تاریخچه و انگیزه احداث : مجتمع پتروشیمی اراک یکی از طرحهای زیر بنائی و مهم می باشد که درراستای سیاست های کلی توسعه صنایع پتروشیمی و با اهداف تأمین نیاز داخلی کشور و صادرات ایجاد و به بهره برداری رسیده است .
این طرح درسال 1363 به تصویب رسید و پس از طی مراحل طراحی ونصب و ساختمان در سال 1372 فاز اول مجتمع در مدار تولید قرارگرفت .
در ادامه کار ، به منظور بهبود مستمر و تولید بیشتر و متنوع تر، واحدهای دیگر مجتمع تکمیل و واحد اتوکسیلات به عنوان آخرین واحد مجتمع در سال 82 راه اندازی و در مدار تولید قرار گرفت .
از سال 79 ، همزمان با تکمیل واحدها ، طرحهای توسعه ای مجتمع نیز با هدف افزایش ظرفیت مجتمع آغاز گردیده است .
از سال 1378با تصویب هئیت مدیره و پس از بررسی های دقیق عملکرد مجتمع، شرکت در بازار بورس پذیرفته شد و واگذاری سهام آن آغازگردید .
1-2 اهمیت تولیدات مجتمع : از مشخصه های استثنایی مجتمع پتروشیمی اراک استفاده از دانش های فنی ، تکنولوژی و فرایندهای پیشرفته می باشد .
تولیدات مجتمع بسیار متنوع و عمدتاً گریدهای مختلف را شامل می شوند.
از لحاظ انتخاب خطوط تولید کمتر مجتمعی را می توان یافت که مانند مجتمع پتروشیمی اراک ترکیبی از تولیدات پلیمری وشیمیایی ازرشمند و حتی شاخه خاصی از تولیدات نظیرسموم علف کشها را یکجا داشته باشد .
مجتمع پتروشیمی اراک از لحاظ تنوع ، ارزش فراورده ها و نقش حساس آن در تأمین نیاز صنایع مهم کشور کم نظیر می باشد.
1-3 خوراک مجتمع : خوراک اصلی مجتمع نفتای سبک وسنگین است که از پالایشگاه های اصفهان و اراک از طریق خط لوله تأمین می شود .خوراک دیگر مجتمع ، گاز طبیعی است که ازخط لوله سراسری مجاور مجتمع اخذ می گردد .
ضمناً حدود6000 تن آمونیاک وحدود 350 میلیون متر مکعب در سال مصرف گاز طبیعی مجتمع می باشد که از خط سوم سراسری تأمین می گردد .
1-4 نیروی انسانی : کل نیروی انسانی شاغل در مجتمع بالغ بر 1769 نفر می باشد که حدود 1213 نفر فنی و 556 نفر ستادی هستند .
بر اساس سیاست کلی دولت جمهوری اسلامی ایران بخشی از کارها به بخش خصوصی واگذار گردید که در این راستا چندین شرکت با بیش از1000 نفر نیرو در بخشهای خدماتی - تعمیراتی و غیره در مجتمع فعالیت دارند .
1-5 مصارف تولیدات مجتمع : مصارف تولیدات مجتمع بسیار متنوع و دارای طیف گسترده است .در بخش تولیدات شیمیایی کلیه فراورده ها شامل اکسید اتیلن/ اتیلن گلیکل ها - اسید استیک / وینیل استات - دو اتیل هگزانل -بوتانل ها - اتانل آمین ها و اتوکسیلات ها به اضافه سموم علف کش ها کاملاً در کشور منحصر به فرد می باشند و نیاز صنایع مهمی را در کشور تأمین نموده و مازاد آنها به خارج صادر می شود .
در بخش پلیمری نیز فراورده های ارزشمند و استراتژیک انتخاب شده اند که به عنوان نمونه می توان گریدهای مخصوص تولید سرنگ یک بار مصرف – کیسه سرم – بدنه باتری – گونی آرد – الیاف و همچنین مواد اولیه ساخت بشکه های بزرگ به روش دورانی و نیزگرید مخصوص تولید لوله های آب - فاضلاب و گاز و لاستیک پی بی آر را نام برد .
اولویت مصرف فراورده های مجتمع برای تأمین نیاز صنایع داخل کشور است در این ارتباط تولیدات مجتمع سهم به سزایی در تأمین نیاز صنایع پایین دستی دارد به نحوی که نیاز بالغ بر 5000 واحد پایین دستی را تأمین می نماید .
1-6 موقعیت جغرافیایی : مجتمع پتروشیمی اراک در جوار پالایشگاه اراک در کیلومتر 22 جاده اراک – بروجرد در زمینی به وسعت 523 هکتار قراردارد .
1-7 واحدهای مجتمع : الف : واحدهای فرایندی : واحدهای فرایندی مجتمع شامل 19 واحد است که در نمودار منعکس می باشد .
ب : واحدهای سرویس های جانبی : آب بدون املاح : ظرفیت 450 متر مکعب در ساعت واحد تولید بخار : 500 تن در سال واحد نیروگاه : ظرفیت کل تولید ( در شرایط جغرافیایی محل ) 125 مگاوات برجهای خنک کننده : شامل 7 برج واحد هوای فشرده یا هوای ابزار دقیق : 5 کمپرسور هر کدام 26000 نرمال متر مکعب در ساعت به ظرفیت کل : 130000 نرمال متر مکعب .
واحد تفکیک نیتروژن و اکسیژن از هوا به ظرفیت : اکسیژن 14500 نرمال مترمکعب و نیتروژن 6000 نرمال متر مکعب در ساعت .
ج : واحدهای عمومی ( آفسایت ) شامل : مخازن مواد شیمیایی ، سیستم بازیافت کاندنس ها ، سیستم آب خام ، سیستم گاز ، سیستم سوخت مایع ، مخازن خوراک ، مخازن محصولات مایع ، سیستم آتش نشانی ، مخازن گاز هیدروژن ، سیستم مشعل مجتمع ، واحدتصفیه پساب صنعتی ، سیستم توزیع شبکه برق ، شبکه مخابرات ، اتصالات بین واحدها و سیستم جمع آوری و دفع آبهای زاید .
1-8 دستاوردهای مهم مجتمع : دارنده گواهینامه مدیریت کیفیت (2000 ) 9001 ISO دارنده گواهینامه مدیریت زیست محیطی14001 ISO دارنده گواهینامه سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی18001 OHSAS دارنده جایزه تندیس طلایی بین المللی کیفیت محصول سال 2000 دارنده جایزه کیفیت و مدیریت بازاریابی از شرکت GQM سال 2001 دارنده عنوان صنعت سبز نمونه کشور در سال 1378 اخذ دو رتبه سوم تحقیقات از جشنواره بین المللی خوارزمی به خاطر اجرای طرح جایگزینی حلال بنزن با تولوئن در واحد P.B.R و تولید کلرواستیل کلراید به روش مستقیم .
پذیرفته شدن در بازار بورس به عنوان اولین مجتمع در سطح صنایع پتروشیمی ایران .
دومین شرکت برجسته از لحاظ نوآوری درسطح وزارت نفت در سال 1381.
1-9 حفظ محیط زیست : در طراحی مجتمع بالاترین استانداردها و معیارها جهت حفظ محیط زیست منظور شده است .
به نحوی که تقریباً هیچ نوع مواد مضر به طبیعت تخلیه نمی شود .
نمونه بارز اقدامات انجام شده جهت جلوگیری از آلودگی محیط زیست ، وجود واحد بسیار مجهز پساب ها ودفع مواد زائد در مجتمع است.
در این واحد با به کارگیری تکنولوژی پیشرفته کلیه آبهای آلوده به مواد شیمیایی و روغنی وپسابهای بهداشتی و غیره تصفیه می گردد .
این واحد قادر است ماهیانه بالغ بر 250000 متر مکعب آب را تصفیه نموده و به عنوان آب جبرانی به سیستم آب خنک کننده مجتمع تزریق نماید .
ضمناً کلیه مواد دور ریز جامد و مایع نیز در کوره زباله سوز سوزانده شده و دفع می شوند .
ایجاد فضای سبز به اندازه کافی از اقدامات دیگر مجتمع در جهت حفظ محیط زیست می باشد .
1-10 اسکان و امکانات رفاهی : شرکت پتروشیمی اراک به منظورتأمین مسکن مورد نیاز کارکنان ، به موازات احداث مجتمع طرح عظیم خانه سازی را در شهر اراک اجرا نموده است.
پروژه خانه سازی شهر مهاجران شامل 1521 واحد ویلایی و984 واحد آپارتمانی است که در زمینی به مساحت 150 هکتار در مجاورت مجتمع اجرا گردید و هم اکنون مورد استفاده کارکنان و خانواده آنها می باشد .
کلیه امکانات رفاهی و فرهنگی نظیر مهمانسرا ، بازار ، مدرسه ، دبیرستان ، درمانگاه ، تأسیسات تفریحی ، ورزشی و سایر تأسیسات شهری در این شهر تأسیس شده است که نمونه بارز عمران و آبادی ناشی از اجرای طرحهای زیر بنایی در منطقه است .ضمناً 2 مجتمع آپارتمانی کلاٌ شامل 224 واحد به اضافه چند واحد ویلایی در شهر اراک متعلق به شرکت است که همگی مورد استفاده کارکنان مجتمع می باشند .
1-11 مجتمع پتروشیمی اراک : مجتمع پتروشیمی اراک یکی از بزرگترین مجتمع های پتروشیمی در سطح خاورمیانه می باشد که در طراحی وساخت آن از پیشرفته ترین تکنولوژی های روز و بالاترین استاندارد های فنی و ایمنی استفاده شده است .
این مجتمع در جوار پالایشگاه هفتم کشور (پالایشگاه شازند اراک ) با هدف استفاده بهینه از مواد خام نفتی احداث شده است و خوراک آن نفتای سبک و سنگین پالایشگاه مذکور می باشد .
این واحد در سال 1371 به بهره برداری رسید و دراین سال ظرفیت تولیدی برای واحدهای مختلف به شرح اشاره شده در شکل است این مجتمع در جوار پالایشگاه هفتم کشور (پالایشگاه شازند اراک ) با هدف استفاده بهینه از مواد خام نفتی احداث شده است و خوراک آن نفتای سبک و سنگین پالایشگاه مذکور می باشد .
این واحد در سال 1371 به بهره برداری رسید و دراین سال ظرفیت تولیدی برای واحدهای مختلف به شرح اشاره شده در شکل است .
2-1 مقدمه : گازکروماتوگرافی طریقه ای است فیزیکی برای جدا کردن اجسام متشکله یک مخلوط .
اساس این طریقه مربوط به ستون جدا کننده است که معمولاً لوله باریکی است که بوسیله جسمی که بصورت ذرات بسیار ریز است و در نتیجه دارای سطح زیاد می باشد پر شده است ، این قسمت را فاز ساکن می گویند .
یک فاز متحرک از یک فاز ساکن عبور می نماید .
نام گازکروماتوگرافی نشان می دهد که فاز متحرک یک گاز می باشد .در گازکروماتوگرافی جامد فاز ساکن یک جاذب جامد و در مورد گازکروماتوگرافی مایع فاز ساکن مایعی است برروی سطح یک جسم جامد .
جدا شدن اجسام در گازکروماتوگرافی جامد بعلت اختلاف در جذب و در گازکروماتوگرافی مایع بعلت اختلاف در حلالیت می باشد در این مورد اجسام متشکله مخلوط بعلت اختلاف ضریب حلالیت بین دو فاز گاز و مایع پخش می شوند .
جسم جامد فقط بعنوان نگهدارنده فاز مایع عمل می کند .
در گاز کروماتوگرافی بطریق جداکننده یک جریان گاز از ستون عبور می نماید .
نمونه ای از جسم مورد آزمایش در ابتدای ستون تزریق می شود .
جدا شدن اجسام متشکله مخلوط در نتیجه نیروهای متعددی است که مواد ستون هر یک از اجسام را نگاه می دارد .
نگاهداری اجسام بعلت جذب ، حلالیت ، پیوند شیمیایی ، پلاریته یا صافی مولکولی بوده و ستون بعضی از اجسام متشکله را برای مدت طولانی تر از دیگران نگاه می دارد ؛ ترکیبات متشکله مخلوط بوسیله گاز به سوی انتهای ستون رانده می شوند اما بصورت اختصاصی حرکت آنها بوسیله فاز ساکن به تأخیر می افتد ، در نتیجه تمام اجسام با سرعت متفاوت از ستون عبور کرده ودر زمانهای مختلفی در انتهای ستون ظاهر می شوند .
به محض خروج از ستون فوراً گاز وارد ردیاب که متصل به ستون می باشد می گردد و سپس بصورت نوار جذبی ثبت می شود .
سطح زیر منحنی معرف مقدار جسم و زمان بین تزریق و ظهور یک نوار جذبی ، معرف نوع جسم می باشد .
مزیت طریقه جدا کننده آن است که در پایان هر تجزیه ستون به حالت اولیه خود باز می گردد.
هر ماده که ازستون عبور می نماید دارای زمان بازداری خاص می باشد و آن فاصله زمان تزریق تا ظهور حداکثر نوار جذبی بر حسب دقیقه می باشد .
2-2 تاریخچه : کروماتوگرافی برای اولین بار بوسیله رامسی در سال 1905 برای جدا سازی مخلوطهایی از گازها و بخارها مورد استفاده قرار گرفت .
این آزمایشهای اولیه با استفاده از جذب سطحی انتخابی روی یک جسم جاذب جامد مانند زغال فعال یا دفع سطحی از آن جسم انجام گرفت .
سال بعد سوئت نوارهای رنگی کاملاً متمایزی از رنگدانه های گیاهی را بر روی یک ستون کروماتوگرافی بدست آورد .
او عبارت ((کروماتوگرافی )) (به معنی تحت اللفظی رنگ نگاری ) را برای این عمل انتخاب کرد .
واضح است وقتی این عبارت به روشهای امروزی اطلاق شود ، بی معنی خواهد بود .
به دنبال پیشنهاد مارتین و سنج در مطالعاتی که بعداً بخاطر آن جایزه نوبل گرفتند ، جیمز و مارتین کروماتوگرافی گاز- مایع را در سال 1952 معرفی کردند .
حساسیت ، سرعت ، صحت و سادگی این روش برای جدا سازی ، شناسایی و تعیین ترکیبات فرار باعث رشد سریع و بسیار زیاد این روش شد .
در حال حاضر بیش از 18000 مرجع در مورد GC موجود است و سرعت افزایش مقالات در این زمینه در حدود 1800 تا 2000 مقاله در سال است .
تخمین زده شده است که امروزه بیش از 60000 دستگاه کروماتوگرافی گازی در جهان به کار می رود .
2-3 مزایای کروماتوگرافی گازی : سرعت : تمام تجزیه در مدت بیست و سه دقیقه کامل شده است .
استفاده از گاز به عنوان فاز متحرک باعث به وجود آمدن تعادل نسبتاً سریعی میان فاز ساکن و متحرک می شود ودر نتیجه ، می توان از سرعت های زیاد گاز حامل استفاده کرد .
جداسازی های چند ثانیه ای گزارش شده است ولی مدت زمان معمولی در GLC حدود چند دقیقه است .
جداسازی برای تهیه اجسام خالص یا تفکیک نمونه های پیچیده با نقاط جوش خیلی متفاوت ممکن است ساعت ها نیز طول بکشد.
تفکیک : پیک های ، ، نشان دهنده متیل استراستئاریک اسید ، اولئیک اسید و لینولئیک اسیداست .
جداسازی این اجسام بوسیله روشهای دیگر بسیار مشکل