دانلود مقاله بررسی کاشت غلات و تناوب در استان خراسان (شهرستان بجنورد)

بررسی کاشت غلات و تناوب در استان خراسان (شهرستان بجنورد)
موقعیت و وسعت استان خراسان
مساحت استان خراسان در حدود 313337 کیلومتر مربع و تقریباً یک پنجم مساحت کشور است و بین 30 درجه و 21 دقیقه تا 38 درجه و 17 دقیقه عرض شمالی و 55 درجه و 28 دقیقه تا 61 درجه و 14 دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته است.

این استان از طرف شمال و شمال شرق با اتحاد جماهیر شوروی، از مشرق به استان‌های یزد و اصفهان و سمنان و گلستان محدود است.

طول متوسط آن به خط مستقیم در جهت شمالی جنوبی، 750 کیلومتر و عرض متوسط آن در جهت شرقی غربی، 420 کیلومتر است.

آب و هوای استان
به طور کلی عرض جغرافیایی، بادها، بارش، ارتفاع زمین، جهت کوه‌ها و همچنین دریاها و وجود کویرها و صحرای خشک اطراف در آب و هوای هر منطقه موثر است.

پس لازم است اثر عوامل فوق بر آن ناحیه مطالعه شود.

خراسان در ناحیه معتدل شمالی واقع است و به طور کلی دارای آب و هوای متغیر می‌باشد و فصل بارش عمدتاً در اواخر فصل پاییز و زمستان و اوایل بهار است.

در تابستان هوا گرم و خشک و زمستان‌ها نسبتاً سرد است و اختلاف دمای روز و شب زیاد می‌باشد.

دمای هوا از شمال خراسان به طرف جنوب افزایش می‌یابد و از میزان بارش سالیانه کاسته می‌شود.

به طور کلی بر اساس مطالعات و آمارهای اداره هواشناسی، تقسیمات آب و هوای استان خراسان به شرح زیر است:
1.

آب و هوای سرد کوهستانی
2.

آب و هوای معتدل کوهستانی
3.

آب و هوای نیمه‌صحرایی ملایم
4.

آب و هوای صحرایی بیابانی گرم و خشک
بادهای مهم
• بادهای شمالی و شمال شرقی
در فصل زمستان، بادهای شمالی که از سیبری به طرف جنوب غربی می‌وزند، در مناطق کوهستانی شمال خراسان دما را پایین می‌آورد و گاهی موجب ریزش برف می‌شود.

این بادها گاهی از کوه‌های شمالی گذشته، به دامنه‌های جنوبی نیز نفوذ می‌کنند و سبب سردی‌ هوا می‌گردد.

• بادهای غربی
در زمستان و فصل بهار، بادهای باران‌آور غربی پس از عبور از آذربایجان و شمال ایران، به خراسان رسیده باعث اعتدال دمای هوا می‌شود و ریزش باران و برف را سبب می‌گردد.

• بادهای جنوبی و کویری
این بادها از جنوب ایران به طرف شمال می‌رود و از جانب کویر گذشته به خراسان می‌رسد که هوا را گرمتر می‌کند و معمولاً همراه با گرد و غبار است.

• بادهای 120 روزه سیستانی
از شرق در تابستان به جنوب شرقی خراسان می‌وزد و سبب برپاشدن طوفان‌های شن و ریگ‌های روان می‌شود و سرعت وزش آن در جنوب، گاه به 110 کیلومتر در ساعت می‌رسد و اثر منفی بر پوشش گیاهی و کشاورزی و تبخیر و دما در مسیر وزشش دارد.

بارش
بارش سالانه بین 75 تا 500 م.م به صورت باران و تگرگ است و در سال‌های مختلف این میزان تغییر می‌کند و در خشکسالی به حداقل می‌رسد.

بیشتر بارش در فصل زمستان و بهار صورت می‌گیرد که قسمت‌های شمالی استان نسبت به مناطق جنوبی این استان دارای بارش بیشتر است.

ارتفاع زمین
در ارتفاعات شمالی استان، دمای هوا به مقدار زیادی کمتر از مناطق پست جنوبی است.

در این مناطق پست، اختلاف دمای حداقل و حداکثر مطلق در طی یک شبانه‌روز زیاد است.

در تابستان سال 1361، حداکثر مطلق دما تا 49 درجه بالای صفر (در طبس) بالا رفته است و در زمستان همان سال تا حداقل 5/21- درجه (در اسدآباد بیرجند) گزارش شده است.

اثر دریاها
فاصله زیاد استان از دریاها، با توجه به جهت کوه‌ها، موجب به حداقل رسیدن نقش آنها بر آب و هوای خراسان شده است و فقط دریای مازنداران اثرات مثبتی در میزان رطوبت و بارندگی نواحی شمال غرب دارد.

منابع آب
منابع آب در خراسان به دو خش آبهای جاری و آبهای زیرزمینی تقسیم می‌شود.

الف: آبهای جاری عبارتند از رودخانه‌ها و نهرها
1.

رودخانه زنگلانلو و درونگر
2.

رود اترک
3.

کشف رود
4.

رود قره‌سو
5.

رودخانه جوین و کالشور
ب:آبهای زیرزمینی:
این آب به صورت قنوات و چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق و چشمه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پوشش گیاهی
الف) جنگل: در ارتفاعات شمال غربی این استان (غرب شهرستان بجنورد)، جنگل‌های تنک و جنگل‌های خزری انبوه که رفته رفته به جانب غرب بر انبوهی آن افزوده می‌شود، وجود دارد.

پوشش گیاهی استپی خراسان بسیار متنوع است، بطوری که بیشتر گیاهان ایران را در این استان می‌توان دید.

مهمترین آنها عبارتند از:
1.

خارشتر که در تمام استان خراسان، بخصوص در جنوب آن یافت می‌شود.

2.

تلخک که در بیشتر نقاط سرخس و تربت‌جام و تایباد و قسمت‌های جنوبی دیده می‌شود.

3.

درمنه در غالب نقاط استان خراسان، بخصوص در نواحی سرخس، فراوان است.

4.

گون و همچنین تعداد زیادی از خانواده‌های مختلف مانند کنگر، مخلصه و ریواس و ...

در نقاط مختلف خراسان، بویژه در جنوب دیده می‌شوند.

بعضی از این گیاهان در مقابل عوامل نامساعد طبیعی، مقاومت عجیبی به خرج می‌دهند و همین‌ها هستند که برای بهبود وضع مراتع امیدوارکننده می‌باشند.

ب) مراتع: مراتع استان خراسان اعم از مرطوب و غیرمرطوب را 5/12 میلیون هکتار تخمین زده‌اند.

تفسر نمودارهای بجنورد با توجه به نمودار چندضلعی، می‌توان نمودارهای Max.

temp, High.

temp, Low.

temp, Min.

temp, Dally.

temp را تفسیر نمود.

نمودار Temp .High آن نشان می‌دهد که حداکثر دما در ماه آگوست با دمای 3/42 درجه و حداقل آن در ماه ژوئن با 17 درجه اتفاق افتاده است.

نمودار Max.

Temp آن نشان می‌دهد که حداکثر دما در ماه جولای با 11 درجه و حداقل آن در ماه فوریه با دمای 19- درجه اتفاق افتاده است.

نمودار Dally.

Temp آن نشان می‌دهد که حداکثر دما در ماه جولای با دمای 86/25 درجه و حداقل آن در ماه ژوئن با دمای 46/1 درجه اتفاق افتاده است.

نمودار Min.

Temp آن نشان می‌دهد که حداکثر دمای آن در ماه جولای و با دمای 8/33 درجه و حداقل آن در ماه ژوئن با دمای 6/3 درجه اتفاق افتاده است.

پس با توجه باینکه دما به زیر صفر درجه نزول پیدا کرده است، پس دارای عصر یخبندان می‌باشد.

با توجه به نمودار گرادیان بارش بجنورد می‌توان گفت گه بیشترین بارش در طی این 5 سال مربوط به ماه فوریه که میزان بارش آن 06/36 م.م می‌باشد و کمترین میزان بارش در ماه آگوست با میزان بارش 44/1 م.م اتفاق افتاده است.

با توجه به نمودار کلیموگرام بجنورد، می‌توان گفت که تغییرات درجه حرارت بیشتر از تغییرات بارش بوده است.

با توجه به نمودار آمبروتیک، این نمودار نشان می‌دهد که از اواسط ماه نوامبر تا اواسط ماه آوریل، دوره مرطوب می‌باشد، زیرا نمودار بارش بالاتر از نمودار درجه حرارت قرار گرفته است و از اواسط ماه آوریل تا اواسط ماه نوامبر دوره خشکسالی می‌باشد.

تناوب گندم ـ جو ـ آیش ـ گندم ـ جو اکولوژی گندم کشت و کار و رشد نمو این نبات در تمام نقاط دنیا و در آب و هوا‌های مختلف، امکان‌پذیر می‌باشد.گندم گیاهی است که در نیمکره شمالی و جنوبی کشت می‌شود، لیکن برای هر محیط آب و هوا، نژاد بخصوصی را باید کشت کرد که با آن محیط سازگار باشد و به همین دلیل است که نژادهای گوناگون و بی‌شمار گندم در تمام نقاط مختلف دنیا وجود دارد.

عوامل جوی که در رشد و تولید محصول گندم موثر می‌باشد، عبارتند از: حرارت: گندم در مراحل مختلف رشد، به مقادیر حرارت نیاز داشته و به طور کلی در برابر سرما و گرما مقاومت مناسبی از خود نشان می‌دهد.

بذر این گیاه هرگاه در شرایط مناسب رطوبت و اکسیژن قرار گیرد، در حدود 4 درجه سانتی‌گراد شروع به جوان‌زدن می‌نماید.

لکن در ابتدای رشد، بویژه در نژادهای پائیزه، هرگاه درجه حرارت محیط به حدود 4 تا 5 درجه کاهش یابد، رشد گندم به خواب رفته و در چنین شرایطی هیچگونه فعالیتی از نظر رشد نخواهد داشت.

در مناطق گرم، این گیاه قادر است گرمای 50 تا 55 درجه را به خوبی تحمل نماید.

این گیاه از نزدیک خط استوا تا حدود 60 درجه عرض شمالی و 40 درجه عرض جنوبی رشد می‌نماید.

مقدار حرارت مورد نیاز در مورد گندم پاییزه از کاشت تا رسیدن کامل برابر 2300 کالری (گیاهان به طور کلی حرارت مورد نیاز را به صورت کالیری جذب می‌نمایند و مقدار کالری لازم برای آنها با درجه حرارت روزانه متناسب می‌باشد)، به شرح زیر می‌باشد: از مرحله کاشت تا تولید جوانه حدود 150-120 کالری از مرحله جوانه زدن تا تولید پنجه حدود 500 کالری از مرحله پنجه زدن تا گل دادن حدود 850 کالری از مرحله گل دادن تا رسیدن حدود 800 کالری گندم‌های بهاره نسبت به گندم‌های پائیزه برای رسیدن به هر یک از مراحل فوق، به گرمای کمتری نیاز دارند و جمع گرمای مورد نیاز آن‌ها حدود 1265 تا 1550 کالری (درجه سانتی‌گراد) می‌باشد.

در مناطق استوائی که درجه حرارت خیلی زیادتر از حد تحمل گندم می‌باشد، نمی‌توان گندم کشت نمود.

لکن در نقاط مرتفع استوا که بین 900 تا 3900 متر از سطح دریا ارتفاع داشته باشد، به علت کاهش درجه حرارت می‌توان نسبت به کشت گندم اقدام نمود.

حداقل درجه حرارت برای تولید جوانه نیز در ارقام مختلف است، ولی به طور کلی در این مرحله بین 3 تا 5 درجه تغییر کرده و مناسب‌ترین درجه برای تولید جوانه 6 تا 8 درجه سانتیگراد است.

مقاومت گندم در برابر سرما نسبتاً زیاد است و نژادهای پائیزه که در مناطق سرد کشت می‌شوند، می‌توانند سرمای تا 35- درجه سانتی‌گراد را تحمل نمایند، ولی حد متوسط تحمل گندم در برابر سرما حدود 10- تا 17- درجه می‌باشد.

این گیاه در صورتی می‌تواند تغییرات درجه حرارت هر فصل را به خوبی تحمل نماید که دامنه تغییرات حرارت، سریع و ناگهانی نباشد، زیرا در این صورت صدمه شدیدی به اندام‌های هوایی گندم وارد خواهد شد.

مقاومت گندم در برابر سرما نسبت به سن گیاه و مراحل مختلف رشد آن تغییرمی‌نماید و در مراحل اولیه رشد حساسیت آن بیشتر می‌باشد.

خاک‌های مناسب برای کاشت گندم در تعیین نوع خاک، جهت کاشت گندم می‌باید در درجه اول عوامل محیطی را درنظر گرفت، زیرا در نقاط مرطوب جنس زمین نسبت به نقاط خشک فرق می‌نماید.

در این صورت، زمین باید شی و یا شنی هوموسی باشد.

هرگاه در مناطق مرطوب زمین رسی باشد، چون قابلیت نفوذ خاک کم است، زمین به تدریج در اثر آبیاری و جذب رطوبت باران به باتلاق تبدبل خواهد شد، لکن در مناطق خشک برای کشت و تولید گندم باید این گیاه را در زمین‌های سنگین رسی و یا رسی هوموسی کشت نمود.

به طور کلی، گندم نباتی است که کشت آن در هر خاکی امکان‌پذیر است، مشروط برآنکه خاک شور و باتلاقی نباشد، زیرا در این حالت امکان رشد گیاه و برداشت محصول مناسب از آن، فوق‌العاده کاهش می‌یابد.

خاک‌های خیلی قوی از نظر هوموس، با تهویه کافی مواد غذایی کامل برای کشت گندم بسیار مناسبند.

در خاک‌های خیلی سنگین و رسی، جوانه‌زدن خیلی دیر انجام می‌شود و به علت آنکه در زمستان و بهار رطوبت را به مقدار زیاد و به مدت طولانی در خود نگهداری می‌نماید، احتمال از بین رفتن بذر و یا گیاه جوان وجود دارد.

در خاک‌های آهکی، خطر یخبندان زمستان در مناطق معتدل و سرد زیاد است.

همچنین خاک‌هایی که سطح آنها در اثر کار ادوات کشاورزی بالا آمده و پوک شده باشند، برای کشت گندم مناسب نیستند، بنابراین گندم باید در خاک‌هایی کشت گردد که کاملاً نشست کرده و خاک زیاد نرم و پودر نباشد.

بهترین و مناسب‌ترین خاک برا کشت گندم، خاک‌های لیمونی رسی و لیمونی شنی که از رسوب رودخانه‌ها تشکیل شده‌اند و یا خاک‌های رسی و سیلیسی، با عمق کافی و مواد غذایی کافی می‌باشند.

همچنین زمین‌های شنی هوموسی و خاک‌های هوموسی و در نقاطی که زمین‌ها شنی رسی و یا رسی شنی و یا رسی آهکی و یا آهکی شنی باشند، کشت گندم در آن‌ها امکان‌پذیر بوده و PH مناسب برای رشد خود این گیاه حدود 7 می‌باشد.

گندم چون دارای ریشه‌های افشان و سطحی است، بنابراین احتیاج به خاک‌های عمیق ندارد و حدود 90 درصد ریشه آن در عمق 20 تا 25 سانتیمتری خاک پخش می‌گردد، لکن در این عمق، خاک نباید زیاد نرم و پوک باشد، زیرا نه تنها کشت گندم در چنین خاکی نتیجه خوبی دربر نخواهد داشت، بلکه در مورد ارقام پابلند، ورس بوجود می‌آید، بنابراین لازم است نسبت به حاصلخیزی خاک، وجود و نگهداری رطوبت کافی در این عمق توجه گردد.

تناوب (گردش زراعی گندم) برای بالا بردن راندمان محصول گندم در هر هکتار و به طور کلی در سطح کشور، عوامل مختلفی موثر می‌باشند که مهمترین آنها عبارتند از: آب و هوا خاک (جنس زمین) چگونگی عملیات تهیه زمین لوازم و وسایل آماده کردن زمین