دانلود تحقیق اوحدالدین بن حسین مراغه ای

اوحدالدین بن حسین مراغه ای

شاعر سده هفتم و هشتم ایران است.

او در مراغه زاده شد و مدتی در اصفهان مقیم بود.

معاصر ایلخان مغول سلطان ابوسعید بود.

آرامگاه او در مراغه است.

هم اکنون یک موزه دائمی در مقبره اوحدی در مراغه دایر میباشد در 670 هجری در مراغه متولد شد او از جوانی انسانی عارف و وارسته کامل بود و در علوم دینی و عرفانی بدرجه کمال رسید او تحت صافی تخلص می کرد اوحدی مانند اغلب شاعران عصر خود پس از گذراندن جوانی و پایان بردن تحصیلات معمولی زمان خود از مراغه به قصد سیر و سیاحت خارج شد و مدتها به سیاحت گذراند.

هم در این سیاحتها بوده است که گذارش به کرمان می افتد و از محضر شیخ اوحدالدین کرمانی بهره ور می شودو به علت انتصاب به طریقت اوحدالدین کرمانی لقب اوحدی گرفت اثر جاویدانی وی ( جام جم )مثنوی شانل پنجهزار بیت است که در 733 آنرا به نظم کشیده است سایر آثار اوحدی ( ده نامه ) ( منطق العشاق ) است که همواره مورد توجه شاهان ایلخانی بوده است.

وفات اوحدی در سال 738 قمری در مراغه اتفاق افتاد و آرامگاه او در باغی زیبا زیارتگاه عاشقان عرفان است.

اوحدی علاوه بر قصائد و غزلیات دارای کتابی است به نام « جام جم » که مهمترین اثر اوست.

این کتاب، یک مثنوی است که اوحدی در سرودن آن به « حدیقه » سنایی نظر داشته است.

و اما غزل زیر که سروده اوحدی است علاوه بر برخورداری از زبانی گرم و پویا ، مانند غزلهای سعدی تمام زیباییهای خود را به یکباره به خواننده می بخشد.

آثار وی شامل دیوان قصاید و ترجیعات و غزلیات بالغ هشت هزار بیت ، مثنوی ده نامه ی منطق العشاق و مثنوی « جام جم » می باشد
اوحدی اصفهانی از شاعران نسبتا توانای قرن هفتم و هشتم هجری است که تاکنون تحقیق و تفحصی در خور در دیوان اشعار او صورت نگرفته است.

رساله حاضر گامی است-هرچند کوچک-در جهت رفع این نقیصه که در آن ابتدا با استفاده از دیوان شاعر ، تذکره ها و کتابهای تاریخی نزدیک به عصر وی، شرح حال ، آثار ، افکار و سبک شاعری او به طور دقیق مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

پس از آن کلیه دیوان او-به استثنای مثنوی جام جم-مطالعه گردیده و نکات و اشارات مهم و برجسته این دیوان به قرار زیر شرح گردیده است:1-آیات قرآن، احادیث و سخنان مشایخ.2-تلمحیات و اشارات.3-اهم کنایات و امثال و حکم.4-واژه ها و اصطلاحات عرفانی.5-واژه ها و ترکیبات دشوار..
مست امدم امشب که سر راه بگیرم یک بوسه بزور از لب آن ماه بگیرم
دانم که دهد عقل نکو خواه مرا پند لیکن عجب از پند نکو خواه بگیرم
تا هیچ کسم راز دل ریش نداند این اشک روان بر رخ چون کاه بگیرم
هر چند بکوشد که ببیگاه بیاید من نیز بکوشم که بناگاه بگیرم
گر زانکه ببالای بلندش نرسد دست در دست کشم زلفش و کوتاه بگیرم
از چاه زنخ گر ندهد آب چو دزدان بر قافله عشق سر چاه بگیرم
با اوحدی ارحیلت روبآه کند کس من نیستم آن شیر که روباه بگیرم

محل دفن اوحدی مراغه ای








سرانجام این شاعر گرانمایه، مردم دوست، خیرخواه، مربی و عارف دلسوخته پس از عمری تکاپوی حقیقت و سوختن و گداختن در 68 سالگی به سال 738ه.ق.

رخ در نقاب خاک کشید و آرام گرفت مزارش در میان باغ سرسبزی جنب هنرستان فنی پور رستم واقع شده‌است.

در سال ۱۳۵۲ از سوی انجمن آثار ملی ایران بنای جدیدی بر روی قبر مزبور احداث شده و سنگ مقبره قبلی را به موزه آرامگاه انتقال دادند.

در کنار مقبره اوحدی موزه اوحدی واقع گردیده‌است.

این موزه به علت اینکه شهر مراغه در دوره ایلخانیان مغول مقر حکومتی و پایتخت آنان بوده‌است عنوان موزهٔ تخصصی ایلخانی را به خود اختصاص داده‌است.

اشیاء موجود در این موزه شامل ظروف سفالی ، سکه، کتابت، ظروف مفروغی، شیشه که کتیبه‌های باقی مانده از رصد خانه و سنگ قبور مربوط به دوران اسلامی است.
محل دفن رکن الدین ابوالحسن مراغی مشتهر به اصفهانی و مشهور به اوحدی مراغه ای عارف و شاعر پارسی کوی نامدار صاحب مثنوی معروف جام جم در میان باغ سرسبزی جنب هنرستان پور رستم واقع شده است.

صندوق خیراوحدی از سنک کبود درست شده است بر دیوار شمالی و جنوبی ان نام اوحدی و تاریخ فوت که 738 ه.ق است حک شده است.

صندوق سنگی قبر وی که سه پله بالاتر از کف باغ قرار گرفته از سنگ کبود معمولی تهیه شده است و بر بالای دیواره های شمالی و جنوبی آن این عبارت عربی نقر گردیده است:
«هذا قبر المولی المعظم قُدوه ُ العلما افصح الکلام و زبده الانام الدارج الی رحمه ِ الله تعالی اوحد المله و الدین ابن الحسین الاصفهانی فی منتَصِفِ سنه ثمان و ثلثین و سبعمائه ».

در وسط باغ گنبد زیبایی از بتن آرمه بجای آرامگاه قبلی احداث و سنگ مقبره قبلی به موزه آرامگاه منتقل گردیده است.

خلاصه ای از منطق العشاق
گرچه تحفه العشاق در مواردی از منظومه سلفش منطق العشاق تبعیت می‌نماید، لیکن موارد متفاوت با آن نیز در منظومه کم نیست.

شاعر در اینجا عناوینی چون حکایت، تمامی سخن یا خلاصه سخن را حذف و گویی آنان را زاید می‌دانسته، یا محتمل است این عناوین و ابیات آنان جزو محذوفات کاتب بوده.

دیگر اینکه اوحدی روایت را به صورت نقل از کسی دیگر آورده، در حالیکه رکن‌الدین به گونه‌ای سروده که گویی از تجربیات عرفانی و عاشقانه خودش بوده است.

چنین به نظر می‌رسد که واقعه در اوان جوانی خودش اتفاق افتاده و آن در نتیجه جدا ماندن از امیرزاده مذکور، امیر بهاءالدین بوده است: مرا روزی هوای دلبـــــری بود نظر بر روی زیبا منـــــــظری بود که از بهر رخش سرگشته بودم  ز راه عافیت بــــــــــر گشته بودم نه صبرم بود بی رویش نه آرام گذشته کــــــارم از آغــاز و انجام نه او آگه ز آحوال درونـــــم که دور از روی او در موج خونم ....

که از آن احساس واقعی شاعر از دور ماندن از امیر بهاء الدین مشهود است.

به بیان دیگر اگر اوحدی در منطق العشاق بنا بر درخواست ممدوحی منظومه را سروده،‌ در اینجا رکن صاین تنها و تنها از سوز درون دست به سرودن این منظومه زده .به تصریح خودش زمانی فکر سرودن این منظومه به ذهنش خطور کرده که شدیداً تحت تاثیر دوری از محبوب و لذا دوستی سرودن چنین منظومه را بدو پیشنهاد نموده شبی با من رفیقی راز می‌گفت زهر معنـــــی حدیثی بـــاز می‌گفت حدیث عشقرا تقــریر می‌کرد وزان معنی چنین تفسیر مـــــــی‌کرد که کــــار عاشقی بادرد باشد  همیشه روی عـــــــــاشق زرد باشد اگر با او سخن گویی ندانــد  سخـــــــــــن جز از ره مستی نراند گرچه تنظیم و ربط اجزاء این منظومه به نظم و قاعده منطق العشاق نیست، لکن مایه داشتن از عواطف شخصی شاعر و از آن بیشتر سلامت و روانی سخن او بیش از منظومه اوحدی بوده و جلوه خاصی بدان بخشیده.

پایان سخن را بر درج غزلی از این منظومه قرار می‌دهیم که فرموده: دلــــم زار ست و من زارم ز عشقــت  اسیـــــر رنج و بیمارم ز عشقت علاجی کـن که رفت از دست کــــارم  دوایی کن که بیــــمارم ز عشقت ز عشــقت نیست حاصل جز غم و درد بلی حاصل همیـن دارم ز عشقت مرا درد دل از حد رفت لیــــــــــکن به درد دل گـــــرفتارم ز عشقت اگر چه مــــــــــی‌کند آزار با مــــن ولــــــی هرگز نیازارم ز عشقت مرا گفتی چرا گـــشتی گرفتـــــــــار  گــــــرفتارم، گرفتارم ز عشقت سومین ده نامه که ما از آن اطلاع داریم توسط «ابن نصوح فارسی» به نظم کشیده شده وعنوانش محبت نامه بوده است.

ناظم یکی از معاصران رکن‌الدین صاین مذکور در فوق بوده و نام کاملش را خواجه کمال‌الدین فضل دانسته‌اند.

زادگاهش چنانکه در عنوان منظومه مشهود است فارس، لیکن در تبریز توطن داشته.

نامبرده چنانکه در منابع مربوط نوشته‌اند یکی از مریدان شیخ علاء الدوله سمنانی، عارف معروف این ادوار (متوفی به سال 736 ه.) و در هنر شاعری استادش را شاعر معروف این دوران «سلمان ساوجی» دانسته‌اند.

ابن نصوح در آغاز شاعر دستگاه خواجه غیاث الدین رشیدی سابق‌الذکر بوده، یعنی همان کس که ممدوح رکن صاین چنانکه گذشت به شمار می‌رفته.

لیکن بعداً به خدمت شاهان جلایری عراق عرب درآمده و مدح سلطان احمد جلایر (متوفی به سال 813 هـ.) را گفته که همین سلطان به ظاهر بیشترین حمایت را از شاعر به عمل می‌آورده.

وفات ابن نصوح به سال 793 هـ .

اتفاق افتاد.

آنچه مسلم است محبّت نامه تقدیم به خواجه غیاث الدین رشیدی وزیر گردیده.

دولتشاه سمرقندی، صاحب تذکره الشعرا که این ده نامه را به ما شناسانده متذکر می‌شود که منظومه بسیار مورد توجه مردم و نیز اهل علم بوده است.

ولی مؤلف آتشکده آذر، یعنی لطفعلی‌خان بیگلدلی بر عکس این نظر داده و ان را دور از دسترس همگان دانسته.

ما نیز نظر به اینکه نسخه این ده نامه تا کنون به نظرمان نرسیده لذا قادر نیستیم قضاوتی در باب مضمون و هنر شاعری ناظم در آن بنمائیم.

چهارمین ده نامه که توسط خواجه عمادالدین فقیه سروده شده بر عکس موارد پیشین نشانی از ده نامه به معنی نامه های عاشقانه متعارف نداشته، بلکه این بار مضمون نامه‌ها خطاب به سلاطین معاصر شاعر چون امیر مبارزالدین مظفر و فرزندش شاه شجاع است.

به عبارت دیگر این بار ده نامه منظوم مورد بحث مجموعه‌ایست از نامه‌های منظوم و در بحور و قالبهای شعری متفاوت که شاعر در زمانها و به مناسبهای مختلف برای وزرا و سلاطین وقت سروده و سپس بنابر قراین در اواخر عمر آنها را در مجموعه‌ای که عنوان کلی آن پنج گنج(به سبک نظامی) و یکی از گنجهایش همین ده نامه بوده جمع‌آوری و مقدمه منثوری نیز بر آن نوشته است.

قابل توضیح است که از همین شاعر و در مجموعه فوق‌الذکر منظومه دیگری به نام «محبت‌نامه» در موضوع عرفان ثبت است که در مواردی عنوان آن با ده نامه مورد بحث مشتبه شده.

محبت نامه مذکور هشت فصل دارد با عناوینی چون: در بیان تعلق جوهر علوی و سفلی،‌در بیان تعلق جمادی به جمادی، در بیان تعلق جمادی با نباتی ....

قبل از بیان اشتباهی که در مورد این عمادالدین فقیه کرمانی و ابن عماد شیرازی، صاحب ده نامه بعدی توسط فهرست نویسان خارجی به عمل آمده، لازم می‌دانم اضافه نمایم که نام کامل عماد فقیه خواجه عمادالدین علی فقیه کرمانی بوده است.

در مثنوی صفانامه، شاعر خود شرحی از احوالاتش آورده و گوید که زادگاهش کرمان، ‌پدرش از محرمان شیخ نظام‌الدین محمودعارف و او خود از شاگردان قطب الاقطاب زین الدین عبدالسلام کامویی(صوفی مشهوراین زمان) بوده است.ازقراین پدرشاعردستگاه ارشادوتکیه صوفیانه داشته بدین ترتیب که شیخ نظام الدین محمود به سال 705 هـ .

وفات یافته و به فاصله هفت روز مریدش، یعنی پدر شاعر نیز در گذشته و شاعر تصریح می‌کند که با صغر سن ناگزیر به جای پدر بر مسند شیخی خانقاه نشسته است.

هفتصد و پنج ز هجرت چو رفت وز صفر از روز همانا که هفت منزل او روضه فــــردوس گشت نامه شادی دلــــــم برنوشت تکیه به فرزند و برادر گـــذاشت آه، چو فرزند گرامیش داشت محرم خاصش پـــــدر این گـدا رفت همــــان هفته زدار فنـا بنده بی تو شه در این گوشه ماند کشته درودند همین خوشه ماند...

اما آغاز ده نامه عماد الدین فقیه چون دیگر ده نامه‌ها با ستایش خداوند است به نام آنکه معجز نـامه اوست حروف کائنات از خامه اوست محقق شد که بی‌نامش ز خامه نمی‌آید برون فرخنده نـــــامه تعالی الله حکیم حکمت آموز  که در لعلی نهد در شب افروز...

سپس در سبب تألیف کتاب گوید: چنین گوید فقیر خستـــه خــاطر مشوش باطــــن شوریـــده ظاهر که در بـــــاب بیان اهـــل معنـی سرافـرازان ملـــک نکته دانـــی که گوی دانش از اقـــران ربودند دراین میدان یــــد بیضا نمــودند به دیوان در یکی ده نــــامه دارند که از وی گـــــرمی هنگامه دارند که باید ز در قم ده نامــــــه‌ای را  ز نو اصلاح کـــــردن خامه‌ای را گرایشان جمله بر یک وزن گفتند جواهر هم سَره هم سنگ سفتند تو طرزی نو برون آور ز خاطـــر  که گردد صورتش نقش ضمایر اگر هر نامه در وزنی دهد دست  بر ارباب معـانی رخصتی هست ...

لازم به توضیح است از ده نامه موصوف عماد فقیه سه نامه خطاب به شاه شجاع، یعنی جلال الدین ابوالفوارس حاکم فارس و شیراز مظفری است.

چنانکه شاعر در الطاف او گفته: مرا لطفش ز خاک راه بـــــرداشت کـز آب چشـــم گریانم خبر داشت همان لطف از کرم با جان من کرد که باران بهاری با چمــــــــن کرد مرفه خاطرم اکنون و خــــــــّرم  ندارد آشنایی با دلــــــــــم غم ...

دیگر نامه‌ها خطاباتی است به امیر مبارز الدین مظفری پدر شاه شجاع، ‌غیاث الدین محمد وزیروخواجه