دانلود مقاله گام های نو در مرجعیت شیعه

آیا تا به حال برای شما پیش آمده است, به عنوان یک فرد ناشناس با یک مرجع تقلید اسلامی, در یک اتاق معمولی و در خانه او, ملاقات کنید؟

آیت الله جناتی مرجع تقلید امروز ایران که به تازگی 70 ساله شده است در خانه ای بزرگ و ساده در کوچه پس کوچه های شهر قم زندگی می کند.

این خانه علیرغم بزرگی, نمای ساده ای دارد که به نظر می رسد سیمانی است.

ده پانزده پنجره فلزی آهنی زنگ زده و یک در آهنی ضد زنگ زده با چراغی که محوطه جلو درب را روشن می کند از ویژگی های خاص منزل این عالم دینی است.

آیت الله فرد بشاش و خوش برخوردی است و در سخن گفتن بسیار پرحرارت و شاداب نشان می دهد, اما زمانی که پای گفتگوی مذهبی احکام دینی به میان کشیده می شود جوش و خروش او چند برابر است.

لحن سخن او در این هنگام بسیار محکم و قاطع و البته با کنایات و اشارات خاص و شیرین مخصوص نواحی شرق ایران توأم می شود.

چشمانی بزرگ و خسته و ریش خرمایی رنگ و مجعدی دارد اما موهایش به سپیدی گراییده است.

آیت الله جناتی دردهای زیادی داشت, این به خصوص در گفته هایش بیشتر به چشم می آمد.

او از رنج هایی می گفت که از 20, 30 سال پیش دامانش را گرفته و پس از گذر این همه سال, این روزها را همراه با آرامش می خواهد, از نام و شهرت و معروفیت نصیبی نبرده و جز معدودی دانشمندان و متفکران بسیار بزرگ اسلامی و مسیحی و دیگران, همنشین دیگری نداشته است.

بعضا دیده می شود که در جاهای خاصی به بحث و گفتگو با دیگر عالمان دینی مشغول شده و یا در زیر زمین منزل خویش به درس و بحث مذهبی می پردازد.

او مرجعی دینی است که در پس سرگذشت خود, سفرهای علمی و کنفرانس های دینی بین المللی فراوانی را به یادگار گذاشته و آشنایی عمیقی با فرهنگ و آداب اروپاییان دارد.

او نظریات جدید و جالبی را در فقه اسلامی مطرح ساخته و هم بستری اجتهاد امروزی «با احتیاط» فقهی را ناکارآمد و نادرست می داند.

این نظریه در رساله توضیح المسائل آیت الله به وضوح دیده می شود, در نتیجه, جوان امروز ایرانی با رساله ای نوین روبروست که بیش از 170 احتیاط در آن حذف شه است.

این کاری است که از 150 سال پیش بدین سو کسی به انجام آن مبادرت نکرده و یا جرأت انجام آن را نداشته است.

جامعه جوان و مرجع امروز
جامعه امروز ایران, در عصر حاضر درگیر بزرگترین چالش های فکری, عقیدتی در مبانی و اصولی است که سال های سال از نیاکان خود به میراث برده است.

از اصلی ترین و با اهمیت ترین این مبانی, اصول دینی و مذهبی این جامعه است که امروزه زیر قبای فقه شیعی و در ید فقها و عالمان و رهبران دین شناس جامعه به جامعه عرضه شده و چنانکه می بینیم تا حدی نامقبول و نامفهوم افتاده است.

به حقیقت باید گفت: نسل امروز ایران چندان نگاهی به دین ندارد و یا اگر در طلب آن روان است, جز تاریخ و اخلاق دینی, نمی طلبد و فقه اسلامی در فکر و ذهن او بسیار مهجور و متروک افتاده است.

در این میانه, نقش متولیان و راهبران فقه اسلامی در جامعه جوان امروز ایران بسیار حیاتی است, چه اینان می باید دریابند که خواسته های این نسل, جز آن است که در نوشتارها و رسالات مذهبی دیده می شود.

نسل امروز نگاه عقلانی را در تمامی جنبه های زندگی خود وارد کرده و دین را هیچ گریزی از این نگاه تند و تیزبین و شکاک نیست.

علت یابی و استدلال علمی اینک جزئی از فقه اسلامی به شمار می آید و اگر تا دیروز قرار بود که به احکام و فرامین مذهبی به سادگی و بی چون و چرا عمل شود, امروز چنین نیست و نخستین مسئله ای که به احکام و فرامین مذهبی به سادگی و بی چون و چرا عمل می شود, امروز چنین نیست و نخستین مستله ای که روح یک جوان دردمند و متردد و مسئول را در قبال دستورات مذهبی حاکمان دینی به چالش جدی وا می دارد طرح این سوال است که علت فلان حکم و بهمان مسئله فقهی چیست و چرا باید به آن عمل شود؟

نکته تلخ تر اینجاست که این دید خوشبینانه تنها بخش کوچکی از جامعه جوان ایران را در بر می گیرد و بسیاری را سودای آن نیست که به چرایی و چگونگی فرامین دینی و حتی متن مذهب خود حساس باشند و به کنکاش و جستجو در بطن و روح آن بپردازند.

حال باید بدانیم رویکرد مرجعیت شیعی نسبت به این خواست ها و افکار عمومی چیست و چه رهیافتی برای آنان به ارمغان آورده است؟

بی شک مراجع امروز ایران دو دسته اند:
1- مرجعیت سنتی:
این طبقه دارای دید سنتی و نظر و نگاه قدیمی و اسلوب یکنواخت و روش منطبق بر یکصد سال پیش و یا پیش از آن است که تا به امروز هرگز تکان نخورده است و به هیچ روی شرایط زمان و مکان و تغییرات و تعویضان آن برایش مفهوم و مهم نیست (تغییر و تحول شرایط روز در دگرگونی ویژگی های درونی یا بیرونی موضوعات احکام چنان مؤثر است که در نهایت به شکل گیری احکام و فرامین دیگری می انجامد).

این نظر از آنجا ساتع است که فرض این عالمان و فقیهان سنتی بر آسیب پذیری دین و ضربه خوردن فقه اسلامی در صورت انطباق و سازگاری به آن با شرایط روز می باشد, از این روی اصل و اساس فقه را نگاه داشته اند و به هیچ گونه تغییر و تحول در ابعاد و شکل آن نمی اندیشند.

2- مرجعیت نوین:
اصطلاحی که تحت عنوان مرجعیت نوین به کار می بریم به ساخت فکری و ذهنی آن دسته از مراجع مربوط است که تحولات و شرایط روزمره اجتماعی, سیاسی و نیازهای جدید جامعه را درک کرده اند و بی تفاوت از کنار آن عبور نکرده اند.

این طبقه از مراجع دینی شرایط روز را به طور عمیق و اساسی در احکام و نظریات فقهی خود گنجانده اند و جدای از اقبال عمومی مردم مورد توجه گروه های روشنفکر, سکولار و حتی لائیک قرار گرفته اند.

طبقه جوان جامعه نیز از این رویکرد به دور نمانده است.

این بخش عظیم جامعه ایرانی تغییرات و تکاملات فقهی و مذهبی مراجع دینی روشن بین امروز را مهم انگاشته و عاملی برای بازگشتی دوباره به سطح مذهب و رویه دین می انگارد.

امروز در جامعه ایرانی و در میان تمام طبقات آن سخن از این دسته مراجع است.

چند تن از آنان بسیار شناخته شده و معروف می باشند اما بعضا مراجع دینی ای دیده می شوند که به علت پایبندی به اصول اخلاق سنتی خود و حفظ تواضع و ایمان درونی, تلاش چندانی برای مطرح ساختن خود در جامعه انجام نمی دهند.

امروز و دراین گزارش سخن از این گونه راهبران دینی جامعه است.

مرجعی که امروز سخن ما حول محور او می گردد, آیت الله جناتی است که در خانه بزرگ اما بسیار ساده خود در شهر مذهبی قم زندگی می کند و به تازگی رساله احکام علمیه خود را منتشر ساخته است.

آغاز یک زندگی آیت الله محمد ابراهیم جناتی در سال 1311 در شاهرود متولد شد.

در 6 سالگی به فراگیری قرآن و ادبیات فارسی پرداخت و در 11 سالگی به مدرسه علمیه شاهرود رفت تا به تحصیل و یادگیری علوم دینی بپردازد.

در 18 سالگی سطوح عالیه فقه و اصول و منظومه سبزوار را در مدرسه علمیه شاهرود به پایان برد و پس از آن به مشهد و سپس به قم رفت و در دروس خارج فقه آیت الله العظمی بروجردی و اصول امام خمینی شرکت کرد.

آیت الله جناتی در 1332 شمسی برای ادامه تحصیل به نجف, شهر مذهبی بزرگ شیعیان در عراق رفت و تا انقلاب اسلامی در آنجا ماند.

این دوره 25 ساله تحصیل و تدریس در خارج از کشور, پایه های علمی و فقهی او را بسیار قوی و پرداخته نمود به طوری که پس از بازگشت به ایران در زمره اساتید و برجستگان حوزه علمیه قرار گرفت.

آیت الله جناتی در نجف از اساتید بسیاری چون آیات عظام: سید محمود شاهرودی, سید محسن حکیم, سید عبدالهادی شیرازی, شیخ حسین حلی, میرزا محمد باقر زنجانی و سید ابوالقاسم خویی بهره برد.

او در ضمن تحصیل, به تدریس کتاب رسائل و کفایه نیز می پرداخت.

پس از پایان تحصیل نیز فعالیت او منحصر به تحصیل, به تدریس کتاب رسائل و کفایه نیز می پرداخت.

پس از پایان تحصیل نیز فعالیت او منحصر به تدریس دروس سطح عالی در جامعه النجف به مدت یازده سال بود و نگاشتن کتاب هایی چون «الحج», «المساجد واحکام ها فی التشریع الاسلامی», «النفحات العلمیه فی اصول فقه الامامیه», «طهاره الکتابی», «مفاد قاعده الالزام», «الاسلام اقتصادیا و یا اجتماعیا» و «الیهود قدیما و حدیثنا» حاصل آن دوران است.

این تدریس حتی در مدرسه بزرگ مرحوم آخوند در نجف و در خصوص درس خارج اصول در سال های آخر اقامت او در نجف دنبال می شد.

تقریبا حدود 33 سال پیش بود که آیت الله جناتی به کسب درجه اجتهاد نائل آمد.

این اجازه را آیت الله العظمی شاهرودی با مضمونی جالب و بی سابقه به وی اعطا کرد که شرح آن در مقدمه جلد اول کتاب الحج آمده است.

آیت الله جناتی در شهر مذهبی قم زندگی می کند.

او تلاش کرده است در تمام مدتی که پس از انقلاب در ایران به سر برده به فعالیت های علمی و مذهبی خویش بپردازد و چنانکه پیداست لحظه ای از آن غافل نبوده است.

او پس از انقلاب و در زمان جمهوری اسلامی به مناصب حکومتی نپرداخت و هرگز وارد مسائل حکومت اسلامی نشد.

حتی امروز که رساله دینی خویش را به جامعه وارد ساخته, در پی آن نیست که مقلدانی برای خود جمع کند و یا دفتر و مرید و بر و بیایی راه بیاندازد.

در میان مردم قم مشهور است که آیت الله وجوهات شرعی مردم را قبول نمی کند و آن را به دیگران حواله می دهد.

او دارای محافل علمی و فرهنگی آشنایی است و بحث های علمی و مذهبیش با آشنایان و عالمان دیگر بسیار داغ و پرحرارت است.

چهره ای بسیار پر جوش و خروش و جذاب دارد و دارای بنیه ای قوی و نیرومند است, به طوری که شما هرگز نمی توانید حدس بزنید او یک مرد 70 ساله می باشد.

آیت الله در مورد رساله خود گفته است که آن را تنها برای تقلید و مسائل معمول دیگر منتشر نساخته و تلاش وی صرفا بر این استوار است که اشخاص آن را بخوانند و در آن تدبر کنند.

این رساله دینی مجموعه ای از احکام و قواعدی است که از 25 سال پیش در ذهن آیت الله جناتی شکل گرفته و سابقه موضوعات متعدد آن, حاکی از مجاهدات علمی و تلاش های پرسابقه مذهبی وی بوده است.

برای نمونه در سال های آغازین انقلاب اسلامی نظری از آیت الله در مورد پاکی و طهارت ذاتی مطلق کافران (بت پرستان و کمونیست ها) منتشر شد, بلافاصله برخی نهادهای پرنفوذ حوزه علمیه به سرعت و شدت تمام در مقابل آن موضع گرفتند.

دراین میان رهبر فقید انقلاب – پس از اینکه از نظریه آیت الله جناتی آگاهی یافتند – در مقابل سیل اعتراضات و انتقادات مخالفان با سخنانی کوتاه به مرتبه علمی و دانش دینی بالای وی اشاره کرده و اضافه کردند: «بحث های اجتهادی در حکومت اسلامی آزاد است و هیچ کس نباید مانعی بر سر راه انقد معقول در جامعه بوجود بیاورد تا بدین صورت بحث ها تکامل یابد.» این نظریه که در آن روزها بسیار مورد توجه قرار گرفته بود, امروز به یکی از پایه های رساله علمیه آیت الله مبدل گشت و نشان از پایمردی و تلاش فراوان وی در این گونه مسائل دارد.

مرجعی متفاوت به جرأت می توان گفت که آیت الله جناتی در زندگی علمی خویش انسانی متفاوت با دیگران بوده است.

در این بعد از زندگی وی, سفرهای بسیار به خارج از کشور و شرکت در کنفرانس ها و جلسات تحقیقی مذهبی به چشم می آید که در مورد هیچ یک از دیگر مراجع دینی شیعه سابقه نداشته است.

همچنین است زمان آغاز تدریس علوم دینی در ایران که وی نخستین استاد فقه تطبیقی و اصول آن و نیز علوم حدیث و علوم قرآن از دیدگاه مذاهب اسلامی به شمار می رود.

فعالیت و همکاری وی با مطبوعات نیز از 40 سال پیش بدین سو همواره و در هر زمان به شدت پیگیری می شده است.

جز آنکه در یکی دو سال