دانلود تحقیق نقشه و فرآیند تهیه آن

تاریخچه نقشه :
به طور یقین، مردمان نخستین نقشه هایی را در ذهن داشته اند و بر اساس آن هاف محدوده محل زندگی خود را تصویر کرده اند، اینگونه نقشه ها نوعی نقشه ی ذهنی بوده اند.

بنابر نتایج و تحقیقات باستان شناسی که از حفاریهای مختلف در محل های گوناگون بدست آمده است.

این احتمال وجود دارد که قدیمی ترین نقشه های معتبر، باقی مانده لوحی از گل رس است که در بابل کشف شده است.

این لوح حدود 5000 سال قدمت دارد.

همچنین نقشه ی نیل در مصر که در آن حدود املاک کشاورزی مشخص شده است.از اولین نقشه های مورد استفاده بشر محسوب می شود.

بطلمیوس دانشمند یونانی را یکی از بنیان گذاران علم تهیه ی نقشه می دانند.

بعدها اکتشافات جغرافیایی و تهیه نقشه ی سرزمین های تازه کشف شده بر علاقه مردم به نقشه های جغرافیایی افزود .
در قرن بیستم یکی از علل رشد استفاده از نقشه ، وقوع دو جنگ جهانی اول و دوم بود.

کشورهای درگیر در این جنگ ها برای نیل به اهداف نظامی خود مجبور به استفاده از نقشه بودند.

اختراع دوربین عکاسی و نصب آن در هواپیما و عکس برداری هوایی ، نقشه برداری را بیش از هر زمان دیگر تکامل بخشید.
امروزه بکار گرفتن تصاویر ماهواره ای از سطح زمین و استفاده از رایانه در تهیه و تولید نقشه های دقیق امری متداول شده است.

نقشه چیست ؟
نقشه ها در شکل ها و اندازه های مختلف با هم متفاوتند و هر دسته از مردم برای مقاصر خاصی از آنها استفاده می کنند.

به هر حال همه ی نقشه ها، دو خصوصیت مشترک دارند:
1.

منظره قائم منطقه مورد نظر را نشان می دهند.

نظیر آنچه که یک پرنده در حال پرواز می بیند.

در این حالت زاویه ی دید عمود بر سطح زمین است.
2.

مقیاس خاصی دارند، بدین معنا که در نقشه اندازه ی همه چیز به یک نسبت کوچک شده است.
بنابراین می توان گفت : نقشه تصویری افقی از پدیده های طبیعی یا انسانی سطح زمین است که روی یک ورق کاغذ یا هر سطح دیگر با مقیاس مشخص ترسیم می شود.

روش های تهیه نقشه :
برای تهیه ی نقشه ، ابتداد داده های مورد نیاز جغرافیایی ، جمع آوری می شود.

این داده های ها مشتمل بر شکل موقعیت پدیده های طبیعی سطح زمین همچون رود، دریاچه، جنگل، ناهمواریها یا پدیده های انسانی همچون ساختمانها، جاده ها، معادن و نظایر آنهاست.
بعد از جمع آوری داده ها می توان تصویر کوچک شده ی آنها را در موقعیت دقیقی نسبت به یکدیگر روی کاغذ نشان داد.
امروزه گردآوری اطلاعات جغرافیایی برای تهیه ی نقشه به یکی از چهار روش زیر انجام می گیرد.
1 – نقشه برداری زمینی
2 – نقشه برداری دریایی ( هیدروگرافی)
1 – نقشه برداری زمینی : 3 – به کمک سایر نقشه ها و مدارک موجود (نقشه های تلفیقی)
برای گردآوری داده ها از منطقه ی مورد نیاز با دوربین نقشه برداری ( تئودولیت) ، موقعیت و ابعاد پدیده ها را بطور مستقیم روی در زمین اندازه گیری می کنند(برداشت)
در این روش مکان و موقعیت پدیده ها نسبت به یکدیگر و نیز ابعاد هر پدیده به طور دقیق اندازه گیری می شود.

سپس همه ی پدیده ها را به یک نسبت مشخص (مقیاس) کوچک کرده و به روی کاغذ منتقل می کنند.

مثلاً برای نقشه برداری از یک زمین فوتبال یا هر پدیده دیگر، ابتدا دوربین نقشه برداری در یک نقطه ی مشخص استقرار می یابد (ایستگاه) و سپس 4 گوشه های پدیده اندازه گیری می شود.

اعداد قرائت شده در این اندازه گیری عبارتند از : فاصله ی گوشه ها از ایستگاه و انحراف زاویه هر یک از گوشه های A,B,C,D نسبت به یکی از نقطه های گوشته زمین مانند A.

سپس نقشه بردار با توجه به مقیاس مورد نظر، این فواصل را کوچک می کند، آنگاه محل دقیق نقاط برداشت شده را روی کاغذ مشخص می کند و شکل نهای عارضه را می کشد.

2 – نقشه برداری هوایی : در این روش ، نقشه بردار به علت وجود محدودیت های جغرافیایی مانند گستردگی منطقه ی مورد نظر یا دشواریهای دسترسی از روش نقشه برداری هوایی استفاده می کنند.

به این ترتیب که دوربین مخصوص در هواپیما مستقر می شود و هواپیما با پرواز در ارتفاع معین از سطح زمین بطور متوالی از منطقه ی مورد نظر و همه ی عوارض طبیعی و انسانی عکس های افقی تهیه می کند.

این عکسهای متوالی که هر یک حدود 6 درصدد پوشش مشترک دارد.

بعدها در دستگاه ویژه ای به نام دستگاه تبدیل قرار می گیرند.

بدلیل پوشش مشترک، در این دستگاه پدیده ها به صورت برجسته دیده می شوند.

شخصی که با این دستگاه آشناست، می تواند از پدیده های گوناگونی که در عکس می بیند در صفحه ای جداگانه به طور مستقیم نقشه ای ترسیم کند.

به مجموعه این فرایند فتوگرامتری می گویند.

در ایران سازمان نقشه برداری کشور از سال 1335 عملیات نقشه برداری هوایی و تبدیل عکس به نقشه را در مقیاس های گوناگون به عهده گرفته است.در دهه های اخیر، علاوه بر عکس هوایی از تصاویر ماهواره ای نیز برای تهیه نقشه استفاده می شود.

3 – نقشه برداری دریایی ( آب نگاری) : تهیه نقشه های دقیق از وضعیت ناهمواریهای کف دریاها و اقیانوس ها و نیز نقشه هایی که خطر برخورد کشتیها را با صخره ها و پدیده های بستر دریا کاهش می دهد، از مدت ها قبل مورد توجه قرار گرفته است.

برای این کار ابتدا عمق آب با ارسال امواج و اندازه گیری مدت زمان رفت و برگشت آنها مشخص می شود.

ترسیم شکل سواحل ، تهدید مرزهای دریایی و نیز چگونگی هدایت کشتیها برای نزدیک شدن به بنادر اسکله ها، خلیج ها و تنگه ها از دیگر کاربردهای نقشه برداری دریایی است.

علاوه بر این اندازه گیری ابعاد پنهان آیسبرگ (کوه های یخی) نیز به کمک نقشه برداری دریایی امکان پذیر شده است.

امروزه نقشه های دریایی کارآیی بسیار دارند.

در آینده، آب های شمالی کره زمین یکی از پررفت و آمدترین خطوط تجاری جهان خواهند شد و نقشه های دریایی این مناطق اهمیت بیشتری خواهند یافت.

در این نقشه ، بستر دریای سیاه و دریای آزوف ، سواحل کم عمق و نواحی عمیق و پرشیب و رسوبات رود دانوب به وسیله نقشه برداری دریای مشخص و پس از پردازش به کمک رنگ آمیزی بسیار گویا شده است.

4 – تهیه نقشه های تلفیقی : نقشه های تلفیقی حاصل ترکیب اطلاعات سایر نقشه ها و مدارک موجود است.

معمولاً اطلاعاتی که از طریق نقشه برداری زمینی یا هوایی از یک منطقه بدست می آید.

با اطلاعات موجود در نقشه های دیگر آن منطقه ترکیب می شود و یک نقشه ی جدید با اهداف مشخص حاصل می آید.

از میان چهار نوع نقشه معرفی شده، فقط نقشه های تلفیقی در زمره ی فعالیت نقشه کشی قرار می گیرند.

معمولاً اطلاعات اولیه برای همگان قابل درک نیست.

این اطلاعات به فرد متخصصی به نام نقشه کش (رسام نقشه ها) سپرده می شود و او با استفاده از اصول و میانی طراحی نقشه ، بکارگیری علائم از قراردادی ، رنگ های گوناگون و انتخاب مقیاس مناسب ، این اطلاعات را روی صفحه ای به صورت یک نقشه گویا می کند.

بنابراین، حاصل تلاش علمی و هنری نقشه کش ها، نقشه های مختلف جغرافیایی بسیار دقیق، زیبا و در عین حال کاربردی است .

در گذشته فرایند تهیه نقشه به شکل دستی انجام می شد اما امروزه کلیه ی این فعالیت ها به وسیله نرم افزارهای رایانه ای انجام می پذیرد.

مقیاس نقشه : پدیده های سطح زمین را به علت وسعت و بزرگی ابعاد آن ها نمی توان دروازه حقیقی روی کاغذ نمایش داد.

از این رو، آن ها را به نسبت معینی کوچک و سپس روی کاغذ منتقل می کنند.

این عمل را در علم نقشه کشی «تعیین مقیاس» می گویند.

مقیاس نقشه، نسبت بین فاصله ی دو نقطه روی نقشه و فاصله ی حقیقی همان دو نقطه روی زمین است.

در گذشته مقیاس نقشه را کنار نقشه به شکل یک جمله می نوشتند، و به آن مقیاس بیانی می گفتند، مانند یک سانتی متر روی نقشه ، معادل با دو هزار و پانصدمتر بر روی زمین است» گاهی در کنار نقشه این مطلب را به شکل ترسیمی نشان می دهند که به آن مقیاس ترسیمی می گویند.

این مقیاس نشان می دهد که هر سانتی متر (یک واحد) روی نقشه معادل 250 متر بر روی زمین ست.

از مزایای مقیاس ترسیمی این است که چنانچه نقشه در مراحل چاپ یا کپی برداری کوچک یا بزرگ شود، با استفاده از مقیاس ترسمی می توان فاصله ی واقعی را روی زمین محاسبه کرد.

علاوه بر مقیاس بیانی و مقیاس ترسیمی، نوعی سومی از نمایش مقیاس وجود دارد که به شکل کمری( عددی) در پائین نقشه نوشته می شود.

مقیاس کسری ساده ترین و متداولترین روش نمایش مقیاس نقشه است، مانند 1000/1 , 150000/1 , 50000/1 در این مقیاس صورت کسر، عدد یک است که مربوط به نقشه بوده (1 واحد) و مخرج کسر، نشانگر میزان کوچک شدگی نقشه است.

برای مثال مقیاس 1000/1 نشان می دهد که هر واحد از روی نقشه ، معادل 1000 واحد بر روی زمین است یا مقیاس 1000/1 نشان دهنده ی آن است که در این نقشه، ابعاد پدیده ها 10 هزار بار کوچک شده اند.

الف - طبقه بندی بر اساس مقیاس : 1.

نقشه های با مقیاس بسیار بزرگ: نقشه ها براساس اهداف و کاربردهای گوناگونی که دارند طبقه بندی می شوند.

این نقشه ها از مقیاس 100/1 تا 200/1 هستند که عمدتاً برای اجرای عملیات عمرانی تهیه می شوند و به دقت بالایی نیاز دارند، مانند نقشه های ساختمانی (پلان ها) نقشه های شهرسازی، شبکه های انتقال نیرو، نقشه ی مسیر لوله های آب و نفت و گاز 2 – نقشه های بزرگ مقیاس از 2000/1 تا 10000/1 این نقشه ها از دقت کافی برخوردارند و در پروژه های عمرانی سازمانهای مختلف به کار گرفته می شوند.

3 – نقشه های کوچک مقیاس : از 10000/1 تا 100000/1 مانند نقشه های شهری یا نقشه های پوششی که از سراسر کشور تهیه شده است.

4 – نقشه های کوچک مقیاس : که از 100000/1 تا یک چند میلیونیم را در بر می گیرند، مانند نقشه های قاره ها و کشورهای بزرگ، در منابع مختلف، تقسیم بندی مقیاس ها ممکن است اندکی متفاوت باشند.

ب : طبقه بندی نقشه ها بر اساس موضوع : 1.

نقشه طبیعی : که نشان دهنده ی پدیده های طبیعی همچون دریاها، جنگل ها، موقعیت نسبی و ریاضی آنان و ارتفاع پدیده هاست، مانند نقشه های توپوگرافی.

2 .

نقشه ی انسانی : که موقعیت پدیده های انسانی همچون شهرها، معادن، فرودگاه ها، سدها، پل ها و مکانهای دیدنی را نشان می دهد.

3.

نقشه ی تلفیقی : از تلفیق دو یا چند نقشه حاصل می شود مانند نقشه کاربردی داخلی که از تلفیق اطلاعات گوناگون حاصل شده است.

طبقه بندی نقشه ها دشوار است.

زیرا عواملی که بتوان نقشه ها را بر حسب آنها دسته بندی کرد، بسیار متنوعند، استفاده از نقشه ها بسیار فراگیرند، از جمله نقشه های گردشگری، نقشه های هواشناسی و نقشه های ژئومورفولوژی.

فعالیت 1 : دو ویژگی مهم نقشه چیست؟

1.

همه ی نقشه ها، منظره قائم منطقه ی مورد نظر را نشان میدهند نظیر آنچه یک پرنده ی در حال پرواز می بیند.در این حالتف زاویه ی دید، عمود بر سطح زمین است.

2.

مقیاس خاصی دارند، بدین معنا که در نقشه، اندازه ی همه چیز به یک نسبت کوچک شده است.

2 – وظیفه نقشه کش چیست؟

اطلاعات اولیه به فرد متخصصی به نام نقشه کش (رسام) سپرده می شود و او با استفاده از اصول و مبانی طراحی نقشه، بکارگیری علائم قراردادی، رنگ های گوناگون و نتخاب مقیاس مناسب، این اطلاعات را روی صفحه ای به صورت یک نقشه ی گویا می کند.

بنابراین حاصل تلاش علمی و هنری نقشه کش ها، نقشه های مختلف جغرافیایی بسیار دقیق ، زیبا و در عین حال کاربردی است.

3 – یک نقشه ی گردشگری چگونه نقشه ای است؟

نقشه ای است که در آن ابعاد و پدیده های جذاب ، قدیمی و دیدنی با نقاط و ارزیابیهای دقیق منعکس شده است به گونه ای که راهنمایان گردشگران و توریست ها (یا محققان) بتوانند براحتی این مناطق را در سایر نقاط پیدا کنند.

سؤالات مفهومی : 1.

نقشه های ذهنی چگونه نقشه هایی بوده اند؟

مردمان نخستین نقشه هایی در ذهن داشته اند و بر اساس آن ها، محدوده ی محل زندگی خود را تصویر می کرده اند، این گونه نقشه ها، نقشه های ذهنی بوده اند.

2 – نقشه چیست؟

نقشه ، تصویری افقی از پدیده های طبیعی یا انسان سطح زمین است که روی یک ورق کاغذ یا هر سطح دیگر با مقیاس مشخص ترسیم می شود.

3