دانلود تحقیق شاعرحبسیه سعد

کم نبودند شاعران ونویسند گانی که به جهات گوناگون وتهمتهای
رنگارنگ به بند زندان گرفتارآمدند وعمری را در کند وزنجیر خودکامگان
گذراندند وسرانجام یا در زندان اززندان زندگی ره به عالم بقا بردند ویا تن خسته و کوفته را با باری سنگین از رنج روزگار ازآن سمج تنگ وتاریک بیرون کشیدند وچون اناری آب گرفته بقیه عمر رادراندوه روزهای شادابی وجوانی گذراندند تا سرانجام مرگ آنهارااز زندگانی به حیف گرفت.
هرچند زندگی این زندانیان برای آنها جز اندوه ودرد ثمری نداشت اما حاصل این رنج همچون آب وروغنی بود که خمیرمایه اصلی شعروآثارآنها شد وآب ورنگی به شعر آنها بخشید که شعررااز حد متعارف وشاعر راازحد شاعران زمان خویش فراتر برد وآنان رابرقله شعر وادب زمان خویش قرارداد.


((مسعود سعد سلمان )) بیگمان اگر مسعود سعد سلمان به زندان نیفتاده بود، شاعری بود ازپیروان راستین عنصری ودر حدواندازه معزی یا ابوالفرج یا مثلا عمعق بخارایی که شعر آنها در سینه مردم جایی ندارد ودیوانهای آنها خواننده ای.
یکی از خصوصیات برجسته اشعار زندانی-حبسیه- این است که این گونه اشعار مرثیه اند، منتها مرثیه هایی بر تن مرده خویش، برپیکری که هنوز نفس می کشد، می فهمد، قوه ادراک دارد ومهمتر ازهمه بندی در دست و رنج گویی هر بیت شعر خویش را همچو آهنی گداخته در آب درد ورنج می زنند وآن راآب دیده ومحکم میکنند؛ بقول مسعود سعد سلمان :
گردون به درد و رنج مرا کشته بود اگر پیوند عمر من نشدی نظم جان فزای
خصوصیات دیگر اینگونه اشعار صداقتی است که در بیت بیت اینگونه اشعار دیده می شود .درد و رنج چون می صوفیانه ای است که همه رنگها و ریاها و دورویی ها را از وجود آدمی می زداید گویی بوته ایی است قوی که زر وجود انسان زجر کشیده را پاک و صاف می کند.
سخنی نیز که از این دل پاک بی غش بر می خیزد سخنی صادق است، زیرا زندانی برای که دروغ بگوید و ریا کند؟

برای سنگهای در و دیوار؟

یا روزنی که ده موکل بر سر آن گماشته اند ؟

یا حصیر پاره ای که زیر پای زندانی یا از خون پای به زنجیر بسته ی او خیس شده است یا از اشک چشم خون گرفته او؟

ببینید چه صداقت کودکانه ای در این شعر در زندان متولد شده خاقانی دیده می شود :
آمد آن مرغ نامه آور دوست صبحگاهی کزآشیان برخاست
دید از جایی بر نخاستمش طیره بنشست وسرگران برخاست اژدها خفته بود برپایم نتوانستم آن زمان برخاست پای من زیر کوه آهن بود کوه برپای چون توان برخاست؟
این رنگ صداقتی که به شعر زده می شود آن را به حد شعر به مفهوم اصلی خویش، نزدیک میکندواین جرأت را به محقق میدهد که بدون تردید، بگوید شعر مسعود سعد سلمان – حبسیه ها- و شعرخاقانی شروانی در بین شاعران قصیده سرایان قرن ششم، شعرترین است، زیرا اینگونه اشعار بررسته اند نه بر بسته و جوششی اند نه کوششی.

خصوصیات دیگر این زندان نامه ها این است که رنگ نوعی ناامیدی و دل زدگی و بیزاری از هستی دنیا در آنها دیده می شودکه دل خواننده را میسوزاند و آب در چشم می آورد؛ البته این ناامیدی وقتی که با درد دوری از زن و فرزند و پدر و مادر و خویش و دوست
می آمیزد و از دست رفتن جاه و مقام و عزت شخص نیز بر آن مزید میشود به نوعی سرخوردگی سیاه و کشنده بدل می شود که تراژدی زندگی شاعر را غمناکتر و دلسوزنده تر می کند.

خصوصیت دیگر این حبسیه ها این است که شاعر به هر نوعی تلاش می کند که بی گناهی خویش راثابت کند از خدمات خود در دربار از نبرد ها وکارهایی که برای مٌلک وملک کرده است،از بزرگی قدر خود واز هنرهای خویش می سراید تا گذشته را به یاد بیاورد، به همین جهت، گاهی این زندان نامه ها رنگ حماسی ونوعی فخریه به خود می گیرد،که شایان توجه است:
امروز منم چو ماری اندر سله ای زآوازۀ من دراین جهان ولوله ای
بر من هرموی اگر شودسلسله ای ازچرخ فلک نکرد خواهم گله ای
دیوان/720
یا :
هرجاکه زفضل پیشگاهی است منم وآن کو یک تن شها،سپاهی است،منم
گر دعوی ملک را گواهی است،منم گر بر سخن ازقیاس شاهی است،منم

دیوان/712
این مجموعه سبب شده است که شعر حبسیه نه در ردیف مرثیه، که خود نوعی مستقل از انواع ادبی محسوب شود.

مسعود سعتد سلمان، از اولین شاعرانی است که در خارج از ایران متولد شده است، در همان جا پرورش یافته، جاه ومقامی یافته، به زندان افتاده وسرانجام پس از در آمدن از زندان تن به خاک سپرده است.
همه اختلافاتی که در تاریخ تولد اوهست، محققان به این نیجه رسیده اند که
بین سالهای438تا440 درشهر لاهور در خانواده ای که اصلا همدانی بود اند، متولد شده است پدر او سعد سلمان، از مستوفیان مجدود ابن مسعود وگویا از ظریفان وسخن سنجان زمان خود بوده است.بنا بر گفته خود شاعر،خاندان او همه صاحب جاه ومقام در دربر غزنویان هند بوده اند.
مسعود سعد سلمان ،دوره جوانی را زیر سایه پدر صاحب جاه خویش، ودر نزد استادان بنام،به فرا گیری علوم وفنون شاعری ودرباری پرداخت وبه پیشنهاد پدر به خدمت ابراهیم بن مسعود درآمد وندیم خاص فرزند سلطان، سیف الدو له محمود شدوبه او دل بست وبه همین جهت ،چون سیف الدوله محمود به حکومت هند رسید،مسعود سعد به همراه او، عازم سرزمین هندوستان شد.
مسعود سعد سلمان ،دوره جوانی را زیر سایه پدر صاحب جاه خویش، ودر نزد استادان بنام،به فرا گیری علوم وفــنون شاعری ودرباری پرداخت وبه پـیشنهاد پدر به خدمت ابراهیم بن مسعود درآمد وندیم خاص فرزند سلطان، سیف الدو له محمود شــدوبه او دل بست وبه همیـــن جـــهت ،چون سیف الـــدوله محمود به حکومت هند رسید،مسعود سعد به همراه او، عازم سرزمین هندوستان شد.

دوره عزت وامارت مسعود سعد ،منحصر به همین دوره است که در نزد خاندان خود ودرباریان به حرمت تمام بود وشعرایی چون ابو الفرج رونـی وسیــدمحمد ناصر علوی واختری و...شعرهابه نزد او فرستـــادند،او هم ضمن بنای قصــری در لاهور،از طرف مدح امرای غزنوی می گفتواز طرف دیـــگر ،خود شعر پذیر شاعران بود وسخاوتمندانه صله های فراوان به شاعران می بخشید ودر این مورد ،ضرب المثل شده بود.

اما این دوران خوش دیری نپایید ،زیرا که سیف الدوله محمود را به اتهام سر کشی بر پدر و قصد رفتن به دربارملکشاه، در بند کشیدند واطرا فیان اورا نیز به زندانهای گوناگون افکندند،از آن جمله،مسعود سعد سلمان، اول در قلعه (دهک)وبعد ازآن در قلعه(سو)و(نای)، مجموعاًبه مدت ده سال، باز داشت شد: هفت سالم بکوفت(سو)و(دهک) بعدازآنم سه سال، قلعه (نای) گویا در قلعه(سو)بود که با منجمی به نام (بهرامی)آشنا شد وازاو نجوم آموخت: اگـــر نــبــودی بیچـاره پـیـر (بـهرامــــی) چـگونه بـود حال من انـدر این زندان گهی صفت کٌنـدم حالهای گردش چــرخ گهی بیان دهدم رازهای چــرخ کیان مــرا زصحبت اوشد درسـت علم نـجــوم حساب شد همه هیات زمین وزمان چنان شدم که بگویم نه برگمان،به یقین که چندباشـدیـک لحظه چـرخ رادوران قلعه نای نیز جای زندانیان سیاسی بوده است ومعمولاَ شاهزادگان را در آن باز داشت می کردند.

محل این قلعه نای نیز به درستی مشخص نیست، ولی آنچه مسلم است بر کوههای بسیار بلند بوده است وبه قول خود مسعود، از بلندی،همنشین قضا بوده است وقضا،همزانوی شاعر که سپیده دمان از نزد او،بر زمین قضا می پرا کنده است ودر آن سمجی وسوراخی به نام زندان،که روزنه ای بر بالای سقف دارد که روز چون ستاره ای می نماید واز دو قطره باران فقط یکی به درون زندان می افتد.

مسعود سعد از سختی این زندان، ناله ها دارد وچون همنوایی ندارد،با زهره وماه درد دل میکند،سردی زمستان وبی هیزمی وبی روغنی از سویی وگرمی طاقت فرسای تابستان، از سویی دیگر، اورا می آزارد وبه فر یاد در می آورد.

در این زندان، شکایت نامه ها وشفیع نامه هایی به ابو الرشد رشید ابن محتاج، سپهبد زمان سلطان ابراهیم واز یاران قدیم خود، عبد الحمید شیرازی وزیر سلطان ابراهیم، منصور ابن سعید میمندی، صاحب دیوان عرض وبالاخره عمید الملک عماد الدوله ابو القاسم خاص، می فرستد و سر انجام همین عمید الملک شفیع او می شود واو رااز بند میرهاند.

پس از رهایی از زندان، جازه رفتن به هند-لاهور- می یابد وبه اموال پدر پیر خویش رسیدگی میکند.

این رهایی باید حدود سال 490بوده باشد واین تاریخ، دو سا ل قبل از مرگ سلطان ابراهیم است.

در دوره رهایی، مسعود سعد سلمان، بنا بر مساعدت بو نصر فارسی-پیشکار وسپهسالار شیرزادابن مسعود ابن ابراهیم- وبه مقامی نسبتا والا رسیده وندیم ومحرم اسرار او شده بود وپس از تصرف شهر چالندر، ابو نصر فارسی، حکومت انجا را به مسعود سعد سپرده است وعلت اینکه در بعضی مآخذ، او را امیر مسعود نامیده اند، باید همین امر بوده باشد.

وبه هر صورت، دوران خوشی شاعر ، چندان نمیپاید وبالاخره، حاسدان ابو نصر، تیشه به ریشه اوزدند وبا ریشه کن شدن ابو نصر، بیخ شادی مسعود سعد نیز کنده شد، اورااز حکومت چالندرمعزول کردند، املاک او را از دست او گرفتند خانه اورا به غارت بردند ووقتی که برای داد خواهی به غزنین آمد او را گرفتند و در قلعه (مرنج) به زندان انداختند وباز دوران اسارت وبد بختی شا عر شروع شد.

این حبس وگرفتاری، به مدت قریب 8سال ادامه یافت وسرانجام با پایمردی ثقه الملک، در حدود سال 500هجری از زندان رهایی یافت.

بعد از رهایی شاعر مصیبت دیده ورنج کشیده، پیر وخسته ناتوان، به کتابداری دار الکتاب سلطنتی گماشته شد، ولی از تن 19سال ستم دیده وشکنجه دیده چه توانی واز دل غمزده ومصیبت دیده، چه لبخند شادی می تواند بر خیزد؟

تا بالاخره شاعر ما در حدود سال 515، از زندان هستی رها می شودوبه خاک گرفتار می آید.واین مطابق گفته اوست که: (تا حشر مگر که وقف زندانم؟) *** تنها اثری که فعلا از شاعر در دست است، دیوان اوست که شامل قصاید، ترکیب بندها وتر جیع بندها، مثنوی کوتاهی –که شبیه کارنامه بلخ سنایی است- شهر آشوبی وچند غزل ورباعی.

*** با بررسی کلی دیوان مسعود سعد سلمان، مای توان این شعر پارسی گوی هند نشین رااز سایر شعرای پیش از خود وهم عصرانش، جدا کرد ودر تیره شاعران مداح وقصیده گوی درباری، او را شاعری ممتاز مبتکر شناخت، به چند جهت: 1-او،اولین شاعر بنامی است که در خارج از ایران متولد شدهوبه زبان پارسی شعر گفته است، اگر چه اصل او ایرانی است، ولی پرورش یافته سرزمین هندوستان است، به همین جهت از طرفی، او رواج هنده زبان پارسی آن سرزمین است واز طرفی او رواج دهنده زبان شعر پارسی آن سرزمین است واز طرفی بعضی ظرافت گویی ها یی که ما، بعد ها در شعر پارسی هند می بینیم، در شعر امیر خسرو دهلوی وامیر حسن دهلوی است.

- اگر چه خصوصیات زبان خراسانی به طورکلی در اشعارش دیده میشود، ولی مخصوصا در حبسیه ها وغزلیات، دگر گونی زبان ولطافت ونرمی آن به چشم می خورد.

کافی است به چند بیت از غزل او توجه شود: آمــدآهسته با کرشمه ونـــاز دوش نـــزد مــن آن نگــار طـــراز زلف پرپیچ بر شکسته به گل چشم پرخواب سرمه کرده به ناز بـر نهـاده بـر ابــروان چــوگـان تیر غمزه بـــه چشم تیر انــداز...

که رنگ وبویی از شعر سعدی شیرازی را به مشام می رساند- 2- تا آنجایی که دیوانهای شاعران تا به امروز نشان میدهد، او اولین شاعر زندانی- سیاسی است که حبسیه هایی از او به جا مانده، در این حبسیه ها به قدری ظرفت طبع همراه با سوز دل ودرد درون وجود دارد وبه قدری شا عر کلام خود را درد آمیز کرده ودر بیان حالات خود، استادی به خرج داده است، که در ذهن پارسی زبانان ، نام مسعود سعد با شعر حبسیه آمیخته است وشاید جز معدودی ندانندف که در بین شاعران پارسی گوی- به غیر از شاعران دو قرن اخیر- می توان نام حدود 15 شاعر را ذکر کرد که به زندان افتاده اند وحبسیه سروده اند.

بنابر این، در سرودن این نوع ادبیف مسعود سعد، برترین است وصاحب سبک.

3- بسیاری از محققان معتقدند که پیش از مسعود سعد سلمان، کسی ( مستزاد) نسروده است.

با جستجو در دیوان شاعران پیش از مسعود ، شعری به مستزاد دیده نشده، فقط در اسرار التئحید محمد ابن منور، نقل شده است که شیخ ابو سعید ابی الخیر، در پاسخ کسی که از او دربارۀ تصوّف پر سیده بود گفت: از دوست پیام آمد کاراسته کن کار این است شریعت مـهــر دل پیــش آروفضـول ازره بردار ایــن است طریقت به جز این بیت دیگر شعری به صرت مستزاد دیده نشده است.

در دیوان مسعود سعد سلمان، شعری به صورت مستزاد ، در مدح سلطان مسعود دیده می شود که مصراعکهای زیادی، هم قا فیه اند وهر مصرع آن ، به گونه اشعار مثلث-سه