و فضای سبز در داخل و اطراف شهرها به مردم خسته از زندگی ماشینی و سر و صدای محیط این امکان را می دهد که بتوانند ایام فراغت را در این مکان به استراحت و تفریح بپردازند و بچه ها از آپارتمان بیرون آیند و جهت تقویت فکر و بدن خود در محیطی آرام و با هوایی سالم به بازی بپردازند.
طبیعت همواره با زیبائی های خود نظر انسان را به خود جلب می نماید و گیاهان یکی از عوامل مهم زیبایی طبیعت بشمار می روند.
هر انسان از مشاهده طبیعت سرسبز جنگلها و مراتع لذت می برد و با دیدن گل های زیبای طبیعی با رنگ های دلفریب که از دل خاک سر بر آوده است به عظمت و رحمت