آب نیروی محرکه‌ی کشاورزی در جهان به شمار می‌رود و توسعه نیز باالطبع با توجه به منابع آب و شیوه‌های آبیاری مقدور است، اما گزارش کارشناسان از وضعیت نگران کننده روند رو به رشد اراضی در معرض شور و ماندابی شدن، کمبود آب موردنیاز و تجمیع آن با کمبود و نارسائیهای مختلف از جمله مسائل مربوط به امکانات اجرایی و تأمین اعتبار، نارسایی در ارتباط‌های فنی و تبادل نظرهای کارشناسی، عدم توجه به تجارب دیگر کشورها موجب به خطر افتادن کشاورزی و کشت آبی و در نهایت امنیت غذایی خواهد شد.
علاوه بر این به امر بهره‌برداری و نگهداری نیز بهای کافی داده نمی‌شود.
به نظر می‌رسد چاره کار در افزایش تحقیقات کاربردی، آموزش و ترویج راهکارهای آبیاری و زه‌کشی به منظور صرفه‌جویی در مصرف آب کشاورزی و سایر بخشها نهفته است که از آنجا که مصرف آب در این بخش تا 95٪ آب مصرفی را به خود اختصاص می‌دهد از اهمیت بیشتری نسبت به سایر بخشها برخوردار میباشد لذا این مقاله از یک مقدمه و 6 بخش تشکیل شده است: 1- صرفه‌جویی چیست؟
2- سخنان آیات عظام در مورد صرفه‌جویی آب 3- آب فرهنگ مذهب در گذر زمان 4- در مورد آب آیا می‌دانید که؟
5- شیوه‌های صرفه‌جویی در آب مصرفی بخش کشاورزی و 6 راه‌های صرفه‌جویی در مصرف آب خانگی؛ در پایان نیز پیشنهادات و منابع تحقیق آمده است.
مقدمه
به نام خدایی که آب آفرید
ز آب آمده زندگی را پدید
چو یزدان به گیتی ره نو گشاد
گیاه و دد و دام و مردم نهاد
همه تشنه‌ی آب پاک آمدند
از او زنده بر روی خاک آمدند
اگر چه در سال 1386 شعار بین‌المللی سازگاری با کم آبی بود اما این واقعیتی است که هر روز بیش از پیش واقعیت زندگی ما شده و هرگز کهنه نمی‌گردد.
آب قدمتی به طول تاریخ بشر و ریشه‌ای به عمق همه‌ی باورها و فرهنگ‌ها دارد.
پیشینیان معتقد بودند که زمین مخلوق آب و زندگی مولود آن است.
و ما نیز باور داریم که عرش خداوند بر آب استقرار یافته و خداوند هر چیزی را از آب زنده گردانیده است.
با مروری بر تاریخ ایران نیز معلوم می‌شود که از 6000 سال قبل به این طرف جای پای آب را در سازه‌ها و بناها و ...
می‌بینیم، اما از دهه‌ی آخر قرن بیستم تاکنون موضوع آب به اندازه تمام تاریخ آن مورد بحث قرار گرفته است و این دغدغه نه فقط بحث سران، بلکه دغدغه‌ی اکثر افراد بشر است به طوری که کارشناسان گفته‌اند در دو دهه‌ی آینده از هر سه نفر انسان روی زمین دو نفر استرس آب خواهند داشت.
امروزه نیز مطابق آمار رسمی حداقل 2/1 میلیارد نفر از مردم جهان به آب سالم بهداشتی و 4/2 میلیارد نفر نیز به سیستم دفع بهداشتی فاضلاب دسترسی ندارند.
همچنین روزانه 3 هزار کودک نیز جان خود را به خاطر آب و بیماریهای ناشی از آن از دست می‌دهند.
این کره خاکی را آب فرا گرفته که تنها 3٪ آن شیرین است و نزدیک به این آب شیرین هم به لحاظ اقتصادی و فنی قابل دسترسی نیست.
اگر همه‌ی آبهای موجود دنیا را در یک گالن فرض کنیم کل آب شیرین به اندازه یک قاشق چای خوری است تا جایی که یکی از صاحب‌نظران گفته است: جهانی که به اندازه یک قاشق آب دارد.
در این میان کشور ما ایران از اولین تمدنهایی است که به مقوله آب پرداخته است و بعضی تمدن آن را تمدن آبی نامیده‌اند اما همین کشور 85 درصد سطح آن در مناطق خشک و نیمه خشک و فراخشک قرار گرفته است و متوسط بارش آن بارش جهانی است و در حالی که یک درصد از جمعیت جهان را در خود جا داده، تنها یک سوم منابع آب تجدیدپذیر را در اختیار دارد، پس برای زندگی همراه با رفاه و سلامت گریزی جز پرداختن جدی به مشکل آب نداریم.
ما اول باید باور کنیم که کشور کم آبی هستیم و این باور باید در بین مردم و برنامه‌ریزان به طور عمیق نهادینه بشود، دوم اینکه باید باور کنیم چاره‌ای جز سازگاری با کم آبی نداریم یعنی شرایط زندگی خود را باید با کم آبی سازگار کنیم و سپس باید برنامه‌ریزی داشته باشیم، راهکار اجرایی تدوین نمائیم و به مرحله‌ی اجرا بگذاریم و برای تدوین این راهکارها باید به دنبال میراث گرانقدر خود باشیم و در نهایت سازگاری با کم آبی را تبدیل به فرهنگ کنیم: گیاه کم آب بر، درخت کم آب بر، صنعت کم آب‌بر، انسان بهینه مصرف و در نهایت کشور کم مصرف و اینگونه است که ضرورت پیدا کردن راهکارهایی برای صرفه‌جویی در مصرف آب خودنمایی می‌نماید.
صرفه‌جویی چیست؟
صرفه‌جویی به معنی کم مصرف کردن نیست، بلکه جلوگیری از مصارف غیرضروری میباشد.
در واقع همان بهینه مصرف کردن است.
صرفه‌جویی در مصرف، درست مصرف کردن، بهینه مصرف کردن و مصرف اقتصادی هر چه که هست یک مفهوم بیشتر نیست و آن درنظر گرفتن صرفه و صلاح همگان در مصرف است.
صرفه‌جویی به هیچ عنوان یک مفهوم شخصی و حتی اجتماعی در داخل مرزهای یک کشور نیست.
صرفه‌جویی باور و تفکری است که نهایتا به صلاح جامعه، بشریت و زمین و زمانی است که خداوند برای زندگی کردن در اختیار ما گذارده است و در حقیقت شکرگزاری به درگاه الهی است.
فرهنگ‌سازی و وجدانی کردن این باور البته کار سختی است.
هنوز حتی در کشورهای اروپایی با وجود تمام توان رسانه‌ای و فرهنگی که دارند لحظه‌ای از یادآوری و آموزش این فرهنگ غافل نیستند.
در کشور ما که سالها منابع و سرمایه‌های نسل‌های آینده ارزان در اختیار مردم قرار گرفته است، به ظرافت و شیوه‌های پیچیده‌تری برای پذیرش و رعایت فرهنگ صرفه‌جویی از جانب عامه نیاز میباشد.
مردم باید بیاموزند که صرفه‌جویی یک دستور حکومتی نیست و منافع آن اجتماعی و جهانی است نه سیاسی.
حقیقتی متأسفانه در سهمیه‌بندی بنزین و شعارهای کم مصرف کردن همیشه سیاسی شده است و مردم هم همیشه در پی راهی برای رعایت نکردن آن.
سخنان آیات عظام در مورد صرفه‌جویی آب آیت الله مکارم شیرازی: با اشاره به داستان حضرت یوسف فرمودند: در گرفتاریها نباید دچار وحشت بشویم بلکه باید با استقامت بر سختی‌ها غلبه کنیم ایشان همچنین بیان نمودند بهترین راه مقابله با خشکسالی صرفه‌جویی است.
آیت الله نوری همدانی: اسراف یکی از گناهان بزرگ است و باید در مصرف آب صرفه‌جویی کنیم.
آیت الله موسوی اردبیلی: آب را باید مثل هوا و خاک نعمت خدا بدانیم همچنین ایشان فرمودند: هنوز با وجود دریاها، آب زیرزمینی، آب اقیانوسها و نزولات جوی انسانها در مضیقه نیستند.
ولی با این حال باید در مصرف آب صرفه‌جویی و از این نعمت الهی درست استفاده کنیم.
آب، فرهنگ، مذهب در گذر زمان چهار هزار سال قبل پادشاه آشور با ایجاد دریاچه مصنوعی زمین‌های لم یزرع اطراف دجله و فرات را به باغ‌های سبز و خرم تبدیل کرد.
آبیاری به کمک رودخانه هم بیش از 5000 سال پیش از میلاد در چین رواج داشته است.
از کارهای نیک نزد اهورا مزدا در اوستا آبیاری بوده و گفته شده که زمین‌های بایر و بیابانها جایگاه اهریمنان و دیوان است.
در اوستا، آناهیتا (ایزد بانوی آبها) که گردونه‌ی او را در آسمانها چهار اسب ابر و باران و ژاله و شبنم می‌کشیدند که یکی از بزرگ ایزدان پیش از زرتشت بوده و معبد او در کنگاور و فارس نمایان است مورد ستایش بوده است و هم مرتبه مهر (میترا) و اورمزد (اهورامزدا) قرار می‌گیرد.
در آیین زرتشت آب پاک است و مظهر پاکی‌ها و همیشه نیز باید پاک بماند، زرتشت از اهورامزدا خواست که رودها را لبالب نماید و به پیروان خود می‌آموزد که آلوده کردن آب به هر شکل و گونه خلاف دین و کاری اهریمنی است.
شاهان هخامنشی همه‌ی کسانی را که با آبیاری زمین‌های بایر را آباد می‌کردند تا پنج نسل از مالیات معاف می‌کردند.
در تورات به سه مورد وسایل آبرسانی اشاره شده است: 1- در آیه 26 می‌گوید: رمه‌داران اسماعیل با کمک اهالی در «جرو» بدنبال چاههای حفر شده توسط ابراهیم در 1700 قبل از میلاد می‌گشتند.
2- در قرن هشت قبل از میلاد هزطکا پادشاه یهود یک استخر و یک مجرای آب ساخت تا آب را به داخل شهر اورشلیم بیاورد.
3- زنان سامره با یک دیگ مخصوص از یک چاه عمومی که توسط یعقوب به اهالی هدیه شده بود استفاده می‌کردند.
سناجریب بنیانگذار پادشاهی آشور در 700 سال قبل از میلاد برای آبیاری باغ‌های معلق نینوا طبق محاسبه دانشمندان به روزی حدود 3000 هزار کیلو آب نیاز داشت، از آنجا که سطح باغها از رودخانه‌ها خیلی بالاتر بود، سیستمی عجیب را ابداع کرده بود، استوانه‌هایی که درونشان میله‌ای چوبین قرار داشت و دور میله توسط پوست درخت نخل مارپیچهایی درست کرده بودند که با چرخش مارپیچ آب از پایین به بالا منتقل می‌شد.
در درون ایلام و ماد اخبار بیشتری در مورد آبیاری به دست آمده است، در حفاری‌های شوش نوعی چاه وجود دارد که از آن آب را با چهارپایان به سطح زمین می‌رساندند.
در دوره هخامنشی قسمت اعظم دعای شاهان نجات ایران در سایه توجهات اهورامزدا و آناهیتا جهت رفع خشکسالی بوده است.
در کاوش‌های اخیر در زیر صفه تخت جمشید زه‌کش و هدایت آب را یافته‌اند، بنا به دستور کوروش بر روی دیاله سدی از چوب و خاک بسته بودند و در همین دوره نخستین تلاشها برای بستن سد بر روی کارون و فرات بعمل آمد، بر روی رود کر نیز بندهایی زده شد تا زمین‌های اطراف تخت جمشید را آبیاری کنند، در دوره اشکانیان نیز به آب و آبیاری توجه می‌شد که ادامه روش دوران سلوکی بود، ساسانیان نیز به روشهای نوین آبیاری توجه بسیار مبذول داشتند زیرا کشاورزی درآمد عمده آنان را تشکیل می‌داد، آنها سیستم آبیاری دیاله را گسترش دادند به طوری که آبیاری جنوب ایران در زمان خسرو اول به درجه بالای خود رسید.
در زمان شاپور اول ارتش شکست خورده والرین رومی که 7000 نفر بود و به اسارت ایرانیان درآمده بود برای ساختن سد شاد وران شوشتر به کار گرفته شد.
دوره ال بویه نیز از نظر آب یکی از درخشانترین دوره‌های فنی است، لازم به ذکر است در بین آئین‌ها و مذاهب مختلف رودها و آبها همیشه مقدس بوده‌اند.
هندیان رود گنگ، مصریان رود نیل، کلدانیان رود فرات و مسیحیان رود اردن را مقدس می‌دانند.
عیسی در رود اردن غسل تعمید داده شد و حضرت یحیی گناهکاران را در این رود غسل می‌داد، در انجیل متی باب سوم نوشته شده است که «من آنانی را که از گناهانشان توبه می‌کنند با آب غسل می‌دهم».
در مذهب شینتو نیز در تمام مراسم عبادی از آب برای پاکیزه ساختن بدن فرد و مکان خاص استفاده می‌شود، در اسلام نیز مانند یهودیت و مسیحیت آب ماده پاک کننده محسوب می‌شود.
در اسلام قبل از ادای نمازها باید با آب وضو گرفت، مرده‌ها را باید با آب شست، غسل نیز تنها با آب ممکن است، نوزادان نیز باید با آب شسته شوند.
در دین اسلام علاوه بر زمزم که چشمه‌ای مقدس است، همه‌ی آبها و رودها مقدس هستند و مسلمانان استفاده بهینه از آب را عبادت می‌پندارند و اسراف آب گناهی بزرگ است.
در مورد آب آیا می‌دانید که؟
آیا می‌دانید که تنها 36٪ از منابع آب شیرین جهان در کشور ما وجود دارد؟
آیا می‌دانید که افت سفره‌های آب زیرزمینی در مشهد بین یک تا سه متر گزارش شده است؟
آیا می‌دانید که یک سیفون معیوب در هر ساعت 40 تا 100 لیتر را هدر می‌دهد؟
آیا می‌دانید که یک خانواده متوسط در ایران 42٪ آب تخصیص داده شده در منزل را روانه فاضلاب می‌کند؟
آیا می‌دانید که سالانه حدود 16 میلیون کودک زیر 5 سال به علت کمبود آب آشامیدنی سالم جان خود را از دست می‌دهند؟
آیا می‌دانید که تنها 3٪ از آبهای کره زمین شیرین میباشد؟
و از این مقدار نیز در یخ‌های قطبی و خارج از دسترس انسان است؟
آیا می‌دانید که ذخایر آب شیرین جهان هر سال کاهش می‌یابد و تا 25 سال دیگر نیمی از جمعیت جهان با کمبود آب شیرین مواجه می‌شوند؟
آیا می‌دانید که که هم اکنون جمعیت دنیا آب کافی ندارند؟
آیا می‌دانید که در مناطق روستایی تنها 29٪ مردم به منابع آب دسترسی دارند و تعداد کسانی که از تأسیسات بهداشتی استفاده می‌کنند حتی به 13٪ نمی رسد؟
آیا می‌دانید که بر پایه تخمین‌های سازمان بهداشت جهانی 80٪ بیماری هایی که گریبانگیر انسان است مستقیماً با آب سر و کار دارند؟
آیا می‌دانید که 75٪ مردم جهان سوم از داشتن آب بهداشتی سالم محروم هستند؟
آیا می‌دانید که متوسط بارندگی سالانه در اروپا 750 میلی لیتر در آسیا 500 میلی لیتر و در ایران تنها 250 میلی لیتر است؟
آیا می‌دانید که هر ایرانی در زمان استحمام 6 برابر و در هر بار مسواک