دانلود مقاله گویش

گویشی که در حال حاضر کلیمیان ایران به آن صحبت می‏کنند از جملۀ گویشهای ایرانی است که جزو دستۀ گویشهای مرکزی ایران به شمار می‏رود.

این گویش امروزه در شهرهای اصفهان ، همدان ، کاشان، یزد، بروجرد و چند شهر دیگر ایران و نیز در نقاطی در خارج از ایران، چون قفقاز، سمرقند و بخارا رایج است.

گفته شده است که گویش فعلی کلیمیان اصفهان، گویش سابق مردم اصفهان بوده که کلیمیان آن را بین خود حفظ کرده‏اند.

[1] اگر این نظر را بپذیریم می‏توان آن را نیز در مورد سایر انواع گویش کلیمی در ایران و یا خارج از ایران تعمیم داد و چنین نتیجه گرفت که کلیمیان ایران در هر نقطه که ساکن شده‏اند حافظ زبان سابق آن ناحیه گردیده‏اند.

راجع به ورود کلیمیان به ایران و تاریخ آن نظریات مختلفی وجود دارد که از عهدۀ این مقاله خارج است [2].

تنها ذکر این نکته ضروری به نظر می‏رسد که طبق سرشماری سال 1350، جمعیت کلیمیان اصفهان در حدود 2300 نفر بوده است.

[3].

(آمار جمعیت آنها در سالهای اخیر به دست نیامد).

واژه در گویش کلیمیان اصفهان از نظر ساخت اشتقاقی [4] (و نه تصریقی [5]) به سه نوع تقسیم می‏گردد: ساده [6]، مشتق [7] و مرکب [8].
واژۀ ساده تنها از یک واژک آزاد [9] ساخته شده است، مانند tou (تاب) [10] ،teu (تب).
واژۀ مشتق علاوه بر یک یا چند واژک آزاد دارای یک یا چند وند اشتقاقی [11] است، مانند pil-ak (پولک)، gand-a (گندیده).

واژۀ مرکب بیش از یک واژک آزاد دارد، مانند an-e-buvâ (زن پدر) bâbâ-bele (پدر بزرگ).
فعل چون در مقایسه با سایر انواع واژه ساخت متفاوتی دارد، در این مقاله، در ابتدا افعال غیر بسیط و سپس سایر انواع واژه مورد بحث قرار می‏گیرند.

گویش استان بوشهر در تمام مناطق فارسی محلی است که دارای بن مایه لری می باشد .

برای مرزبندی انواع گویش منطقه را از لحاظ جغرافیایی به دو بخش تقسیم شمالی و جنوبی تقسیم می کنیم که هر قسمت ویژگی خاص خود را داراست .

و دارای تفاوتی اندک می باشد .

زبان های عربی نیز در جاهایی مانند بندر عسلویه ، کنگان ، جزیره شیف ، و جزیره شمالی و جنوبی بندر ریگ رایج است .

در همه گویشها واژه های فارسی باستان ، اوستایی و پهلوی دیده می شود که بازمانده صرف زبان پهلوی هنوز هم در گویش دشتی (دشتیانی ) رایج است .

این موضوع نوید تکامل زبان از فارسی قدیم به فارسی نو در منطقه می باشد .

حکایت از قدمت و دیرینگی منطقه می کند .

بعلت ارتباط بندری بوشهر با کشورهای عربی و نیزتسلط انگلیسیها هلندیها در منطقه پاره ای واژه های بیگانه دیده می شود که هنوز هم مورد استعمال است .

گویش شمالی استان شامل گویش شهرستان دشتستان ، گناوه و دیلم می باشد .

گویش جنوبی شامل گویش شهرستانهای تنگستان ، دشتی ، گنکان و دیر می باشد .

خود شهر بوشهر هم اکنون فارسی صحبت می کنند ولی گویش آنها همسو با گویش تنگستان بوده است .

گویش شمالی نیز تنوع در عین خود دارد .

در شهرستان دشتستان شناسه می در جلو افعال بکار می رود و این واژه ی می در شهرستان گناوه و دیلم تبدیل به ای می شود.
با وجود تضعیف روز افزون زبان ایرانی آذربایجان از زمان غلبه مغول گویش های این زبان به کلی از میان نرفته بلکه هنوز در نقاط مختلف آذربایجان و دیگر نواحی ایران بزرگ بطور پراکنده و غالبآ به نام تاتی به آنها سخن می گویند این گویش ها از شمال به جنوب به اجمال عبارتند از :
1- گویش های تاتی طارم علیا استان زنجان شامل روستاهای : نوکیان ،سیاهورود، بندرگاه، کلاسر، هزار رود، جمال آباد، باکلور، چرزه، جیش آباد و قوچان می باشد.

2- عمده روستاهای بخش شاهرود خلخال شامل: اسکستان، اسبو، درو، کلور، شال، دیز، کرین، لرد ، کهل، طهارم، گلوزان، گیلوان ، گرد آو ، گندم آباد و همچنین کرنق در دهستان خوروش رستم و کجل در بخش کاغذ کنان همان شهرستان .

3- گویش کرینگان ، ازدهات دیزقار خاوری در بخش ورزقان شهرستان اهر.
4- گویش کلاسور لاوینه رود، ازدهات بخش گلیبر شهرستان اهر.
5- گویش گلین قیه ازدهات دهستان هرزند در بخش زنور شهرستان مرند.

6- گویش عنبران در بخش نمین شهرستان اردبیل .
7- گویش های تاتی اطراف کوه رامند در جنوب و جنوب غربی قزوین و طالقان و اشتهارد.

8- گویش های تاکستان، چال، اسفرورین، خیارج ،خوزنین، دانسفان، ابراهیم آباد و سگز آباد که به تاتی خلخال نزدیک اند.

9- گویش های تالش ، از الله بخش محله شاندرمین در جنوب تالش شوروی و در شمال ایران که اصولاً به زبانهای تاتی آذربایجان وابسته اند.

گویش استان بوشهر در تمام مناطق فارسی محلی است که بن‌مایه لری دارد.

برای مرزبندی آن، انواع گویش منطقه را از لحاظ جغرافیایی به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌کنند که هر قسمت ویژگی خاص خود را دارد و دارای تفاوت‌های اندکی است.

زبان‌های عربی نیز در جاهایی مانند بندر عسلویه، کنگان، جزیره شیف و جزیره شمالی و جنوبی بندر ریگ رایج است.

در همه گویش‌های منطقه واژه‌های فارسی باستان، اوستایی و پهلوی دیده می‌شود که بازمانده صرف زبان پهلوی هنوز هم در گویش دشتی (دشتیانی) رایج است.

گویش شمالی استان شامل گویش شهرستان دشتستان، گناوه و دیلم است.

به علت ارتباط بندری بوشهر با کشورهای عربی و نیز تسلط انگلیسی‌ها و هلندی‌ها در منطقه، پاره‌ای واژه‌های بیگانه نیز در گفتار مردم این منطقه شنیده می‌شود.
گویش جنوبی شامل گویش شهرستان‌های تنگستان، دشتی، گنکان و دیر است.

مردم در شهر بوشهر هم اکنون فارسی صحبت می‌کنند اما گویش آنها همسو با گویش تنگستانی است.

در شهرستان دشتستان شناسه «می» در جلو افعال به کار می‌رود و این واژه «می» در شهرستان گناوه و دیلم تبدیل به «ای» می‌شود.

می‌کنم؛ ایکنمekonom
می‌کرد؛ ekerd
لهجه دشتیانی از قدیمی‌ترین لهجه‌های استان بوشهر است که به وضوح صرف و نحو دستور زبان پهلوی ساسانی هنوز در آن استعمال می‌شود.

ویژگی‌های دستوری
یکی از مشخصه‌های گویش‌های جنوبی جایگزینی فتحه‌ها به ضمه است که معمولا روی شناسه‌های افعال قرار دارند.

رفتم؛ رفتُم rafto
دارم؛ دارُُم rom da
دیدم؛ دیدُُم didom
همچنین در اسامی نیز اکثرا فتحه به کسره تبدیل می‌شود.

مُرد؛ مِرد merd
امین؛ اِمین emin
عباس؛ عِباس ebas
برای ساختن فعل جعلی بعد از بن مضارع شناسه esi به کار می‌رود که بازمانده ist زبان پهلوی ساسانی است .

خندید؛ خندس xandes
ترسید؛ ترسس tarses
که در زبان پهلوی خندِست ( xandist) و ترسِست (tarsist) بوده است.

صرف افعال در گویش شمالی مانند فارسی‌نو است ولی در گویش جنوبی یعنی دشتیانی فرق دارد و ضمایر به جای شناسه در ابتدا فعل قرار می‌گیرد.
صرف فعل شنیدن در گویش دشتیانی
من شنیدم؛ ام اسد um sed
تو شنیدی؛ اُت اشد ut esed
او شنید؛ اُس شنید us sened
ما شنیدیم؛ ُمم شنید mom sened
شما شنیدید؛ شما شنی soma seni
آنها شنیدند؛ اونا شنی owna seni
حرف «ب» که در آخر کلمات چند حرفی فارسی بعد از «الف» بیاید و ساکن باشد در گویش بوشهری بدل به «واو» می‌شود.
خواب؛ خو xow
آفتاب؛ افتو aftow
دوشاب؛ دیشو disown
کلمات دو حرفی که حرف آخر آنها «ب» است به «واو» تبدیل می‌شود.
شب؛ شو sow
آب؛ او ow
تلفظ a در آخر واژه‌ها به جای h صامت در اصل پسوند ag فارسی میانه بوده که g افتاده و a هنوز تلفظ می‌شود.

به عنوان مثال:
خانه را خانگ xana می‌گفته‌اند.

گویش استان بوشهر در تمام مناطق فارسی محلی است که بن‌مایه لری دارد.

در همه گویش‌های منطقه واژه‌های فارسی باستان، اوستایی و پهلوی دیده می‌شود که بازمانده صرف زبان پهلوی هنوز هم در گویش دشتی (دشتیانی) رایج است.

گویش شمالی استان شامل گویش شهرستان دشتستان، گناوه و دیلم است.

به علت ارتباط بندری بوشهر با کشورهای عربی و نیز تسلط انگلیسی‌ها و هلندی‌ها در منطقه، پاره‌ای واژه‌های بیگانه نیز در گفتار مردم این منطقه شنیده می‌شود.

گویش جنوبی شامل گویش شهرستان‌های تنگستان، دشتی، گنکان و دیر است.

در شهرستان دشتستان شناسه «می» در جلو افعال به کار می‌رود و این واژه «می» در شهرستان گناوه و دیلم تبدیل به «ای» می‌شود.

می‌کنم؛ ایکنمekonom می‌کرد؛ ekerd لهجه دشتیانی از قدیمی‌ترین لهجه‌های استان بوشهر است که به وضوح صرف و نحو دستور زبان پهلوی ساسانی هنوز در آن استعمال می‌شود.

ویژگی‌های دستوری یکی از مشخصه‌های گویش‌های جنوبی جایگزینی فتحه‌ها به ضمه است که معمولا روی شناسه‌های افعال قرار دارند.

رفتم؛ رفتُم rafto دارم؛ دارُُم rom da دیدم؛ دیدُُم didom همچنین در اسامی نیز اکثرا فتحه به کسره تبدیل می‌شود.

مُرد؛ مِرد merd امین؛ اِمین emin عباس؛ عِباس ebas برای ساختن فعل جعلی بعد از بن مضارع شناسه esi به کار می‌رود که بازمانده ist زبان پهلوی ساسانی است .

خندید؛ خندس xandes ترسید؛ ترسس tarses که در زبان پهلوی خندِست ( xandist) و ترسِست (tarsist) بوده است.

صرف افعال در گویش شمالی مانند فارسی‌نو است ولی در گویش جنوبی یعنی دشتیانی فرق دارد و ضمایر به جای شناسه در ابتدا فعل قرار می‌گیرد.

صرف فعل شنیدن در گویش دشتیانی من شنیدم؛ ام اسد um sed تو شنیدی؛ اُت اشد ut esed او شنید؛ اُس شنید us sened ما شنیدیم؛ ُمم شنید mom sened شما شنیدید؛ شما شنی soma seni آنها شنیدند؛ اونا شنی owna seni حرف «ب» که در آخر کلمات چند حرفی فارسی بعد از «الف» بیاید و ساکن باشد در گویش بوشهری بدل به «واو» می‌شود.

خواب؛ خو xow آفتاب؛ افتو aftow دوشاب؛ دیشو disown کلمات دو حرفی که حرف آخر آنها «ب» است به «واو» تبدیل می‌شود.

شب؛ شو sow آب؛ او ow تلفظ a در آخر واژه‌ها به جای h صامت در اصل پسوند ag فارسی میانه بوده که g افتاده و a هنوز تلفظ می‌شود.

به عنوان مثال: خانه را خانگ xana می‌گفته‌اند.

در مواردی که کلمه‌ای با فعل معین «ات» همراه می‌شود مثل داده است، کرده است، ات تلفظ نمی‌شود و کسره به جای «ه» در کرده می‌‌نشیند و صورت «ش» جای فعل معین است را می‌گیرد و این‌گونه تلفظ می‌شود: داده است؛ دادش dadesh کرده است کردش kardesh علامت استمرار برای ساختن فعل زمان حال به جای علامت استمرار «دارد» پیشوند هی hey یا هاسی hasey به کار می‌رود.

دارد می‌نویسد؛ هی می‌نویسد hasey/hey minevise دارد می‌رود؛ هاسی /هی میره hosey/hey mire منفی کردن افعال برای منفی کردن افعال، حرف نفی نه را قبل از اسم یا صفت می‌آورند و فعل معین حذف می‌شود.

من بلد نیستم؛ م ُنه بلدُُم mo ne beladom من غریب نیستم؛ م ُ نه غریبُُم mo ne geribom باید توجه داشت این نه که برای منفی کردن به کار می‌رود فقط جلو افعال معین (است و هست) قرار می‌گیرد.

حرف «را» که نشانه مفعول بی واسطه (مستقیم) است در گویش بوشهری وجود ندارد و به جای «را» کو به کار می‌رود.

کتاب را بده؛ کتاب کو بده ketab kue bedeh دفتر را بیاور؛ دفترکو بیار daftare kue biyar علامت جمع در گویش شمالی علامت جمع که «ما» است، ال « al» مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کتاب‌ها؛ کتابل ketabal خودکارها؛ خودکارل udkaral درخت‌ها؛ درختال deraytal تمام واوها به ای «I» تبدیل می‌شود.

بود؛ بید bid دود؛ دید did تنور؛ تنیر tenir در لهجه بوشهری هنگام صحبت کردن واژه‌ها را معمولا خلاصه می‌کنند و برای خلاصه شدن کلام همیشه چند حرف آن افتاده و مختصر می‌شود.

من چه می‌دانم؛ مچم mocem در گویش جنوبی «ن»های آخر کلمات ادا نمی‌شود.

مثلا به نان «نو» می‌گویند.

نان؛ نو nu زمین؛ زمی zami در گویش جنوبی همچنین جلو افعال یک «ها» اضافه می‌شود.

بکن؛ هاکن hakon بده؛ هاده گویش به هریک از گونه‌های یک زبان گویش می‌گویند.

گویش‌ها می‌توانند مربوط به یک منطقه ویژه یا طبقهٔ ویژه‌ای از جامعه باشند.

چند گویش با هم یک زبان را تشکیل می‌دهند.

گویش را نباید با لهجه اشتباه گرفت.

هر گویش خود دارای چند لهجه است.

نمونه: گویش‌های زبان فارسی: فارسی ایران، فارسی دری، فارسی تاجیکی.

لهجه‌های زبان فارسی: لهجه تهرانی، لهجه اصفهانی،لهجه هراتی، لهجه لاتی ...

گویش هاى ایرانى ایران کلباسى گویش شناس، پژوهشگر زبان شناسى و استاد دانشگاه متولد ۱۳۱۸ اصفهان - دریافت مدرک کارشناسى ادبیات فارسى ۱۳۴۲ - دریافت مدرک کارشناسى ارشد زبان شناسى همگانى ۱۳۴۶ - دریافت مدرک دکتراى زبان شناسى همگانى ۱۳۵۱ - تدریس در دانشگاههاى شهید بهشتى، تهران، علوم پزشکى ایران، پیام نور و ...

- برخى از آثار چاپ شده: گویش کلیمیان اصفهان، گویش کلاردشت (رودبارک)، کردى مهابادى، فارسى اصفهانى، زبان فارسى و زبان هاى محلى، ساخت اشتقاقى واژه در فارسى امروز، فارسى ایران و تاجیکستان و...

- آثار در دست انجام: «فرهنگ توصیفى گویش هاى ایرانى»، «زبان، گویش، لهجه» و...

- مدیریت گروه گویش شناسى در پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى - مدیریت گروه گویش شناسى در انجمن زبان شناسى ایران - نگارش و چاپ بیش از پنجاه مقاله علمى درباره زبان و گویش هاى ایرانى محمد مفتاحى: زبان منشأ ارتباط هاى انسان است.

تلاش جهت دست یافتن به راهى براى برقرارى ارتباط با همنوع به کشف توانایى سخن گفتن و