ساختمان کعبه بوسیله فرشتگان:
بنای کعبه نخستین بار بوسیله فرشتگان انجام گرفت و این پیش از خلقت حضرت آدم(ع) بود.
شرح آنرا از معتبرترین و کهنترین کتاب تاریخی; یعنی «اخبار مکه ما جاءفیها من الآثار» می آوریم که نویسنده آن ابوالولید محمدبن عبدالله بن احمد ارزقی غسانی مکی متولد قرن دوم هجری است.
او در تاریخ خود در مورد ساختمان کعبه بوسیله فرشتگان چنین می نویسد:
«ابوالولید از علی بن هارون بن مسلم عجلی از پدرش از قول قاسم بن عبدالرحمن انصاری نقل می کند که وی می گفت: محمد بن علی بن حسین1 برای من نقل کرد که همراه پدرم علی بن الحسین2 در مکه بودم در حالی که پدرم مشغول طواف برگرد کعبه بود و من در پشت سر او حرکت می کردم ناگاه مردی با قامتی کشیده دست بر دوش پدرم نهاد.
پدرم روی خود را به سوی او نمود.
او گفت: ای پسر دختر پیامبر اسلام.
سلام بر تو باد از تو پرسشی دارم.
پدرم سکوت کرد من به همراه آن مرد همچنان به دنبال پدرم حرکت می کردیم تا اینکه هفت دور طواف او به پایان رسید و به حجر اسماعیل رفت و در زیر ناودان به نماز ایستاد.
من و آن مرد همچنان پشت سر پدرم بودیم تا اینکه نماز طواف رابه پایان رسانید سپس روی خویش را به سوی من گردانید و من بطرفش رفته در کنارش نشستم.
فرمود: ای محمد!
سؤال کننده کجا رفت؟
من به ان مرد اشاره کردم و او آمد و در برابر پدرم نشست.
پدرم خطاب به وی فرمود: از چه می پرسی؟
کفت: می خواهم در باراه آغاز این خانه و چگونگی طواف بدور آن بپرسم که چرا و از چه زمان و چگونه و کجا بوده است؟
پدرم فرمود: بسیار خوب تو اهل کجا هستی؟
گفت: از شام هستم.
فرمود: در چه منطقه ای از شام سکونت داری؟
گفت : در بیت المقدس.
فرمود: آیا تورات و انجیل را مطالعه کرده ای؟
گفت:آری.
پدرم فرمود ای برادر شامی با دقت به سخنانم گوش فرا ده و ان را حفظ کن و سپس از من به حق و درستی روایت کن.
آغاز طواف بر این خانه چنین بود که: چون خداوند- عزوجل-به فرشتگان فرمود: می خواهم در زمین خلیفه ای قرار دهم.
فرشتگان گفتند: « خدایا !
خلیفه ای غیر از ما؟!
از کسانی که در زمین ظلم کرده و خون می ریزند و به یکدیگر حسد وخشم و ستم می ورزند؟
پروردگارا!
آن خلیفه را از ما قرار ده که ما در زمین تباهی نکرده و و رشک نمی ورزیم و خشم ستم به یکدیگر نمی کنیم و تنها تو را ستایش و تسبیح می گوییم و تو را تقدیس می کنیم و فرمانبردار تو بوده و از فرمان تو سرکشی نمی کنیم».
خداوند متعال فرمود: «من آنچه را که شما نمی دانید می دانم».
فرشتگان تصور کردند انچه که در جواب خداوند گفته اند رد فرمان او بوده و خداوند از گفته انان به خشم آمده است.
آنان به عرش خداوند پناه برده و از بیم خشم او گریستند و سه ساعت گرد عرش خداوند طواف کردند.
خداوند به ایشان نگریست و رحمت خویش را بر ایشان نازل گردانید و در زیر عرش خود خانه ای بر چهار ستون از زبرجد بنا کرد و ان را بوسیله یاقوت احمد پوشانید.
آن خانه« ضراع» نام گرفت.
آنگاه خداوند به فرشتگان فرمود: عرش را رها کرده گرد این خانه طواف کنید.
گوید: پس فرشتگان از آن به بعد گرد آن خانه طواف می کردند و طواف به دور ان آسانتر از طواف بدور عرش بود و آن همان بیت المعمور است که خداوند از آن نام برده است.
در هر شبانه روز هفتاد هزار فرشته بدان وارد گشته و طواف می کنند و خارج می شوند و دیگر هرگز بدانجا باز نمی گردند.
آنگاه خداوند فرشتگان را به زمین گسیل داشت و فرمان داد که برای من خانه ای در زمین همچون این خانه بسازید.
و خداوند به خلق خود در زمین فرمان داد که بر گرد این خانه طواف کنند همچنانکه فرشتگان و اهل آسمان بر بیت المعمور طواف می کنند.
آن مرد گفت: ای فرزند دختر رسول خدا(ص) درست فرمودی.
آری اینچنین بوده است.1
در جای دیگری نیز از محمد بن منکدر روایت کرده است که گفت: اولین کاری که آدم(ع) به هنگام فرود امدن از آسمان به زمین انجام داد همانا طواف برگرد خانه بود.پس فرشتگان در طواف با او برخورد نموده گفتند: ای آدم حج تو مقبول باد.
همانا ما دوهزار سال پیش از تو بر این خانه طواف کرده ایم.
و نیز از ابن عباس روایت کرده است که گفت: آدم (ع) حج گذارد و بر گرد خانه فهت بار طواف نمود.
فرشتگان در طواف او را دیدند و گفتند: ای آدم حج تو مقبول باد ما دو هزار سال پیش از تو بر این خانه حج گزارده ایم.
آدم(ع) پرسید: شما در طواف خود چه می گویید؟
گفتند: ما چنین می گوییم« سبحان الله و الحمد الله و لا اله الا الله و الله اکبر».
ادم (ع) گفت: « لا حول و لا قوه الا بالله» را بدان اضافه کنید.
فرشتگان نیز چنین کردند.
سپس ابراهیم (ع) پس از آنتکه خانه را ساخت و به طواف بر گرد آن مشغول شد فرشتگان در حال طواف به او برخورد نمودند و سلامش کردند.
ابراهیم(ع) پرسید شما در طواف خود چه می گویید؟
گفتند: پیش از روزگار آدم(ع) سبحان الله و الحمد الله و لا اله الا الله و الله اکبر» و چون به آدم(ع) گفتیم فرمودند: کلمات« لا حول و لا قوه الا بالله » را هم به ان اضافه کنید .
ابراهیم (ع) فرمود به آن نیز «والعلی العظیم» را هم بیفزائید.
پس فرشتگان چنین کردند.
1
ساختمان کعبه به وسیله آدم(ع):
دومین بار که کعبه ساخته شد بوسیه آدم(ع) بوده است.
ازرقی در کتاب تاریخ خود چنین آورده است:
ابو الولید از قول پدر بزرگ خویش از سعید ین سالم از طلحه بن عمر و حضرمی از عطاء بن ابی رباح از ابن عباس نقل می کند که گفت: چون خداوند آدم را از بهشت به سوی زمین راند آدم گفت: پروردگارا!
برای من چه اتفاقی افتاده است که دیگر صدای شیطان را نمی شنوم و وجود انان را در اطراف خود احساس نمی کنم؟
ندا آمد که ای آدم این نتیجه اشتباه و خطای توست ولی برو و برای من خانه ای بساز و برگرد آن طواف کن و مرا یاد کن همانگونه که فرشتگان رفتار می کنند و بر گرد عرش من می گردند.
آدم(ع) شروع به گام بر داشتن کرد بطوریکه زمین برای او در نور دیده شد تا اینکه به مکه رسید و بیت الحرام را در آن ساخت.
«ابن عباس» نخستین کسی که اساس خانه را نهاد و در آن نماز گذارد و بر آن طواف کرد آدم (ع) بود تا اینکه خداوند طوفان را که خشمی از سوی پروردگار و بدبختی بود نازل گردانید و چون طوفان با پایان رسید بوی خوش آدم از میان رفت.
گوید: طوفان به سرزمین«سند» و «هند» و جایگاه خانه خدا در طوفان از بین رفت تا آنکه خداوند متعال ابراهیم و اسماعیل را برانگیخت و آن دو پایه ها و نشانه های کعبه را از نو برافراشتند و قریش پس از آن بار دیگر آن را ساختند و این خانه در برابر بیت المعمور قرار دارد بطوریکه اگر بیت المعمور سقوط نماید بر آن سقوط می کند.
گوید: طوفان به سرزمین«سند» و «هند» و جایگاه خانه خدا در طوفان از بین رفت تا آنکه خداوند متعال ابراهیم و اسماعیل را برانگیخت و آن دو پایه ها و نشانه های کعبه را از نو برافراشتند و قریش پس از آن بار دیگر آن را ساختند و این خانه در برابر بیت المعمور قرار دارد بطوریکه اگر بیت المعمور سقوط نماید بر آن سقوط می کند.
سابقه و پیشینه موضوع: ان اول بیت وضع للناس للذی و نیزدر تاریخ الخمیس1 اینگونه آمده : ابن عباس روایت کرده است که خداوند تبارک و تعالی به حضرت آدم (ع) وحی نمود که: من دارای حرمی در امتداد عرش خود هستم پس بدانجا برو و خانه ای برایم بساز آنگاه اعمالی را که فرشتگان در اطراف عرش من به جای می اورند تو نیز بر گرد آن انجام بده.
آنجا مکانی است که تو و آندسته از فرزندانت را که در اطاعت و سرسپردگی به من باشند مورد رحمت و مغفرتم قرار می دهم.
آدم گفت: ای پروردگار من چگونه این کار را انجام دهم در حالی که نه در توان من است و نه راهنمایی بر آن مکان دارم.
پس خداوند فرشته ای فرستاد تا آدم(ع) را به مکه راهنمایی کند.
آن دو راهی مکه شدند در بین راه هرگاه به مناطق سرسبز یا زیبایی بر می خوردند که نظر آدم را جلب می کرد به فرشته می گفت در همینجا فرود آییم زیرا آن مکان همین جا است!
فرشته بدو می گفت: آن مکان در پیش روی تو است.
تا اینکه وارد مکه شدند.
پس خانه کعبه را از پنج کوه«سینا» «حرا» «زیتا» «لبنان»و «جودی» بنا کردند.
پایه های خانه را از سنگهای کوه حرا ساخت و هنگامی که ساختمان ان را به پایان رسانید فرشته وی را به عرفات برد و اعمال و مناسکی را که مردم هم اکنون در آنجا انجام می دهد به او آموزش داد.
در«انوار التنزیل» چنین آمده است که: چون ادم و حوا در آنجا به هم رسیدند «عرفات» نامگذاری شد و در روایتی از ابن عباس آمده است: بدان جهت ان را «عرفات» نامند که ادم و حوا در آن مکان با هم جمع شدند.* (کعبه ومسجد الحرام در گذر تاریخ.
دکتر هادی انصاری.
صص 25-18)(ابن رسته.اعلاق النقیه ص 25) ساختمان کعبه بوسیله شیث(ع): پس از درگذشت ادم (ع) کعبه بوسیله فرزندش شیث (ع) بنا گردید.
«ازرقی» در تاریخ خود نام شیث را تقریح نکرده بلکه به عنتوان فرزندان ادم که پس از ادم کعبه را بنا نمودن اورده است.
این ساختمان تا هنگام طوفان برقرار بوده است.
اینک متن انچه که «ازرقی» در اخبار مکه خود در این باره آورده است: او از قول پدر بزرگ خود از سعیدبن سالم از عثمان ین ساج و او از وهب بن منبه نقل می کند: که چون ادم(ع) در گذشت خداوند خیمه ای را که از زیورهای بهشتی بوده و برای آرامش آدم بر او نازل گردانیده بود به آسمان برد آنگاه فرزندان آدم در جایگاه ان خیمه خانه ای از سنگ و گل ساختند که این خانه همواره آباد بود و یکی پس از دیگری آن را تعمیر می کردند تا اینکه دوران حضرت نوح (ع) رسید و طوفان آن را غرق کرد و جایگاهش را تغییر داد.
پس از آن بار دیگر جایگاه ان به ابراهیم(ع) راهنمایی گردید.
نویسنده«تاریخ الکعبه المغطمه»1 آورده است: نخستین کسی که خانه که خانه خدا را بنا کرد «شیث» بود و این بدان معنا است که اولین ساختمان کعبه پس از آدم (ع) از فرزندانش بوسیله شیث(ع) بوده است.
در «تاریخ الخمیس»2 اینگونه امده است: شیث فرزند آدم اولین شخصی است که خانه خدا را بنا کرد.
زیرا قبل از ساختمان او کعبه به صورت خیمه ای از یاقوت سرخ بوده که ادم بر گرد آن طواف کرده و بدان انس می ورزیده است.
زیرا این خیمه برای او از بهشت فرد آمده بود که پس از آن دوباره به آسمان برده شد و آدم برای حج از هند بدان جایگاه امد.* همان.
ص25 کعبه از زمان حضرت نوح تا دوران ابراهیم(ع) ابوالولید از پدر بزرگش از سعید بن سالم از ابن جریج و او از مجاهد نقل می کند که گفت: به هنگام طوفان نوح محل کعبه نا پدید شد و در دوران بین نوح و ابراهیم از دیده پنهان گردید.
نیز گفته است که جایگاه آن تپه ای سرخ رنگ بوده که سیل ها بر آن قرار نم یگرفت.
مردم نیز به همین مقدار می دانستند که جایگاه خانه در همان محدوده می باشد لیکن از محل قطعی آن اطلاعی در دست نداشتند.
ستمدیدگان و پناه جویان از گوشه و کنار زمین بدانجا می امدند و بدان متوسل می گشتند و دعای انان در این جایگاه همواره مورد استجابت قرار می گرفت.
مردم نیز بدان نقطه می آمدند و حج می گذاردند تا اینکه خداوند اراده کرد جایگاه خانه اش به وسیله ابراهیم(ع) ساخته شود و آیین او در آن نقطه آشکار گردد.
« واذبو انا لابراهیم مکان البیت»3 ویژگی های ساختمان کعبه به دست ابراهیم (ع): ابراهیم(ع) کعبه را بر پایه هایی استوار کرد که حضرت آدم (ع) بنا کرده بود.
در ساختمان کعبه هیچ گونه گل و آهکی بکار نرفت بلکه سنگها یکی بر دیگری قرار داده شدند.
کعبه مستطیل شکل بود.
کعبه دارای دو رکن حجر الاسود و یمانی بود و دو رکن دیگر آن از سمت حجر الاسماعیل (که هم اکنون ناودان بر فراز آن قرار دارد) به صورت گرد و نیمدایره ساخته شده بود.
در سمت راست درون خانه کعبه گودالی حفر