بیمه آتش سوزی قدیمترین رشته بیمه، رشته بیمه باربری است در حالی که بیمه آتش سوزی، به تدریج از سده هفدهم تا نوزدهم شناخته شده است آتش سوزی بزرگ لندن در سال 1666 زمانی به وقوع پیوست که وسایل اطفای حریق هنوز در مراحل ابتدایی بود و هیچگونه پوشش بیمه آتش سوزی درجامعه به چشم نمی خورد.
نخستین اداره آتش سوزی در انگلستان در سال 1680 تأسیس شد و متعاقب آن شرکت هند این هند در سال 1696 و اداره آتش سوزی سان در سال 1710 پدید آمدند.
سرانجام آتش سوزی بزرگ لندن باعث ایجاد شرکت بیمه هامبرگرجنرال شد که این شرکت و شرکت سان، دو شرکت بیمه‌ای هستند که هنوز وجود دارند و فعالیت می کنند.
در نتیجه وقوع انقلاب صنعتی در سده هجدهم که به پیدایش کارخانه‌ها، انبارها، کشتیها، ماشین آلات و غیره انجامید، شرکتهای بیمه آتش سوزی متعددی از جمله لویدز لندن تأسیس شدند.
حریق چیست؟
حریق عبارت است از احتراق شدید مواد سوختنی یا آتشی ناخواسته و از کنترل خارج شده که معمولاً با سرعت نور، دود و حرارت زیاد توأم است.
احتراق عبارت است از ترکیب یک ماده سوختنی با اکسیژن دو حالت دارد: احتراق آرام ( مانند اکسیده شدن مس) و احتراق شدید ( که با حرارت دود، نور همراه است).
نحوه ایجاد حریق برای ایجاد حریق سه عامل مورد نیاز است: 1- مواد اشتعال پذیر ( جامدات، مایعات و گازها) که میزان مواد اشتعال پذیر در ایجاد حریق، نقش مهمی بازی می کند.
2- اکسیژن (هوا): محیط اطراف ما پر از مواد اشعال پذیر است.
اکسیژن هوا نیز به اندازه کافی یافت می شود و برای آغاز آتش سوزی عامل دیگری نیز مورد نیاز است.
3- انرژی آتشزنه : این انرژی می تواند با افزایش دما تولید شود.
انرژی مورد لزوم برای آغاز آتش سوزی می تواند بسیار کم و کوچک باشد و آتش سوزی براثر به وجود آمدن این انرژی به راحتی انجام می گیرد.
موارد زیر، انرژی مورد لزوم برای آغاز آتش سوزی را فراهم می آورند: - ایجاد آتشزنه به طور مستقیم (زدن کبریت) - افزایش حرارت - آتش سوزی خود به خود - انفجار - جرقه الکتریکی - واکنش شیمیایی - متمرکز کردن نور در یک نقطه با استفاده از عدسی مثلث حریق برای اینکه حریقی اتفاق افتد، وجود سه عامل ضروری است: سوخت، حرارت و اکسیژن، که اینها را مثلث حریق می نامند.
چنانچه یکی از این عوامل برداشته شود، حریق خود به خود از بین می رود.
از بین بردن حرارت یا سرد کردن حریق معمولاً با آب انجام می شود که بسیار موثر و در عین حال کم خرج است و در مورد اطفای حریق جامدات، بهترین وسیله به شمار می آید.
برای از بین بردن سوخت باید آنرا از حریق جدا کرد.
در خصوص جامدات سوختنی، بدین گونه عمل می کنیم که آنها را که هنوز شعله ور نشده اند، یا روی زمین پخش هستند، یا در ظروف درباز مشتعل، با کف شیمیایی یا فیزیکی که سراسر مایع را فرا گیرد، می پوشانیم به طوری که مانع رسیدن هوا یا اکسیژن به آن شویم.
در حقیقت سوخت را از حریق جدا می کنیم و این خود طریقه دیگری از خاموش کردن است که بیشتر « خفه کردن» گویند.
با پودرهای شیمیایی، مایعات و گازهای خاموش کننده سنگین تر از هوا که با فشار روی مواد مشتعل پراکنده می شوند، در حقیقت اکسیژن را دور می سازند تا حریق خاموش شود.
حتی اگر درصد اکسیژن هوا بر اثر اختلاط با گازهای خنثی از حد معینی کمتر شود خودبه خود حریق خاموش می گردد.
آنچه گفته شد، کلی بود و در موارد دیگر، راههای دیگری دارد.
مثلاً آب یا کف، حریقهای الکتریکی را با آب خاموش نمی کنند.
در این مورد در مرحله نخست باید جریان برق را قطع کرد و گرنه خطر برق گرفتگی نیز اضافه می شود.
آتش بر اثر شعله به صورت حریق در می آید و این پرتوافکنی شعله است که وحشت زاست و عامل انتشار و توسعه حریق به شمار می رود و در عین حال مانع دستیابی به کانون اصلی حریق و خاموش کردن آن می شود.
پس مثلث حریق درون دایره شعله قرار می گیرد و برای خاموش کردن حریق ابتدا باید شعله را از بین برد، سپس براساس نوع آتش، به شیوه خاص اطفای حریق پرداخت.
چون شعله از یک سو، تظاهرات مرئی اکسیداسیون گاز سوخت است و از دیگر سو، هر نوع ماده احتراق پذیر حتی جامدات ابتدا به صورت گاز در می آید لذا می توان گفت که در اطفای حریق هرگونه آتش سوزی، نخست باید به مبارزه با آتش گاز(شعله) پرداخت.
برای این مبارزه، به طوری که تجربیات سالیان دراز کشورهای پیشرفته نشان می دهد، هیچ وسیله ای بهتر از پودر ویژه شیمیایی نیست.
تعریف آتش سوزی آتش سوزی عبارت از آتشی است که یا از یک منبع حرارتی کنترل ناپذیر سرچشمه گرفته یا منبع حرارتی معین کنترل شده ای را ترک کرده و با نیروی حرارتی خود گسترش و توسع یافته باشد ( آتش خسارت زننده).
قرارداد بیمه آتش سوزی قرارداد بیمه آتش سوزی توافقی است بین بیمه‌گذار از یک سو، و بیمه‌گر از دیگرسو که به صورت بیمه نامه، متجلی می شود.
بدین قرار که بیمه‌گر در مقابل دریافت وجهی که حق بیمه نامیده می شود، متعهد می گردد که زیانهای مالی بیمه‌گذار را برای اموال بخصوصی که مشخص گردیده و اموال بیمه شده نامیده می شود، در مدت معین بر اثر خطر آتش سوزی یا خطرهای دیگر که بیمه شده اند جبران کند.
تعهد بیمه‌گر محدود به مبلغی است که به آن مبلغ بیمه شده اطلاق می شود.
از ضروریات بیمه آتش سوزی آن است که بین بیمه‌گذار و بیمه‌گر باید پیشنهاد و قبولی قطعی رد و بدل شود.
همچنین نفع بیمه پذیر بیمه‌گذار قانونی باشد و بیمه‌گذار کلیه اطلاعات خود را برای ارزیابی خطر در اختیار بیمه‌گر قرار دهد و از اظهارات خلاف واقع بپرهیزد.
اصول قرارداد بیمه آتش سوزی - ایجاد و قبول: باید ایجاب و قبول طرفین قرارداد ( بیمه‌گر و بیمه‌گذار) به طور قطعی و بدون هیچ قید و شرط و با رضایت طرفین در مدت معین یا مدتی که عرفاً معقول و منطقی باشد اعلام شود.
جنبه های قانونی بیمه آتش سوزی : قرارداد بیمه آتش سوزی قرارداد عادی است و الزام قانونی برای کتبی بودن آن است.
در عمل، قرارداد آتش سوزی نوشته ای است که به آن بیمه نامه اطلاق می شود و طرفین قرارداد آتش سوزی در مورد محتوای آن اتخاذ تصمیم می کنند.
اصول کلی قراردادها : عقد هر قراردادی باید منع قانونی نداشته باشد.
هرگونه توافقی که بین طرفین ایجاد تعهد کند ولی این توافق از نظر قانون مشروعیت نداشته باشد باطل است، مانند: - قراردادی که برای ارتکاب جنایت باشد.
- قراردادی که مخالف شئون جامعه باشد.
- قراردادی که بر خلاف نظم عمومی باشد.
- قراداد با بیگانگانی که با کشور متبوع در حال جنگ باشند، حتی اگر این توافق قبل از - -- شروع جنگ حاصل شده باشد.
- محتوای یک قرارداد بیمه آتش سوزی - یک قرارداد آتش سوزی باید حاوی مطالب زیر باشد: - نام شرکت بیمه - عنوان بیمه نامه آتش سوزی نام بیمه‌گذار - خطرهای مورد پوشش - اموال بیمه شده - مبلغ مورد بیمه - حق بیمه - مدت قرارداد - سایر مطالبی که طرفین تشخیص دهند قید آن در قرارداد ضرورت دارد - اضافه کردن مواردی که معمولاً جزو استثناآت قرارداد است.
- استثنا کردن مواردی که در صورت ذکر نشدن قرارداد آنها را پوشش می دهد.
- تعهدات نفع بیمه پذیر در این مورد باید در بیمه نامه آتش سوزی مشخص شود که چه چیزی مورد بیمه است و رابطه آن با بیمه‌گذار چگونه است.
در حقیقت نفع بیمه پذیر بیمه‌گذار است که بیمه می شود مفهوم نفع بیمه پذیر این است که رابطه بیمه‌گذار با اموال مورد بیمه طبق قانون مشخص باشد و درصورت تحقق خطر بیمه شده، بیمه‌گذار دچار زیان شود.
تعریف : نفع بیمه پذیر به مفهوم آن است که رابطه بیمه‌گذار با اموال مورد بیمه به موجب قانون قابل تشخیص است و بیمه‌گذار با وارد شدن خسارت به مورد بیمه بر اثر تحقق خطر موضوع بیمه دچار زیان مالی شود.
نفع بیمه پذیر می تواند در موارد زیر ایجاد شود: 1- مالکیت (کلی، جزئی یا مشترک).
2- راهن و مرتهن : نفع بیمه پذیر مرتهن به نسبت مبلغی است که در رهن دارد، نه تمام اموال مورد بیمه.
3- اشخاص یا سازمانهایی که به نحوی اموالی برای حفاظت و نگهداری در اختیار آنها قرار می‌گیرد ( مثل گمرک، انبارهای عمومی، سردخانه و …) این اشخاص یا مؤسسه ها در مورد حفظ و نگهداری اموالی که به آنها سپرده می شود مسئولیت دارند و می توانند پوشش بیمه‌ای اخذ کنند.
4- حق العمل کارها و واسطه‌ها نیز در مقابل اموالی که برای فروش در اختیار آنها قرار می گیرد، مسؤول و دارای نفع بیمه پذیر هستند و می توانند پوشش بیمه‌ای لازم را در قبال مسئولیت خود کسب کنند.
5- صاحبان اماکن عمومی مانند هتلها، مسافرخانه ها و موسسه های حمل و نقل که معمولاً مقررات قانونی ویژه برای مؤسسه ها درباره اموالی که در اختیار آنان قرار می گیرد وجود دارد و آنها در مقابل تحویل دهندگان چنین اموالی مسؤولند و این مسئولیت برای آنها بیمه پذیر قابل اخذ پوشش بیمه‌ای را ایجاد می کند.
6- آژانسها و نمایندگیها.
7- زن وشوهر در مقابل تعلقات مشترک خود، نفع بیمه پذیر قابلیت بیمه شدن دارند ( اسباب و اثاث منزل).
نتایج حاصل از اصل خسارتی بودن بیمه آتش سوزی آثار منتج از این اصل شامل موارد زیر خواهد بود : 1- بیمه‌گذار فقط محق به ادعای خسارت، حداکثر تا مبلغ بیمه شده است.
2- در صورت وجود خسارت جزئی، بیمه‌گذار مستحق دریاف خسارت به میزان واقعی خسارت وارده است.
3- در صورتی که بیمه‌گذار خسارت خود را به طور کامل از بیمه‌گر دریافت دارد، به موجب اصل جانشینی که قبلاً شرح داده شد کلیه حقوق خود را در مقابل شخص ثالص مسؤول حادثه به بیمه‌گر منتقل می کند و بیمه‌گر حق دارد شخص ثالث مسؤول حادثه را تحت پیگرد قرار دهد و خسارت خود را از او ادعا کند.
بیمه‌گذار نمی تواند برای یک مورد خسارت از دو منبع ( بیمه‌گر و شخص ثالث مسؤول حادثه) خسارت دریافت کند.
4- در مواردی که اموال بیمه شده، بیش از یک بیمه نامه داشته باشد، از مجموع تمام بیمه نامه ها فقط می تواند یک خسارت به نسبت مبلغ بیمه شده از یکی از بیمه‌گران دریافت دارد یا اینکه بیمه‌گران به نسبت تعهد خود در پرداخت خسارت مشارکت می کنند.
نحوه تفسیر اصل خسارتی بودن : عموماً خسارت بیمه‌گذار عبارت است از مابه التفاوت ارزش اموال بیمه شده بعد از وقوع خسارت با قیمت آن در محل و زمان آتش سوزی بلافاصله قبل از وقوع خسارت.
این مبلغ است که جبران پذیر با بیمه نامه آتش سوزی است زیرا مسئولیت بیمه‌گر نیز تا این حدود است یعنی قراردادن بیمه‌گذار در وضعیت و موقعیتی که بلافاصله قبل از وقوع خسارت داشته.
به هر حال، خسارتی که بیمه‌گر به بیمه‌گذار می پردازد، به خسارت فیزیکی محدود می شود و در ارزیابی خسارت، ارزش معنوی و علایق شخصی ملاک نیست؛ چون روش و قاعده یگانه ای برای ارزیابی خسارت وجود ندارد و در بعی مواقع مشکلات و اختلافهایی به ویژه در مورد لوازم منزل و اموال شخصی بروز می کند.
در اینجا به ارزیابی خسارت برای برخی از اموال بیمه شده می پردازیم.
نحوه ارزیابی خسارت در بیمه آتش سوزی همانطور که پیشتر گفته شد اساس تعهد بیمه‌گر در بیمه آتش سوزی، ارتباط حق بیمه با سرمایه بیمه شده است و بیانگر حداکثر مسئولیت بیمه‌گر، که در صورت تحقق خطر بیمه شده، خسارت بر آن اساس پرداخت می شود.
سرمایه بیمه شده باید در لحظه شروع قرارداد برابر با ارزش واقعی بیمه شده باشد و در طول مدت اعتبار قرارداد تغییر پیدا نکند.
حق بیمه براساس درصد یا در هزار سرمایه بیمه شده بر مبنای تعرفه نرخ بیمه محاسبه می شود.
اگر سرمایه بیمه شده کمتر از ارزش واقعی باشد، بیمه‌گذار از دریافت کامل خسارت خود محروم می شود و بیمه‌گر خسارت را به نسبت سرمایه بیمه شده به ارزش واقعی می پردازد(ماده 10 قانون بیمه).
برای اجتناب از کم بیمه شدگی و تعدیل سرمایه بیمه شده براساس ارزش واقعی می توان از روشهای افزایش اتوماتیک در زمان تجدید قرارداد، یا با استفاده از شاخصهایی نظیر تورم و غیره برای بهنگام کردن سرمایه بیمه شده استفاد کرد.
البته از آنجا که مدت اعتبار اکثر قراردادهای بیمه آتش سوزی یکساله است بیمه‌گذار نباید توجه خود را فقط به زمان تجدید قرارداد معطوف کند که اموال بیمه شده فقط در زمان تجدید قرارداد مورد ارزیابی قرار گیرد بلکه بیمه‌گذار باید در تمام مدت اعتبار بیمه نامه سرمایه بیمه شده را مورد توجه قرار