مقدمه
از آنجا که رعایت بهداشت در حفظ سلامت انسان تاثیر بسزایی دارد و انسان سالم بهتر می تواند به وظایف فردی و اجتماعی که دین برای او معین نموده عمل کند بنابراین تأکید و توصیه بر رعایت بهداشت و راهنمایی جهت مداوای امراض گوناگون و ذکر خواص میوه ها و سبزیجات و غذاهای مختلف از اموری است که مکرراً در سخنان برخی از معصومین (ع) به چشم می خورد.
هرچند انبیاء و اولیاء از سوی خداوند به عنوان اطبای روحی و قلبی مردم و نجات دهنده آن ها از ظلمت گمراهی و هدایت به سوی بندگی خدا معرفی شده اند، اما این بزرگان در شرایط مقتضی جهت حفظ سلامت پیروان خود نکات زیبایی را بیان فرموده اند.
و در این زمینه کتب مختلفی در ارتباط با فرمایشات طبی و بهداشتی معصومین (ع) به رشته تحریر در آمده است.
از جمله: طب الصادق و طب الرضا.
با توجه به اهمیت این موضوع حدود پانصد حدیث بهداشتی از معصومین جمع آوری و در این مقاله ارائه شده است.
در پایان مقدمه حکایت جالبی از طبابت ویژه حضرت علی (ع) نقل می شود:
داروی گناهان:
روزی حضرت علی (ع) از یکی از کوچه های بصره می گذشت.
جمعیت فراوانی دید.
نزدیک رفت در میان جمعیت جوانی خوشرو دید که با لباسی پاک و آراسته و با متانت و هیبتی مخصوص روی چهارپایه ای نشسته و مردم یکی یکی به او مراجعه می کردند.
در میان مراجعین کسانی بودند که شیشه هایی در دست داشتند و به او نشان می دادند.
میان شیشه ها خون و یا دیگر مایعات بد ن بود.
طبیب جوان به آن شیشه ها نگاه می کرد و برای صاحب هر یک بر حسب آنچه می فهمید دارو یا دستوری می داد.
حضرت علی (ع) جلو رفت و سلام کرد و فرمود: خدا تو را رحمت کند آیا برای درد گناه دارویی همراه آورده ای؟
طبیب گفت: مگر گناه، درد یا بیماری است؟
حضرت فرمود: آری گناه بیماری است و مردم را به زحمت انداخته است.
طبیب مدتی سر به زیر انداخت و ساکت ماند.
گویی در اندیشه عمیقی فرو رفته است حضرت علی (ع) سوال خود را تکرار کرد.
اما جوان ساکت بود.
پس از ساعتی سر بلند کرد و گفت: قربانت شوم.
من که چیزی نمی دانم آیا شما داروی گناه را می شناسید؟
حضرت فرمود: من داروی گناه را می شناسم و معالجه می کنم.
طبیب گفت: ممکن است برای ما توصیف بفرمایید؟
آن حضرت فرمود: آری !
از اینجا برخیز و به بوستان ایمان برو.
وقتی وارد شدی مقداری از
ریشه درخت نیت و دانه های پشیمانی و قدری از برگ تدبر، تخم ورع، میوه فهم و مقداری از شاخه های یقین و مغز اخلاص و پوست اجتهاد و مقداری هم از ساقه های انابه و پادزهر تواضع گرفته همه را با حواس جمع، دلی متوجه سرشار با انگشتان تصدیق و کف توفیق میان تشت تحقیق می ریزی و با اشک چشمانت شستشو می دهی و آنگاه تمام اینها را میان دیگ امید ریخته و با آتش اشتیاق آنقدر می جوشانی تا مواد زائد و رسوبش جدا شود و عصاره و خامه حکمت به دست آید.
سپس آن را گرفته و در بشقاب رضا و تسلیم ریخته، نسیم استغفار بر آن می دمی تا قبل از آنکه فاسد شود، خنک گردد.
این شربت گوارا را در جایی که آدمی نباشد و جز خدا کسی تو را نبیند می نوشی.
این است دارویی که درد گناهان را ساکن و جراحات معصیت را التیام می بخشد.
چنانکه اثری از آن باقی نمی ماند.
طبیب جوان که از شنیدن این سخنان حکیمانه متحیر شده بود، مراتب ادب و اخلاص و عجز خود را به ساحت مقدس امیرالمومنین علی (ع) ابراز کرد.
رهنمودهای رسول اکرم (ص) پروردگار متعال هیچ دردی را بی درمان نیافریده است، مگر بیماری سام ( مرگ) آنانکه اثری از آبله بر بدن دارند عمری طولانی خواهند داشت.
این عده را به طول عمر بشارت دهید.
اساس هر بیماری درد سر است.
تا در خود اشتها نیافته اید دست به سوی طعام دراز نکنید و همچنان که در خود اشتها را احساس می کنید دست از طعام بکشید.
معده آدمیزاد کانون همه دردهاست و پرهیز، راز هر درمان است.
اساس هر مداوا گرم نگه داشتن موضوع درد و بیماری است.
نفس خود را به هر چه عادت داده اید وابگذارید.
پروردگار آن سفره را دوست دارد که در کنار آن دست زیاد باشد.
در خوراک گرم برکت اندکی است.
برکت زیاد در خوراکهای سرد یافت می شود.
به هنگام غذا خوردن پای خود را از کفش بدر آورید.
زیرا پای شما آسوده خواهد ماند و این سنت، سنت زیبایی است.
با زیر دستان غذا خوردن نوعی فروتنی است.
بهشت به آنانکه با زیر دستان غذا می خوردند مشتاق است.
غذا خوردن در بازار نوعی پستی است.
مؤمن همیشه با اشتهای اهل خانه خود غذا می خورد ولی منافق اهل خانه خود را محکوم اشتهای خود می کند.( یعنی تا خود به غذا میل نکند اجازه نمی دهد سفره پهن کنند.) هنگامی که سفره چیده شد هر کسی در هر جا نشسته از آنچه دم دستش قرار دارد تناول کند و دست به آن سوی پیش نبرد.
تا همگان سیر نشده اند دست از غذا نکشید.
زیرا این عمل برای هم سفره های شما مایه شرمساری خواهد بود.
برکت در وسط طعام قرار دارد.
بنابراین به وسط طعام دست دراز نکنید.
آنکس که از دو چوب استفاده می کند.( مسواک و خلال) از زحمت دو سگ ( کلبتین) محفوظ خواهد بود ( منظور از کلبتین انبر دندان کشیدن است.) پس از غذا بلافاصله دندانهای خود را خلال کنید و دهانتان را به وسیله مضمضه با آب بشویید تا دندانهای انیاب و ثنایای شما آرام گیرند.
از خلال استفاده کنید زیرا خلال کردن نوعی نظافت است و نظافت از ایمان است و ایمان با صاحب خود ( مؤمن ) در بهشت قرار خواهد داشت.
طعام مردم کریم دوا و طعام مردم لئیم و فرومایه درد است.
با هم غذا بخورید.
زیرا خداوند برکت را در اجتماع نهاده است.
از خوردن غذاهای گوناگو ن بر یک سفره بپرهیزید.
زیرا این نوع خوراک نامبارک است.
آنکس که گرسنه باشد و گرسنگی خویش را کتمان کند ( عزت نفس نشان می دهد) و از عرض حاجت بپرهیزید خداوند یکسال روزی حلال در حق وی مقرر خواهد داشت.
آنکس که به خدا و روز رستاخیز ایمان دارد باید مهمان خویش را محترم شمارد.
آنکس که کمتر می خورد حساب او به روز قیامت نیز سبکتر خواهد بود.
در حال ایستاده از نوشیدن بپرهیزید.
آنکه طعام مردم را احتکار می کند سرانجام به بیماری جذام ( نفرت مردم) و افلاس دچار خواهد شد.
سحرخیز باشید تا برکت آسمانها را دریابید.
بهترین طعام های شما نان و بهترین میوه های شما انگور است.
نان را با کارد نبرید و آنچنان که خدا محترمش داشته احترامش کنید.
آنانکه پیش از غذا اندکی نمک می چشند از سیصد و سی بلا در امان خواهند بود.
غذای خود را با نمک آغاز کنید.
بهترین نوشیدنی ها در دنیا و آخرت آب است.
وقتی تشنه شدید آنچنان آب بیاشامید که گویی آب را می مکید و هرگز آن را لا جرعه سر نکشید.
آنانکه به زیادخوردن و زیاد نوشیدن عادت کرده اند مردمی سنگین دل اند.
شیطان همراهان خود را ندا می دهد و آنان را به خوردن گوشت و مسکرات دعوت می کند و می گوید: من گوشت و مسکر را کانون فسادها و شرور یافته ام.
بهترین خورشها در دنیا و آخرت گوشت و انگور است.
ولی من نه این دو خورک را می خورم و نه حرامش می دانم.
آنکس که میوه تنها تناول کند زیانی نخواهد دید.
روغنی که با عطر بنفشه معطر است بکار برید.
زیرا این روغن در زمستان گرم و در تابستان سرد است.
به زنان حامله شیر بنوشانید.
زیرا شیر در مشاعر کودک حسن تأثیر خواهد داشت.
قتی شیز نوشیدید دهانتان را با آب بشویید و الا بقایای چربی آن در دهانتان خواهد ماند.
پنیر را با گردو تناول کنید.
شیر مایعی مفید است که استخوانها را قوی و مغز را کامل و ذهن را روشن خواهد ساخت و عارضه فراموشی را از ضمیر انسان بدر خو اهد برد.
این چند چیز مایه فراموشی است: 1- پنیر خوردن2- به نیم خورده موش دهان زدن 3- خوردن سیب ترش 4- میان دو زن راه رفتن 5- جسد مصلوب را تماشا کردن 6- الواح قبرها را خواندن.
تنها چیزی که هم خوردنی و هم نوشیدنی است شیر است که هم گرسنه را سیر و هم تشنه را سیراب می کند.
این سه عمل قلب را شادمان و جسم را فربه خواهد ساخت: 1- استشمام بوی خوش 2- پوشیدن لباس نرم 3- نوشیدن عسل.
بهترین نوشیدنی ها عسل است.
که به قلب نشاط می بخشد و سینه را گرم می کند.
عسل مایعی است که به قوه حافظه کمک می کند.
از گوشت گوسفند استفاده کنید.
آن کس که چهل روز لب به گوشت نزند خوی اش ناخوش خواهد شد.
گوشت مایه روییدن گوشت است.
نخستین خوراک زنان زائو پس از حمل وضع حمل خوبست خرمای تر یا خشک باشد.
چنانکه خداوند متعال مریم را پس از وضع حمل خرما خورانیده است.
53- وقتی خرما به بازار می آید به من تهنیت گویید و وقتی فصل خرما بسر می رسد مرا تسلیت دهید.
خداوند درختان خرما و انار را از طینت آدم آفرید است.
خرما را ناشتا صرف کنید تا کرم های اندرون شما را نابود کند.
هنگام سحر از خرما استفاده کنید.
افطارتان را با خرما آغاز کنید و اگر به خرما دسترسی ندارید اندکی آب بنوشید.
هرگز از نوشیدن عسل امتناع نکنید.
در میوه های نوبر فوائدی است که آن فوائد را در پایان فصل نمی توانید بیابید.
میوه های نوبر به بدن صحت می بخشند و اندوه را از قلب می زدایند.
انجیر دوای بیماری قولنج است.
خوردن به نور چشم را می افزاید.
بهار امت من در فصل خربزه و انگور فرا می رسد.
خربزه میوه بهشتی است از خوردن آن غفلت نورزید.
اگر خربزه را با گاز زدن بخورید بهتر است تا آنکه با کارد قطعه قطعه اش کنید.
ابن عباس به نقل از رسول خدا (ص) می فرماید: خربزه مثانه را شستشو می دهد و معده را سبک می کند و به پوست بدن شادابی می بخشد.
آب انار اندرون آدمی را پاک میکند.
ترنج به قلب و مغز نیرو می بخشد.
میوه انجیر برای آنان که به بیماری بواسیر و نقرس دچارند سودمند است.
کدو را غنیمت بشمارید زیرا این سبزی را خداوند متعال برای برادرم یونس مفید شناخته و به خاطر او رویانیده است.
کشمش بهترین خورش هاست.
کرفس سبزی پیامبران است.
سرکه چه خوب خورشی برای غذاهاست.
من در میان میوه ها انگور و خربزه را دوست می دارم.
کشمش صفرا را از جوشش فرو می نشاند و بلغم را می زداید و اعصاب را قوی می سازد و قلب را به اعتدال می کشاند.
از کدو استفاده کنید زیرا این سبزی به مغز شما نیرو می بخشد.
میوه عناب برای شفا از بیماری های تب و خفقان و قلب سودمند است.
وقتی حضرت نوح (ع) از کدورت خاطر نالید به او وحی شد که خیار بخورد.
به زنان حامله خربزه بخورانید.
زیرا این میوه در زیبایی کودکشان اثری بسزا خواهد داشت.
گل نرگس ببویید روزی یک بار، اگر نشد هفته ای یک بار و اگر مقدور نیست ماهی یکبار و یا سالی یکبار و حتی در عمرتان یک بار این شکوفه های معطر را استشمام کنید زیرا عطر این گل شما را از جذام و جنون و برص محفوظ خواهد داشت.
حنا خضاب اسلام است درد سر را برطرف می سازد و به نور چشم نیرو می دهد.
از استشمام مرز نجوش( مرزه گوش) غفلت نورزید.
آن کس که می خواهد بوی مرا بجوید گل سرخ را استشمام کند.
هیچ درختی را مثل درخت حنا دوست نمی دارم.
سفره های خود را با سبزی بیارایید.
زیرا سبزی شیاطین را از سفره های شما خواهد راند.
پنیر بخورید زیرا پنیر خواب آور است.
از سبزی ( سیر) تا می توانید استفاده کنید.
زیرا این سبزی دوای هفتاد درد است اما آن کس که سیر و پیاز خورده به مسجد نیاید و به مردم نزدیک نشود.
به شهر غریبی که رسیدید از سبزی آن بخورید.
از کرفس بسیار بخورید.
زیرا اگر غذایی در تقویت انسان مؤثر باشد همین کرفس است.
هلیله سیاه از درخت بهشتی گرفته شده و شفای بیماران است.
از زکام نترسید زیرا این عارضه شما را از جنون محفوظ خواهد داشت.
بر هر برگ از برگهای کاسنی قطره ای از آب بهشت می لغزد.
شونیز ( سیاه دانه ) دوای هر درد است مگر بیماری سام که دوایی ندارد.
اگر مردم ارزش غذایی سنا را می دانستند در برابر هر یک مثقالش دو مثقال طلا می پرداختند.( برای مداوای کمر درد می توان سناء مکی را مثل چای کمرنگ دم کرده و یا یک دو استکان مصرف کرد بسیار مؤثر بوده و به تجربه ثابت شده است.
به بیماران خود جبراً غذا ندهید.
زیرا در جریان بیماری طبیعت بیمار به خود مشغول است.
میوه « به » جلا دهنده