در نیم قرن گذشته در ایران تغییرات شدید اجتماعی- اقتصادی بهمراه خشکسالی و سیل باعث شده تا نظام آبرسانی مبتنی بر قنات به کناری نهاده شود و به جای آن چاههای عمیق، نیمه عمیق و سدهای بزرگ جایگزین شود. این شیوه های جدید تامین آب اگر چه نتوانسته اند به نیازهای موجود پاسخ گویند و بحران آب همچنان باقیست اما باعث شدند تا به نظام آبرسانی مبتنی بر قنات ضربه های جدی وارد کنند.
بعنوان مثال، چاههای عمیق و نیمه عمیق موتوری در حریم قنات ها احداث شدند. هیچ کدام از قنات ها مورد لایروبی و مرمت واقع نشدند. نیروی انسانی ماهر در احداث و نگهداری قنات ها بخاطر دستمزد بسیار کم، فقدان بیمه و پایین بودن منزلت اجتماعی باز تولید نشدند و بقایای آنها به مشاغل دیگر رجوع کردند. نظام های کشاورزی و تولیدی مشارکتی مبتنی بر قنات نیز از هم گسیختند. با وجود تمام این بی مهری ها و سقوط مقام قنات از اولین و بزرگترین تامین کننده آب به پایین‌ترین رده، قنات ها توانسته اند در مقابل این سیاست حاکم نادیده انگاراند، تغییرات شدید اجتماعی- اقتصادی و آب و هوائی حیات غیر رسمی خود را بطور نسبی حفظ کنند.
کشور ایران را از نظر میانگین بارش جزء یکی از کشورهای خشک ونیمه خشک جهان به حساب آورد. مقدار بارش متوسط سالیانه ایران، حدود 242 میلی متر، حتی از ثلث مقدار بارش متوسط سالانه در دنیا که حدود 860 میلی متر است کمتر بوده و البته همین مقدار ناچیز بارندگی از توزیع مکانی یکسانی برخوردار نمی باشد. همین مقدار ناچیز بارندگی هم در فصل سرد سال صورت می گیرد و با نیازهای آبی کشور که در فصل تابستان به اوج خود می‌رسد تطبیق ندارد.
آمار 30 ساله از 1970 تا سال 2000 نشان میدهند که کل بارندگی سالانه در داخل مرزهای کشور بطورمتوسط در هر سال 420 میلیارد متر مکعب بوده است. در طی پنجسال یعنی از 1995 تا 1999 حجم کل بارندگی سالیانه بسیار متغییر بوده و از 330 تا 550 میلیارد متر مکعب در نوسان بوده است.
سهم تبخیر آبهای رو و زیر زمین
از کل بارندگی سالیانه بطور متوسط در هر سال 60 تا 70 درصد آن تبخیر می شود، یعنی بین 275 تا 300 میلیارد متر مکعب بارندگی سالیانه تبخیر می شود.
بین 55 تا 100 میلیارد متر مکعب از کل بارندگی سالیانه در سطح زمین جاری می شود، یعنی چیزی در حدود 10 تا 20 درصد از کل.
آنچه از کل حجم بارانهای سالیانه باقی می‌ماند که بین 60 تا 75 میلیارد متر مکعب می باشد به زمین نفوذ می‌کند که رقمی در حدود 15 درصد بارش سالیانه می باشد.
آب مصرفی در کشور برای کشاورزی، صنعت و شرب
حجم آب مصرفی در کشور از سال 1960 تا سال 2000 از 40 میلیارد متر مکعب به 75 میلیارد متر مکعب افزایش یافته یعنی دو برابر شده است. در دهه 1960 بیش از 97 درصد آب مصرفی سهم کشاورزی بوده در حالیکه در سال 2000 این رقم به حدود 90 درصد کاهش یافته و سهم صنعت، مصارف شهری و آب آشامیدنی افزایش یافته است.
از طرف دیگر بیش از 80 درصد آب جاری در سطح زمین در کشور ما تلف می شود. مهمترین منبع تامین آب در ایران آبهای نفوذ کرده در زمین می باشد. اگر به یادتان باشد بین 60 تا 75 میلیارد متر مکعب یعنی در حدود 15 درصد از حجم بارندگی سالیانه در داخل مرزهای کشور به زیر زمین نفوذ می کند و ما بیش از 90 درصد از این آبهای زیر زمینی را به توسط چاه، قنات و چشمه مورد استفاده قرار می دهیم.
قنات یا کاریز چیست؟
قنات، شیوه آبیاری بسیار کهن ایران می باشد که از زمان هخامنشیان تا امروز نزدیک به 3000 سال دوام آورده است. در این شیوه با تکیه بر دانش بومی و هیدرولوژیست های تجربی، آب موجود در سفره های زیرزمینی به توسط تعدادی چاه عمودی و یک چاه افقی، بدون استفاده از انرژی های فسیلی و الکتریکی به روی زمین آورده می شود و مورد استفاده قرار می گیرد.
سهم قنات در تامین آب کشور
از نیم قرن پیش به این طرف هر چه جلوتر می آییم از سهم قنات در تامین آب گشور کاسته شده است. این سهم از 70 درصد پیش از سال 1950 به 50 درصد در حوالی سال 1950 و به 10 درصد در سال 2000 می رسد.
برخی معتقدند عمر استفاده از قنات سپری شده و دوران قنات گذشته است. تحقیقات و تجربه زندگی در ایران نشان می دهد که بخاطر اتخاذ سیاست های نا کارآمد و موضعی، آگاهی کم از دانش بومی و عدم درک ارتباط همه جانبه قنات با جامعه محلی و نظام تولید باعث شده قنات بسیار کمرنگ جلوه کند.