فصل اول (طرح پژوهش)
مقدمه :
از بدو پیدایش بشر افرادی بوده اند که به واسطه بیماری ، تصادف و توارث از قدرت بینایی محروم شده اما به دلیل برخورداری از سایر قابلیتها مورد توجه قرار گرفته اند آثار به دست آمده از مصر قدیم نمایانگر این حقیقت است که معلولان بینایی ، مورد پذیرش جامعه بوده اند .
اما درباره آموزش منظم معلولان بینایی و همراه سازی آنان با جامعه تا قرن هجدهم اطلاعی در دست نیست بتدریج با انسجام فعالیت های پراکنده به آموزش معلولان بینایی توجه شد و در این راه کشورهایی مانند فرانسه ، امریکا ، انگلستان و ژاپن .
.
پیشگام بودند .
(نامنی 1381 )
کودک نابینای مادر زاد cinggital و نابینای مطلق تجربه از جهان اطراف خود را به وسیله کنش های سایر حواس ، چیزی که کودک بینابه ندرت از آنها استفاده می کند .
به دست می آورد کودک نابینا دانش خود را از جهان مادی و واقعی به طرقی که الزاماً با طرق کودکان بینا تفاوت دارند بنیان می گذارد .
در نتیجه به نظر می رسد که برای کودک بینا غیر ممکن است دنیای کودک نابینا از آن طوری که برای او وجود دارد تجسم و تصور کند برای انجام فعالیت های حرکتی نیز کودک نابینا سایر حواس خود را به کار می برد و کودک بینا بندرت آنها را به کار می گیرد ( حسینی - 1380 ) .
یک کودک نابینا ممکن است به دلیل طرز تلقی های منفی Negative attitude والدین که ناشی از نابینایی اوست ، احساس عدم امنیت کند – گو اینکه کودکان عادی هم به همین دلیل یا دلایل متفاوت دیگر ممکن است دچار این احساس بشوند .
بدین ترتیب واکنش های اجتماعی و عاطفی فرد نابینا گرچه ممکن است ناشی از اثرات محیطی باشند ، با وجود این مشخص نیستند ( تفضلی - 1380 )
لیکن افراد دارای آسیب های بینایی نباید به دلیل این ویژگی از صحنه فعالیت های اجتماعی کنار گذارده شوند .
واقعیت این است که آنان به خوبی قادرند با استفاده از تسهیلات و تغییراتی که در برنامه ها – شیوه ها و مواد آموزشی به وجود می آید به تحصیل بپردازد و همانند سایر همسالان بینایی خود بر غنای شناخت خویش از جهان اطراف بیفزایند و با برخورداری از فرصت های مناسب به تجربه و عمل پرداخته و با انجام فعالیت های گوناگون به یک تعامل اجتماعی فعال در محیط و جامعه خود توفیق یابند (هراتون -1380 – ترجمه رضاگاه )
شخصیت عبارت است از سازمان بندی روانی و جسمی فرد است.
سازمان بندی که ناشی از تجارب زندگی اوست و شامل عوامل ارثی و محیطی می باشد .
کودکی که نابینای مادر زاد است به روش خودش از جهان تجربه حاصل می کند او نیز باید از عهده مشکلات مخصوصی که پیش می آید برآید و می توان قبول کرد که به علت نقصی که دارد به احتمال زیاد تحت فشار عصبی قرار گیرد و احساس عدم امنیت و ناکامی را در خودش پرورش دهد .
معمولاً به نظر می رسد که مطالعات پژوهشی به تمام یافته های مسائل سازگاری شخصی ، روانی یا اجتماعی مهم دانش آموزان دارای ضایعه بینایی منتج شوند .
پارسونز در سال 1987 خاطر نشان می سازد که کودکان دارای ضایعات بینایی احساس می کنند که کودکان بینا در زندگی خود عملکرد مؤثری تری نسبت به آنها دارند با وجود این به طور کلی به مسائل خود پنداری این کودکان اساساً به عنوان عملکرد تجارب متقابل محیطی محدود آنها توجه می شود ( تونل 1384 – پاکزاد )
به طور کلی اگر جمعیت بینا با انتظارات دانش آموز نابینا به طور عادی تری برخورد کند و متعاقب آن ارتباط متقابل عادی به وجود آید این مسائل حتماً از بین خواهد رفت .
1.
بیان مسئله :
روش های مختلفی برای اندیشیدن درباره خود وجود دارد که دو اصطلاح مهم در این راستا خودپنداره و عزت نفس می باشند .
خودپنداره معرف مهمترین جنبه شخصیت افراد می باشد که به شناسایی انسان از خود اشاره دارد آنچه که ما از شخصیت خود می دانیم ناشی از مجموعه ای از اطلاعات و شناخت فرد از ویژگی های شخصی و عقاید خود می باشد که جنبه توصیفی ندارد خودپنداری در ارتباط با دو عامل دیگر قرارداد مهارت ها و توانایی های فرد و عزت نفس هر چه توانایی ها و مهارت های فرد افزایش یابد یا بر نقشه شناختی فرد از خود پیچیده تر و گسترده تر می شود .
لذا با افزایش مهارت ها و توانایی های فردی ، خودپنداره عمیق تر می شود .
عزت نفس نیز جنبه قضاوتی دارد و ارزشیابی فرد از خود می باشد .
یعنی فردی که از خودآگاهی برخوردار است ، نوعی ارزش گذاری بر روی صفات خود دارد و چنانچه این ارزش گذاری منفی باشد عزت نفس خدشه دار می شود بنابراین عزت نفس عبارت است از ارزشی که اطلاعات درون خود پنداره برای فرد دارد و از اعتقادات فرد در مورد تمام صفات و ویژگی هایی که در اوست ناشی می شود ( بیابانگرد 1373 ) از مهم ترین صفات شخصیتی خود پنداره و عزت نفس می باشد زیرا سایر صفات شدیداً تحت تأثیر این مشخصه های شخصیتی قرار دارند عزت نفس و خودپنداره مثبت در شخصیت فرد موجب رشد و موفقیت وی می گردد و بر عکس پایین بودن آن موجب بسیاری از بد بختیها و انحرافات می شود .
( بیابانگرد 1373 ، صفحه 62 )
همچنانکه نوجوانان از خود درکی پیدا می کنند و هویت خود را درمی یابند تلویحاً برای خصوصیات خودش ارزش منفی یا مثبت قایل می شوند مجموعات این ارزیابی هایی که فرد از خود می کند خودپنداره او را تشکیل می دهد که خودپنداره و عزت نفس به ارزیابی های شخص ، خصوصیاتش اطلاق می شود ( یاسایی ، 1370 ) کودکان استثنایی به عنوان گروهی از افراد همواره در تاریخ و جوامع گوناگون به طور مختلف مورد توجه قرار گرفته اند این گروه به طور اعم شامل : افراد تیز هوش – عقب مانده ذهنی – ناسازگار و نابینا بوده اند .
در این میان گروه نابینا کمتر مورد توجه بوده و تحقیقات کمتری در مورد آنها انجام گرفته است و بیشترین تحقیقات در خصوص افراد عقب مانده ذهنی و مسایل و مشکلات مربوط به آن بوده است و در ارتباط با نابینایان حتی به تعداد انگشتان دست هم تحقیقات مفید وجود ندارد.
در واقع افراد نیازمند به اعتماد به نفس می باشند تا در سایر آن بتوانند راه خوشبختی خود را هموار کنند و به هر میزان که افراد رشد کنند و بیشتر با مسایل و مشکلات زندگی مواجه می شوند نیاز آنها به اعتماد به نفس و خود پنداره بیشتر می شود ( قائمی - 1371) این تحقیق به دنبال این مسئله می باشد که آیا میزان خودپنداره افراد نابینا و عادی متفاوت است ؟
2.
اهمیت و ضرورت تحقیق : مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّه حضرت علی(ع) موضوع شناخت افراد استثنایی خصوصیات افراد نابینا ، مطالعه و آشنایی با خصوصیات روانی آنها بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب کرده است .
نقص بینایی بیش از هر معلولیت دیگر ناتوانی با می آورد چون نابینایی نمایان تر از سایر معلولیت هاست نشانه هایی از قبیل عصای سفید ، عینک های سیاه و ضخیم و سگ راهنما .
مسئله خودپنداره و مقوله خود ارزشمندی از اساسی ترین عوامل رشد مطلوب در شخصیت نوجوانان است برخورداری از اراده و اعتماد به نفس قوی – قدرت و ابتکار ، خلاقیت و نوآوری ، سلامت فکر و بهداشت روانی رابطه مستقیمی با میزان و چگونگی خودپنداره و عزت نفس دارد .
فرد ادراک شده همان خودپنداره است یعنی یک دیدگاه عینی درباره مهارت ها – صفات – ویژگی هایی که در یک فرد وجود دارد با فرد فاقد آنهاست .
خود ایده آل عبارت است از تصویری که هر فرد دوست دارد از خود داشته باشد که لزوماً پنداری پوچ و بی معنی نیست بلکه یک تمایل صادقانه برای داشتن نگرش ها ، اسنادهای خاص می باشد و زمانی که فرد ادراک شده و خود را ایده ال با هم همتراز باشد فرد از عزت نفس بالایی برخوردار خواهد بود ( نوابی - 1373 ) جامعه ای که افراد آن از احساس خود پنداره بالا و عزت نفس بالایی برخوردار باشند .
در مقابل مسایل و مشکلات و انواع مسایل زندگی از جمله فشار های روانی ، تهدید ها حوادث ناگوار طبیعی مثل : سیل ، زلزله و بیماری های روانی ( اضطراب ، افسردگی ، اکلیسم، اسکزیوفرینیا و .
) مقاوم و پایدار خوهد بود که این امر شکوفایی استعدادهای نهفته ، خلاقیت و پیشرفت های فرهنگی اقتصادی ، اجتماعی و .
را به دنبال خواهد داشت ( بیابانگرد - 1374 ) خلاصه اینکه خودپنداره یک جنبه مهم در کنش کلی فرد است و با زمینه های دیگر آن از جمله : سلامت روانی ، اجتماعی در عملکرد تحصیلی در ارتباط است .
به این صورت که می تواند هم علت و هم معلول نوعی از عملکرد که در زمینه دیگر حاصل شده است باشد (بیابانگرد 1374 ) حال اهمیت و ضرورت انجام این پژوهش بدین قرار است : آگاهی از میزان خودپنداره افراد بینا و نابینا توجه بیشتر جهت ارتقاء میزان خودپنداره به خانواده ها استفاده دانشجویان – محققان – پژوهشگران از یافته های تحقیق ارتقاء میزان خود پنداره افراد نابینا و بینا 3.
اهداف تحقیق : اهداف کلی : آگاه نمودن مشاورین – معلمان و مسئولین تعلیم و تربیت نسبت به خودپنداره افراد بینا و نابینا که بر اساس این آگاهی می توانند تصمیمات منطقی برای شناسایی بیشتر و ارتقاء خود پنداره در جهت مثبت اتخاذ نمایند .
اهداف جزئی یا رفتاری : مقایسه میزان خودپنداره افراد بینا و نابینا 4.
فرضیه تحقیق : بین میزان خودپنداره افراد نابینا و بینا تفاوت وجود دارد .
تعاریف واژه ها و اصطلاحات : 5.
تعاریف مؤلفه ای : خودپنداره : عبارت است از یک قضاوت شخصی در مورد با ارزش بودن یا بی ارزش بودن ، قبولی و عدم خود که نگرش او متظاهر می شود .
در حقیقت شخص ممکن است خود را آن طوری که می بیند .
ببیند .
خودپنداره : مجموعه ای از مفاهیمی است که فرد برای توصیف خویش از آنها استفاده می کند ( غلامپور - 1385 ) تعاریف عملیاتی : خودپنداره : در این پژوهش منظور از خودپنداره میزان نمره ای است که آزمودنی از آزمون خودپنداره راجرز کسب می کند .
فرد نابینا : فردی است که به دلایل ارثی و مادر زادی یا اکتسابی بینایی خود را از دست داده است فرد بینا : فردی است که از لحاظ جسمی ، ذهنی – اجتماعی مشکلی ندارد و می تواند به طور طبیعی به زندگی خود ادامه بدهد.
فصل دوم (بررسی پیشینه پژوهش) مقدمه : کشف خودپنداره تحول مهمی در روان شناسی و شخصیت خلاق به شمار می آید .
بیش از دو سال از حقانیت اهمیت تصویر ذهنی می گذرد و با این حال ما درباره آن مطلب زیاد ننوشته اتد .
اما ، نه به این دلیل که « روانشناسی خودپنداری » موفق نبوده است ، برعکس ، به این دلیل که به شکل خیره کننده ای کارش را خوب انجام داده است .
« خودپنداری » مایه اصلی شخصیت و رفتار انسان است .
با تغییر خودپنداری ، شخصیت ورفتای تغییر می کند .
« خودپنداری » سرحدات فضائل انسان را مشخص می کند .
نشان می دهد چه کاری از او ساخته است و چه کاری از او ساخته نیست .
با توسعه خودپنداری ، دامنه عمل توسعه می یابد .
پرورش خودپنداری واقع بینانه و مناسب ، با ایجاد توانائیها و استعداد های جدید در انسان ، عملاً شکست را به موفقیت تبدیل می کند : نه تنها هنر روانشناسی تصویر ذهنی به اثبات رسیده ، بلکه توانسته ، به تبیین بسیاری از پدیده های از مدت ها پیش ساخته شده و درست درک نگردیده کمک کند .
از جمله ، امروزه مدارک بالینی بی شک و شبهه ای در زمینه روانشناسی فردی ، روانپزشکی و روانشناسی دال بر وجود « شخصیت های موفقیت طلب » « شخصیت های شکست طلب » « شخصیت های مستعد خوشبختی » و« شخصیت های مستعد بدبختی » « شخصیت های مستعد سلامتی » و « شخصیت های مستعد بیماری » در اختیار داریم .
روانشناسی خودپنداری ، در این زمینه ها و بسیاری از حقایق مشهود زندگی بینش تازه ای می آفریند .
در زمینه « قدرت و تفکر مثبت » بصیرت تازه ای ایجاد می کند .
مهمتر از آن توضیح می دهد که چرا در برخی از افراد صادق است و در مورد برخی دیگر صدق نمی کند «