محیط زندگی مشترک با حیوانات، بیماری های مشترکی را رقم می زند که از آن با عنوان بیماری های مشترک بین انسان و دام نام می برند.
در این میان بیماری های نوپدیدی نیز وجود دارند که مداخله انسان ها در طبیعت، گاه به آن دامن می زند.
برخی از آنها می توانند چنان فاجعه بار باشند که تلفاتی نظیر جنگ برجای گذارند.این بیماری ها از طریق حیوانات و موادغذایی و محصولات جانبی به دست آمده از آنها (گوشت، پوست، پشم و...) ممکن است به انسان، منتقل شود.۱۳ تیرماه به عنوان روزملی مهار بیماری های مشترک انسان و حیوان نامگذاری شده است اما متأسفانه اهمیت بیماری های مشترک در کشور ما چندان شناخته شده نیست، از آنجایی که پیشگیری، مهمترین گام در مهار بیماری به شمار می آید و این امر به سرویس های دامپزشکی ارتباط دارد، گفت و گویی را بادکتر سید جاوید آل داوود - عضو هیأت علمی دانشگاه دامپزشکی تهران و رئیس جامعه دامپزشکی حیوانات کوچک - انجام داده ایم .
وی در این گفت وگو تأکید می کند وجود دامپزشک در مراکز تولید موادغذایی یک ضرورت اجتناب ناپذیر است.
دکتر آل داوود در عین حال یادآور می شود در تماس با حیوانات حتماً باید احتیاط کرد.
● با ورود بیماری های جدید مشترک بین انسان و دام مثل آنفلوانزای مرغی، آیا بیماری های قدیمی تحت کنترل درآمده است؟
- بیماری های قدیمی همچنان وجود دارند و نه تنها ریشه کن نشده بلکه بعضی از آنها افزایش نیز یافته اند!
مثلاً سل و تب مالت (بروسلوز) افزایش نشان می دهد، البته برخی این افزایش آماری را به پیشرفت های تشخیصی نسبت می دهند که لازم است بدانیم همراه با پیشرفت های تشخیصی، در امر درمان نیز راهکارهای نوینی کشف شده است.
● و دلیل این اتفاق چیست ؟
عدم توانایی در اطلا ع رسانی مشکل بزرگی است، اما مطلب دیگر با همان میزان اهمیت، مشکلی است که در زمینه تحقیقات وجود دارد و معمولاً بودجه بسیار کمی را به این امر اختصاص می دهند، در ضمن، کار عملی و سیستماتیک نیز انجام نمی شود، در حقیقت لازم است که سازمان دامپزشکی کشور متولی این امر باشد اما عملاً وزارت بهداشت این کار را انجام می دهد و سهم بسیار زیادی از بودجه تحقیقاتی را در ارگانهای اجرایی صرف می کند، در حالی که جامعه دانشگاهی از آن بی بهره می ماند.مثلاً در رابطه با آنفلوانزای مرغی از جانب وزارت بهداشت زحمت زیادی کشیده شد که دامپزشک ها نقش بسیار پررنگی در این بین داشتند و بیماری با توجه به هم مرزی با کشورهایی مثل ترکیه ، افغانستان و عراق به خوبی مهار شد.
اما نه تنها از دامپزشک ها تقدیری نشد بلکه نقش آنها به عنوان یکی از مهره های اصلی مهار این بیماری نادیده گرفته شد و طبیعی است در این شرایط افراد انگیزه های خود را از دست خواهند داد.
● آیا بیماری های مشترک بین انسان و حیوان قابل پیشگیری اند؟
- به طور کلی دامپزشکی از نظر بحث بهداشتی به دو قسمت کلی تقسیم می شود: بهداشت بیماری هایی که مستقیماً از حیوان منتقل می شوند و بهداشت محصولات حیوانی.همانطور که می دانیم برخی از حیوانات با انسان ارتباط مستقیم دارند به خصوص در سطح شهرها که بسیاری از آنها حیوانات خانگی به شمار می آیند (سگ ، گربه ، موش ، پرنده های مختلف و...) که می توان گفت قادر به انتقال بسیاری از بیماری ها هستند و در واقع وظیفه دامپزشک ها کنترل این بیماری ها است.
البته میزان بیماری های منتقله از حیوان به انسان، بسیار کمتر از بیماری های انسان به انسان است و ۱۰۰ درصد آنها قابل پیشگیری است.
● این درصد را می توان به بیماری های جدید هم تعمیم داد؟
- بله، در مورد برخی از بیماری ها که به آنها بیماری های نوپدید می گویند مثل جنون گاوی ، تب کریمه کنگو و...
که اگر به انسان منتقل شوند و فرد نسبت به آنها ایمنی نداشته باشد، می تواند کشنده و غیرقابل پیشگیری باشد.
● ایدز را هم می توانیم از بیماری های منتقله از حیوان به انسان به شمار آوریم؟
- بله!
با توجه به منشاء یابی جدیدی که توسط محققان انجام شده است و منشاء آن را در گوریل ها تشخیص داده اند، می توان چنین گفت.
● به جز مواد غذایی و ارتباط مستقیم آیا محصولات تولیدی از حیوانات هم می توانند بیماری را منتقل کنند؟
- بله، برخی از بیماری ها از طریق محصولات به دست آمده از حیوانات قابل انتقال هستند مثلاً برخی از لوازم آرایشی - بهداشتی که در تهیه آنها از چربی های حیوانی و...
استفاده می شود، می توانند منشاء این انتقال باشند.
● اقدامات پیشگیرانه قبل یا بعد از تولید محصولات انجام می شود؟
- معاینات هم قبل از کشتار و هم بعد از کشتار و در واقع بعد از پروسه تولید اهمیت دارند و باید تدابیری اندیشیده شود که خطر کاهش یابد.اینجاست که لزوم وجود یک دامپزشک در صنایعی مثل صنایع غذایی مشخص می شود مثلاً برای کارخانه سوسیس، کالباس یا محصولات لبنی باید دامپزشک هم داشته باشند، چرا که اطلاعات مهندسین صنایع غذایی در زمینه بیماری ها کم است.
● در زمینه واردات هم این دقت صورت می گیرد؟
- باید این کار انجام شود اما این مشکل وجود دارد که برخی اوقات به دلیل ارزان بودن یک سری مواد، قصور در تاییدات بهداشتی صورت می گیرد.
مثلاً بعد از انفجار چرنوبیل یک سری از مواد غذایی به دلیل ارزانی وارد ایران شد در حالیکه سایر کشورها این کار را نکردند.
در رابطه با صادرات هم تبعیض وجود دارد مثلاً تن ماهی در داخل کشور با مجوز وزارت بهداشت تولید می شود ولی همین محصول وقتی می خواهد صادر شود باید مجوز دامپزشکی داشته باشد.
● فکر کنم!
بد نیست اندکی هم به بیماری ها بپردازیم، به عنوان اولین مورد به تب مالت اشاره کنید!
- تب مالت در واقع یک بیماری باکتریایی است که برخی از سویه های بروسلا آن را تولید می کنند و به آن بروسلوز هم می گویند، در واقع یکی از استثنائات بیماری های مشترک هم هست، چون انتقال انسان به انسان ندارد و اختصاصاً باید از دام (گوسفند ، گاو و سگ) منتقل شود که بیشتر از طریق خوراکی است مثل نوشیدن شیرخام یا آبی که توسط سگ آلوده شده باشد.
● سایر محصولات لبنی چطور؟
این بیماری را منتقل می کنند؟
- چون سایر محصولات لبنی فرایند می شوند و تحت حرارت قرار می گیرند، مشکلی ندارد.
اگر حیوانی دچار تب مالت باشد در پی درمان آن نیستند، زیرا درمانی طولانی مدت و پرهزینه دارد، بلکه حیوان را علامت گذاری می کنند و به کشتارگاه می فرستند و در واقع روش های ریشه کنی را اعمال می کنند.
●آیا ریشه کنی در ایران هم انجام می شود؟
- البته بحث ریشه کنی یکی از راههای بسیارمهم و منحصر به فرد در زمینه بیماری ها بوده که مستلزم مدیریت خاصی است مثلاً زمانی که در انگلیس جنون گاوی مطرح شد، دولت گاوهای بیمار را گران تر می خرید و این باعث شد که دامداران نه تنها تمایل به فروش داشته باشند حتی برای این کار از یکدیگر پیشی بگیرند ولی در ایران برای ریشه کنی، هزینه خسارتی که دولت متحمل می شود بسیار پایین است، بنابراین دامدار سعی می کند که از علامت گذاری شدن دام خود جلوگیری کند تا آن را به قیمت بالاتری بفروشد.
● علائم بیماری تب مالت چیست؟
- در حیوان علامتی ندارد و در انسان دردهای مفصلی را باعث می شود معمولاً درمان آنتی بیوتیکی و چند دارویی دارد و طول درمان زیاد است و برخی از عوارض مثل ناراحتی های مفصل و ستون مهره ها به جا خواهد ماند.
●میکروب این بیماری با حرارت از بین می رود؟
- بله، اگر میکروب تب مالت در شیر باشد و بجوشانند از بین می رود، معمولا مهمترین باکتری سل است که آن هم در دمای ۸۰ - ۷۰ درجه سانتی گراد به مدت بیست دقیقه از بین می رود.
● بیماری بعدی که بسیار هم قابل بحث است توکسوپلاسموزیس است، دراین رابطه توضیح بفرمایید!
- توکسوپلاسما، تک یاخته ای است که از طریق مدفوع انتقال می یابد و این بیماری نام گربه را یدک می کشد اما عامل بیماری می تواند هم در گربه ای که آلوده شده وجود داشته باشد و هم در گوشت گاو و گوسفندی که علوفه آلوده مصرف کرده باشند.
روش انتقال هم از طریق مدفوع ۳ روز مانده گربه است، در اینجا لازم است بدانید که احتمال انتقال از کباب و همبرگری که خوب پخته نمی شود بیشتر است از مدفوع ۳ روز مانده گربه!!که اگر میکروب در۳ ماهه اول بارداری وارد بدن فرد باردار شود باعث سقط می شود که البته به سطح ایمنی افراد هم بستگی دارد و چون اکثر دام هایی که کشته می شوند، آلوده هستند باید در زمینه مصرف گوشت بسیار احتیاط کرد.
سالانه تعداد زیادی از انسان ها به علت تماس با حیوانات، بیمار می شوند یا جان خود را از دست می دهند، همچنین با رواج برخی از سبک های زندگی غربی که به صورت ناقص و بدون آگاهی در جامعه ما مورد تقلید قرار می گیرد، شاهد افزایش حضور حیوانات در محیط زندگی به ویژه در شهرها هستیم ....
به مناسبت ۱۳ تیر، روز ملی مهار بیماری های مشترک بین انسان و حیوان سالانه تعداد زیادی از انسان ها به علت تماس با حیوانات، بیمار می شوند یا جان خود را از دست می دهند، همچنین با رواج برخی از سبک های زندگی غربی که به صورت ناقص و بدون آگاهی در جامعه ما مورد تقلید قرار می گیرد، شاهد افزایش حضور حیوانات در محیط زندگی به ویژه در شهرها هستیم که ناخواسته پیامدهایی از جمله افزایش بیماری های مشترک بین انسان و حیوان را به دنبال داشته است.تعداد این بیماری ها در هر کشوری متغیر و اهمیت آن نیز متفاوت است.
برخی از بیماری ها مانند تب مالت به صورت بومی در کشور وجود دارد.برخی دیگر نیز به عنوان بیماری های بومی از گذشته های دور در کشورمان شناسایی شده اند.
برای بیماری های بومی یک سیستم مراقبتی وجود دارد، یعنی شبکه ای موجود است که صرف نظر از زمان و مکان، هرگاه بیماری رخ می دهد، می تواند آن را کشف کند.
این شبکه به صورت مستمر تمام اطلاعات مربوط به مرگ و میر یا معلولیت ناشی از این بیماری ها و عوامل اثرگذار را شناسایی می کند.
برای مثال در مورد بیماری تب مالت باید مشخص شود که سالانه چه تعداد، در کجا و به چه علت مبتلا به این بیماری می شوند و اگر تلفاتی به دنبال داشته، میزان آن چقدر است.
در این سیستم بررسی راه های انتقال، سن، جنس و شغل بیماران و آب و هوای منطقه در شناسایی بیماری و عوامل مؤثر بر آن بسیار اهمیت دارد.
این عوامل همه ساله بررسی می شود.
کاهش بیماری و عوامل موثر بر آن نشان می دهد برنامه هایی که برای مقابله با بیماری اجرا شده، موفقیت آمیز بوده است و باید ادامه یابد.
●هاری هاری، بیماری حاد (آنسفالیت) کشنده ویروسی است که به دو شکل تحریکی و فعال (هاری خشمگین) و ساکت (هاری فلجی) ظاهر می شود.
در ایران بیشترین موارد هاری ناشی از گاز گرفتن سگ های ولگرد به علت عدم قلاده گذاری است.
بیماری هاری مسری نیست ولی به محض ایجاد کوچکترین خراش یا زخم در پوست، قابل انتقال می شود.
همچنین گربه ها و سگ هایی که به ظاهر سالمند و علائم بالینی هاری ندارند، از طریق لیس زدن لب، چشم و بینی کودکان این بیماری را منتقل می کنند.
از مهمترین علائم این بیماری دست و پا زدن، توهم، انقباض عضلات تنفسی، ترشح بزاق، استفراغ، تشنج و فلج موضعی و اختلال در ریتم قلب و سیستم عصبی است.
سالانه ۲۰۰ میلیون تومان به منظور کنترل احتمالی اپیدمی بیماری هاری به مرکز کنترل بیماری های قابل انتقال بین انسان و دام تعلق می گیرد که عموماً صرف اطفاء یا پیشگیری از بروز اپیدمی می شود.
همچنین سالانه ۲میلیارد تومان هزینه صرف خرید سرم و واکسن هاری می شود که میزان اثربخشی این دارو صد در صد است و در صورت استفاده نابجا منجر به مرگ افراد خواهد شد.
●جنون گاوی این بیماری خطرناک در افرادی که گوشت و فرآورده های گوشتی آلوده را مصرف کنند دیده می شود و عوارض مرگبار به همراه دارد.
این بیماری مغز و طناب نخاعی گاو را تحت تأثیر قرار می دهد و قدرت بقای بسیار بالایی دارد، به طوری که در برابر انجماد و حرارت بسیار مقاوم است.
بافت های سیستم اعصاب مرکزی- مغز، نخاع، تیموس و شبکیه عمده بخش هایی هستند که در اثر این بیماری