دانلود تحقیق وضعیت کشاورزی در ایران

رشد جمعیت و نیاز مستمر به محصولات کشاورزی از یک سو و الزام به خودکفایی در محصولات کشاورزی به لحاظ عواقبی که وابستگی این بخش به خارج دارد از سوی دیگر باعث شده است که کشاورزی محور برنامه های اقتصادی و فرهنگی کشور قرار گیرد اما محدودیتهای منابع طبیعی و کاهش درصد شاغلان این بخش به نسبت بخشهای دیگر ما را ناچار می کند که کشاورزی از وضعیت سنتی موجود به موقعیت بهتری ارتقاء دهیم.

بنابراین بخش کشاورزی همچنان یکی از بخشهای مهم اقتصادی کشور است و نیز خواهد بود.

در هر شرایطی توسعه بخش کشاورزی پیش شرط و نیاز ضروری اقتصاد کشور است و تا زمانی که موانع توسعه در این بخش برطرف نشود سایر بخشها نیز به شکوفائی و رشد توسعه دست نخواهد یافت.

تجربه مثبت و منفی کلیه کشورهای پیشرفته و در حال توسعه جهان این نظر را تایید می کند.

وضعیت موجود کشاورزی در ایران
بخش کشاورزی یکی از مهمترین و تواناترین بخشهای اقتصاد کشور است که تامین کننده حدود یک پنجم تولید ناخالص داخلی، یک سوم اشتغال و بیش از چهار پنجم نیازهای غذایی، نیمی از صادرات غیر نفتی و حدود نه دهم نیاز محصولات کشاورزی است.

این بخش رغم چندین دهه سیاست صنعتی و تقویت سایر بخشهای اقتصادی همچنان با قدرت به حیات خود ادامه داده است و حتی در شرایط بسیار نامطلوب اقتصادی نیز شکوفایی و ظرفیت های نوینی را عرضه کرده است که برای بسیاری از اقتصاددانان و نظریه پردازان توسعه نیز تا حدودی ناشناخته بود.

کشاورزی ما در چند دهه اخیر از جهات افزایش بهره برداری از اراضی و منابع آب جدید، افزایش عملکرد محصولات یا بهبود بهره وری نیروی کار، بهبود سطح تکنولوژی و بکارگیری نهاده های نوین کشاورزی شامل انواع کود و سموم شیمیایی، بذرهای اصلاح شده و مکانیزاسیون وسیع و گسترده و به کارگیری انواع ماشین آلات و ادوات مکانیکی در انجام عملیات کشاورزی و گسترش زیرساختهای کشاورزی رشد و گسترش چشمگیری داشته است، به طوری که حجم تولید این بخش به طور مطلق در سه دهه اخیر بیش از 3 برابر افزایش یافته است.

اما کشاورزی با مشکلات و محدودیتهای بسیار زیادی روبروست که بعنوان مانعی در راه توسعه بیشتر کشاورزی عمل می کند.

اندازه کوچک مالکیت ها و قطعات بهره برداریها، سیاستهای کلان محدودکننده بخش کشاورزی، دخالتهای وسیع دولت در این بخش، سطح نازل سواد کشاورزان، ضعف بنیه مالی بیشتر کشاورزان و نداشتن سرمایه کافی برای سرمایه گذاری در امور زیربنائی، انتقال سرمایه از بخش کشاورزی به سایر بخشها، ضعف خدمات عمومی در زمینه توسعه زیرساختهای کشاورزی و ارائه خدمات ترویجی و آموزش و ضعف نظام تامین و عرضه نهاده های کشاورزی از جمله عواملی هستند که موجب پایین بودن کارآیی تخصیص منابع در این بخش شده است، به طوری که بازدهی بخش تولید کشاورزی در مقایسه با امکانات مورد استفاده نیازهای جامعه و پتانسیلها و سطح کاربرد نهاده ها در مقایسه با سایر کشورهای جهان در سطح پایین قرار دارد و رشد تولید بخش کشاورزی نیازهای جامعه به مواد غذایی که با رشد جمعیت ابعاد وسیعی یافته است، برآورد نمی شود.

سیاستهای خودکفایی و تامین امنیت غذایی برای کلیه قشرهای مردم از طریق پایین نگه داشتن قیمت محصولات کشاورزی، کمک بلاعوض برای نهادهای مصرفی، قیمتهای تثبیتی محصولات کشاورزی و سوبسید به مصرف کننده گرچه از نظر عدالت اجتماعی کاملاً پذیرفتنی است و با باید به نحو مناسبی همواره در نظر گرفته شود ولی بخشهای کشاورزی برای ادامه بقای خود می باید از طریق کسب قیم واقعی محصولات تولیدی، سرمایه لازم را برای توسعه فعالیت ها، گسترش زیرساختها و همچنین افزایش کمی و کیفی تولیدات کشاورزی بدست آورده، در حالی که سیاستهای گذشته مانع انباشت سرمایه در بخش شده و حتی انتقال سرمایه از بخش را نیز به دنبال داشته است.

بهره برداری ناپایدارازاراض حاشیه ای ودیمزارهای کم بازده ،همچنین استفاده بی رویه ومفرط ازسفره های ابهای زیرزمینی ازجمله آثاراین سایتهابوده است .براین پایه،هدف اصلی برنامه ریزی توسعه بخش کشاورزی،افزایش تولید کشاورزی، افزایش تولیدکشاورزی ،ارتقای سطح تکنولوژی وکاربرنهادهانوین کشاورزی گسترش تحقیق،آموزش وترویج است،که درکلیه برنامه های قبل وبعدانقلاب اولین هدف راتشکیل داده است.

برنامه ریزی برای دستیابی به هدف افزایش تولیدکشاورزی،پایه درارتباط باسایرهدفهای بخش نظیرحفظ منابع پایه وتوسعه پایدار،تاّمین امنیت غذای جامه ،افزایش صادرات وکاهش واردات کشاورزی،افزایش درآمدکشاورزان وحمایت ازتولیدکنندگان کشاورزی صورت گرفته واثرات متقابل آنهابریکدیگرموردتوجه وارزیابی قرارگیرد .

منابع آب کشور: باتوجه به محدودیتهای آب وهوایی واقلیمی برای تولید کشاورزی دربخش عمدهمناطق کشورونیازبه آبیاری محصولات،منابع آب مهمترین عامل محدودکننده کشاورزی به شمارمی آید.که دسترسی به آن نقش تعیین کننده ای دربهره برداری ازسا یر منابع وعوامل تولیدبخش کشاورزی مثل زمینونیروی زمینی دارد.

به همین علت برنامه ریزی توسعه وتولید کشاورزی باید در ارتباتی تنگاتنگ بابرنامه ریزی بهره برداری وکنترل منابع آب انجام گیرد وبرنامه ریزی کشاورزی بدون توجه به امکانات بهره برداری از منابع آب غیر واقع بنیانه است .

از کل حجم بارسرمای آسمانی در سطح کشور که معادل 430 میلیارد متر مکعب در سال است حدود 228میلیارد متر مکعب آن تبخیر می شودوازدسترس خارج می شود.

براساس مفروضات (1/8میلیون هکتار جنگلو10میلیونهکتارهراضی دارای پوشش گیاهی طبیعی)از132میلیارددرمترمکعب آب باقیمانده،حدود35مترمکعب سفره‌های زیرزمینی را تغذیه می کنند.درحا لی که درشرایط فعلی که سطح وسیعی ازجنگل های کشورتخریب شده وپوشش گیاهی اکثراراضی مرتعی کشورنیزشدیداّازبین رفته است،میزان تغذیه سفره های آبهایزیرزمینی به مرتب کمترازرقم35میلیاردمترمکعب است.وقوع سیلاب های پی درپی ومنطبق نبودن وقوع سیل دردوره های برگشت مختلف درشرایط حال و گذشته دلیلی به این قضاوت کارشناسی است کاربرد آبیاری بارانی: مسائل و مشکلات آن مسئله آب و مدیریت صحیح منابع آب یکی از مشکلات اساسی کلیه کشورهای ماست به طوری که امروزه توسعه انسانی بویژه در اکثر کشورهای جهان سوم بشدت وابسته به توسعه و اصلاح مدیریت منابع آب است.

توسعه مدیریت منابع آب می تواند نقشی اساسی در حل مشکلات محرومان داشته باشد.

لذا اصلاح کاربردها و فن آوریها در استفاده از منابع آب برای برطرف کردن مشکلات ناشی از کمبود، آلودگی و پایین بودن راندمان استفاده از آب، ضروری به نظر می رسد.

با توجه باینکه در سالهای اخیر دولت سرمایه گذاری کلان و اعتبارات گسترده ای در جهت گسترش فن آوریهای آب اندوز بویژه آبیاری بارانی انجام داده است و با عنایت به اینکه سیستم آبیاری بارانی مانند هر فن آوری دیگری ممکن است مسائل و مشکلاتی برای کشاورزان بوجود بیاورد که سبب رها کردن و استفاده ناکارآمد از این سیستم شود.

لذا شناخت مشکلات کشاورزانی که آبیاری بارانی را پذیرفته اند هدفهای مهم توسعه و اصلاح افزایش راندمان آبیاری در بخش کشاورزی به شمار آید.

طبق پژوهشهای انجام شده در این زمینه مسائل و مشکلاتی عمده وجود دارد که به اختصار به آنها پرداخته می شود: طراحی غلط نبود دانش بومی در زمینه آبیاری بارانی سبب می شود که نقش کشاورز در طراحی سیستم به حداقل کاهش یابد و کارشناسان نقش اصلی و کنترل کننده را در این رابطه داشته باشند.

اما در نظر کشاورزان، کارشناسان یا اطلاعات کافی نسبت به نحوه طراحی ندارند و یا در طراحی سیستم وضعیت محلی و منطقه را نادیده می گیرند و این مسئله کشاورز را با مشکلات زیاد و هزینه های غیر ضروری روبرو می سازد.

مشکلات مربوط به مکانیزاسیون کشاورزان در انجام فعالیتهای مکانیزاسیون هنگام عملیات کاشت، داشت و برداشت با وجود مستقر شدن سیستم آبیاری بارانی با مشکلاتی روبرو هستند.

البته این موضوع پذیرفتنی است که وجود سیستم آبیاری بارانی در زمین کشاورز می تواند ایجاد محدودیتهایی در انجام فعالیتهای مکانیزاسیون شود.

در این باره آموزش کشاورزان برای به حداقل رساندن این مشکلات باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.

مشکلات اقتصادی مشکلات فنی در بین کشاورزان از همگونی زیادی برخوردار است.

به این معنی که اکثریت کشاورزان یک تا تعداد بیشتری از این مشکلات را دارند.

اما در مورد مشکلات اقتصادی گروهی از کشاورزان اظهار داشته اند که مشکلی از این لحاظ با پروژه آبیاری بارانی ندارند.

این گروه از کشاورزان سیستم را اقتصادی می دانند و در بهره برداری از آنان با وجود پاره ای از مشکلات فنی دچار هیچ گونه مشکلات اقتصادی نیستند.

مقایسه ویژگی های این گروه با گروهی که مشکل اقتصادی دارند نشان می دهد که بین این دو از نظر ویژگی های مختلف زراعی و شخصیتی از لحاظ آماری تفاوت معنی داری وجود ندارد.

کشاورزان مهمترین مشکل خود را در استفاده از سیستم آبیاری بارانی بدین شرح عنوان کرده اند: کم بودن میزان وام کشاورزان این برداشت را دارند که در استفاده از سیستم آبیاری بارانی، تمامی هزینه های استقرار سیتم از محل وام دریافتی پرداخت شود و هرگونه آورده ای از طرف خود از نوعی هزینه تحمیلی و غیر موجه می دانند و در شرایطی که افزودن بر مقدار وام، خود نیز هزینه هایی را پرداخت کرده باشند آن را نوعی مشکل اقتصادی تلقی می کنند.

البته این نکته دارای اهمیت است که تامین تمامی هزینه های آبیاری بارانی از طریق وام به احتمال در آینده که میزان اعتبارات مربوطه به این طرح کاهش می یابد و یا تعداد متقاضیان افزایش می یابد از توان نظام بانکی در تامین هزینه‌ها و وام کاسته می شود و روند استفاده از آبیاری بارانی را با مشکل و یا کندی روبرو خواهد کرد.

هزینه بالا نسبت به درآمد پاره ای از کشاورزان استفاده کننده از سیستم آبیاری بارانی مشکل سیستم را در ارتباط با هزینه و درآمد می دانند به گونه ای که اظهار می دارند درآمد جوابگوی هزینه ها نیست، عامل بروز چنین مشکلی می تواند نامناسب بودن سیستم برای کشاورز، استفاده ناکارآمد از سیستم، نامرغوب بودن قطعات و اجرای سیستم و اقساط سنگین.

کمبودهای اطلاعاتی کمبود اطلاعات در مورد سیستم آبیاری بارانی یکی از مشکلاتی است که کشاورزان به آن اشاره کرده اند.

نکته جالب اینکه بعضی از کشاورزان اظهار می دارند که متقاضی شرکت در جلسات آموزشی می باشند، ولی در این باره اقدامی صورت نمی گیرد.

زمان برگزاری جلسات آموزشی نیز از دید کشاورزان دارای اهمیت است.

آنها معتقدند زمان برگزاری کلاسهای آموزشی مناسب نیست.

کشاورزان بی اطلاعی را فقط مربوط به خود نمی دانند.

آنها کمبود اطلاعات پیمانکاران نصب سیستم آبیاری بارانی از شرایط محلی را نیز بعنوان یک مشکل ذکر می کنند.

تشخیص ندادن طراحی غلط مشکل عده ای از کشاورزان از دید خودشان این است که سیستم در زمین آنها غلط طراحی و اجرا شده است و آنان در زمان اجرای سیستم به دلیل ناکافی، غلط بودن طراحی و اجرای سیستم آبیاری بارانی را تشخیص ندادند و اکنون که گاهی آنان بالا رفته است نسبت به موضوع مطلع شده اند، اما هزینه طراحی غلط پیمانکار را کشاورز پرداخت کرده است.

البته مشکلات فراوان دیگری از جمله حمل و نقل سیستم، اقساط سنگین، انتخاب سیستم نامناسب، کاربرد ناکارآمد، تصمیم نابخردانه در پذیرش و … وجود دارد.

نتیجه گیری و پیشنهاد یافته های علمی نشان می دهد که کسب دانش علمی در چارچوب پارادیوم واقع گرایی – مثبت گرایی ضعفهایی دارد.

لذا ضروری است که در فرآیند نوآوریهای کشاورزی، از جمله روشهای مطولوبتر آبیاری، زیربناهای نظری و مدلهای نوین تر به کار گرفته شود.

در این زمینه استفاده از روشهای مشارکتی پژوهش و نوآوری، توسعه مشارکتی فن آوری (PTD) و نظام پژوهش و ترویج مزرعه ای (FSRE) و طراحی یکپارچه در چارچوب پارادیوم ساخت گرایی در خلق دانش و ابداع توسعه فن آوری باید در بین پژوهشگران علم کشاورزی جایگاه خود را بازیابد.

با وجود دگرگونیهای نظری گذشته در زمینه چگونگی پژوهش و ترویج کشاورزی، هنوز در عمل این گونه دگرگونیها تاثیری در کشور ما از خود به جا نگذاشته اند.

همچنین باید گفت که مشکلات مربوط به نشر گسترش آبیاری بارانی لزوم توجه به دیدگاههای نوین تر خلق و نشر نوآوریهای آبیاری بارانی را مشخص می سازد.

عملکرد وضع موجود و علکرد قابل حصول تولید محصولات کشاورزی کشور جدول شماره 2 (کیلوگر در هکتار) ارقام مذکور متوسط واریته های مختلف تحقیقاتی موجود در سطح کشور و بیانگر ظرفیت تولیدی مناسب ترین ارقام منطقه نیست، ولی در شرایط موجود با بهبود و اصلاح روشها و افزایش کارآیی نهاده ها امکان دستیابی به 80% تولید مذکور به طور متوسط وجود دارد.

دستیابی به 100% آن در مدت طولانی تری نیز امکان پذیر است.

سطح تولید عملکرد محصولات زراعی از مجموع 3/12 میلوین هکتار اراضی زیر کشت محصولات زراعی کشور 8/8 میلون هکتار معادل 1/72% به کشت غلات (گندم، جو و شلتوک) اختصاص داده شده است.

از این مساحت 7/39% آبی و 3/60% دیم است.

کل تولید غلات در سال 74 برابر با 5/16 میلیون تن بوده است.

مجموع تولید گروه غلات معادل 1/37% کل تولیدات زراعی در این سال است.

9/67% از تولید گروه غلات از اراضی آبی و 1/32% از اراضی دیم است.

متوسط عملکرد در هکتار گروه غلات در اراضی آبی 3176 کیلوگرم و در اراضی دیم 987 کیلوگرم است.

حدود یک سوم (09/33%) از مجموع محصولات گروه غلات در 3