سردرد و میگرن
سردرد تنشی (Tension Headache)
مرور کلی
سردرد تنشی شایعترین نوع سردرد می باشد که حدود 40 درصد افراد در مقطعی از زندگی خود به آن مبتلا خواهند شد.
این نوع سردرد در اثر بیماری خاصی ایجاد نشده و اغلب بعنوان یک سردرد « طبیعی » تقسیم بندی می شود.
این نوع سردرد به دو گروه عمده تقسیم می شود.
1- سردرد حمله ای : که کمتر از 15 بار در ماه به فرد دست می دهد.
2- سردرد مزمن : که 15 بار یا بیشتر در طول ماه به سردرد دچار می شود.
اگر چه بیمارانی که به این نوع سردرد مبتلا هستند اغلب احساس تنش عضلانی ( Muscular Tension ) را گزارش می دهند ولی هیچگونه شواهد واضحی برای ارتباط این گرفتگی و تنش عضلانی، با سردرد همراه این بیماران وجود ندارند.
گمان می رود، بروز این سردرد احتمالاً بعلت تغییرات مواد شیمیائی مغزی بوده که باعث ایجاد درد بخاطر تأثیر روی عروق و اعصاب اطراف مغز می شود.
این مکانیسم ایجاد سردرد مشابه مکانیسم ایجاد سردرد میگرن می باشد.
علائم
سردرد تنشی معمولاً بعد از ظهر یا ساعات اولیه غروب ایجاد می شود و شدت آن در طول زمان کم و زیاد می شود.
علامت اصلی این سردرد معمولاً احساس سفتی اطراف سر می باشد مثل اینکه دور سر را با یک باند و یا پارچه محکم ببندند و یا اینکه سر بین یک گیره آهنگری قرارداده و محکم فشار دهند.
گردن و عضلات شانه اغلب سفت بوده و در هنگام لمس دردناک هستند.
سایر علائم شامل اختلال در تمرکز و اختلال در خواب می باشد.
بعضی از بیماران همزمان علائم سردرد تنشی و سردرد میگرنی را با هم دارند.
این حالت که ناشایع هم نیست به این صورت رخ می دهد که سردرد آنها با نورهای درخشان و صدای بلند بدتر می شود ( حاتب که در میگرن رخ می دهد ) اما نوع سر درد آنها مداوم و غیر ضرباندار بوده که مشخصه سردرد تنشی است یعنی خصوصیات هر دو نوع سردرد را با هم دارند.
تشخیص
هیچ تست اختصاصی برای تائید تشخیص این نوع سر درد وجود ندارد و تشخیص براساس علائم بیمار ، تاریخچه پزشکی وی و معاینات فیزیکی او داده می شود.
البته در بعضی از بیماران ممکن است CT اسکن یا MRI ( در صورتیکه سردرد با علائم غیر معمول و غیر منتظره همراه باشد) درخواست شود تا بعضی از تشخیصهای مهم از قلم نیفتند.
دوره سردرد
یک دوره سردرد تنشی ممکن است فقط چند ساعت طول کشیده و یا گاهی یک روز و حتی بیشتر ادامه یابد.
سردرد مزمن تنشی نیز به سردردی گفته می شود که قسمتی یا تمام طول روز و در اکثر روزهای هفته فرد را درگیر کند اگر چه شدت آن می تواند کم و زیاد شده و در طول زمان تغییر کند.
پیشگیری
تکنیکهای تن آرامی ( Relaxation) و اجتناب از موقعیتهای استرس زا می تواند به جلوگیری از وقوع سردرد تنشی کمک کند.
در بعضی از بیماران تجویز روزانه بعضی از داورها نیز می تواند کمک کننده باشد که از مهمترین آنها ضد افسردگیهای سه حلقه ای می باشدکه برای جلوگیری از ایجاد سردرد تنشی مصرف شده و حتی در کسانی که مبتلا به افسردگی نیستند این داروها در کنترل حملات سردرد مؤثر می باشند
درمان برای سردردهای تنشی موردی که کمتر از 3 بار در هفته رخ می دهند داروهای مسکن ساده ای مثل آسپرین، استامینوفن و ایبوپروفن موثر می باشند ولی عیب آنها این است که ممکن است فرد به آنها عادت کرده و دیگر نتواند آنها را کنار بگذارد.
باید توجه داشت استفاده از مسکنهای ساده فقط برای حملات کمتر از 3 بار در هفته مجاز است و اگر تعداد حملات بیشتر باشد، استفاده مکرر از این داروها می تواند، باعث نوعی سردرد بنام « سردرد بازگشتی » در روزهائی شود که فرد قرصهای مسکن را استفاده نمی کند.
اما درمان سردرد مزمن تنشی بسیار مشکل است، خصوصاً که پدیده " سردرد بازگشتی" در روزهائی که این افراد مسکن استفاده نمی کنند، بیشتر از سردردهای غیر مزمن و موردی تنشی است.
بنابراین استفاده از داروهای پیشگیرنده و تجویز روزانه آنها ( مثل داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای) و در این افراد مفید می باشد.
بعضی از افراد می توانند سردرد تنشی خود را بدون استفاده از دارو درمان کنند، استفاده از کمپرس آب سرد و یا استفاده از گرمای موضعی در محل سفتی عضلانی و سردرد می تواند بسیار کمک کننده باشد.
ماساژ نواحی سفت در گردن و یا شانه نیز می تواند کمک کننده باشند.
تکنیکهای تن آرامی مثل نفسهای عمیق کشیدن و یا کمک گرفتن از روشهائی مثل طب سوزنی و بیوفیدبک هم می تواند در کنترل حملات سردرد مؤثر باشد.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد ؟
بیشتر سردردها خطر عمده ای برای فرد ندارند و بندرت سردرد ممکن است علامتی از یک بیماری خطرناک زمینه ای در او باشد.
اگر سردرد شما بدون درمان و و یا با استفاده مسکنهای ساده براحتی رفع می شود، دلیلی برای مراجعه به پزشک وجود ندارد ولی اگر هرگونه از علائمی که در زیر به آنها اشاره می شود همراه با سردرد دیده شد، باید بلافاصله با پزشک تماس گرفت.
- سردردی که پس از صدمه ضربه به سر ایجاد می شود.
- سردردی که همراه با استفراغ و یا تب می باشد.
- سردردی که با تاری دید، اختلال در صحبت کردن و یا کرختی و ضعف دستها و یا پاها همراه است.
- سردردی که در طول زمان هم شدت آن و هم تعداد حملات آن افزایش می یابد.
- سردردی که بسیار سریع بوده و حالت صاعقه مانند دارد و همراه با کاهش سطح هوشیاری است.
- سردردی که برای کنترل آن احتیاج به مصرف روزانه داروهای ضد درد می باشد.
روند و عاقبت بیماری اکثر موارد سردرد تنشی خودبخود و در گذر زمان رفع شده ولی استفاده از داروهای ضد درد و همچنین پرهیز از موقعیتهای استرس زا به بهبودی سریعتر و کاهش دفعات ابتلا به سردرد کمک می کند.
سردرد میگرن مرور کلی میگرن یک بیماری شایع به حساب می آید و اکثراً افرادی که به میگرن مبتلا هستند ، دچار حملات مکرر سردرد برای مدت چندین سال می باشند.
سر درد میگرن معمولاً بصورت ضربان دار بوده که اغلب با تهوع و اختلال در بینائی نیز همراه است.
گر چه اکثر موراد میگرن می تواند شدید باشد ولی هر سردرد شدیدی میگرن نبوده و گاهی سردرد میگرن بصورت یک درد خفیف خود را نشان می دهد.
شیوع میگرن که در جوامع مختلف متفاوت است ولی حدود 20% افراد در طول عمر خود ممکن است حمله میگرن را تجربه کنند که نیمی از این افراد اولین حمله را در سنین کودکی و یا نوجوانی تجربه کرده و حدود 3/2 مبتلایان به این سردرد زنان می باشند، که احتمالاً بخاطر تأثیر هورمونهای زنانه شیوع میگرن در آنها بیشتر است.
همچنین سردرد میگرن در بعضی از خانواده ها شایعتر می باشد و افرادی که بستگان درجه اول و دوم آنها به میگرن مبتلا هستند ، احتمال ابتلا به میگرن در آنها بالاتر است.
هنوز پس از سالها تحقیق علت ایجاد این سردرد مشخص نشده است.
ولی حدس زده می شود.
درد میگرن در اثر تورم عروق خونی و اعصاب اطراف مغز که به « ساقه مغز » معروف است ایجاد می شود.
یک ماده شیمیائی موجود در مغز بنام سروتونین بنظر می آید که نقش اصلی را در این بیماری داشته باشد، گرچه هنوز عاملی که باعث این تغییرات در فعالیت ساقه مغز و سطح سروتونین می شود بخوبی شناخته نشده است.
علائم بیماری میگرن یک سردرد ضرباندار است که می تواند در یک طرف هر دو طرف سر ایجاد شود.
سردرد میگرن معمولاً با تهوع، استفراغ ، و یا کاهش اشتها همراه است.
فعالیت فیزیکی ، نورهای درخشان و یا صداهای بلند می توانند سردرد را بدتر کنند و معمولاً فرد دچار سردرد میگرن ، پس از شروع سردرد به محلی تاریک ، آرام و خنک می رود تا سردرد او رفع شود.
بیشتر حملات میگرن بین 12-4 ساعت طول می کشد اگر چه در این زمان می تواند کوتاهتر و بلندتر از مدت ذکر شده باشد.
یکی از خصوصیات منحصر به فرد میگرن احساس غیر معمولی می باشد که قبل از شروع حمله به فرد دست می دهد و به آن « پیش درآمد » می گویند.
علائم پیش درآمد می تواند شامل خستگی ، گرسنگی و یا احساس عصبانیت باشد.
همچنین میگرن دارای « پس اثر » نیز بوده که پس از حمله این احساس به فرد دست داده و شامل احساس تهی شدن از انرژی بوده که ممکن است برای یک تا دو روز پس از یک حمله شدید میگرن ادامه یابد .
البته باید متذکر شد که تمامی افرادی که مبتلابه میگرن هستند دچار « پیش درآمد » یا « پس اثر » میگرن نمی شوند.
یک خصوصیت دیگر میگرن که البته در بیماری صرع نیز ممکن است دیده شود وجود « علائم مقدماتی » یا ( Aura) می باشد.
این علائم مقدماتی کمی قبل از حمله میگرن رخ داده و بصورت اختلال بینائی، تاری دید و یا دیدن نورهای ضرباندار و چشمک زن می باشد.این علائم که حدود 30-15دقیقه طول می کشند به فرد هشدار می دهند که سردرد میگرن بزودی آغاز خواهد شد.
گاهی علائم مقدماتی حواس شنوائی، بویائی و یا چشائی را درگیر می کند.
البته « علائم مقدماتی » هم مثل « پیش درآمد » و یا « پس اثر » در تمام افراد مبتلا به میگرن رخ نداده و خیلی موارد میگرن بدون « علائم مقدماتی » رخ می دهد و از آن جالبتر اینکه بعضی از موارد علائم مقدماتی نیز بدون حمله میگرن پس از آن رخ می دهد.
در موارد نادری نیز میگرن بصورت علائم نورولوژیک غیر معمول مثل گیجی ، کاهش بینائی ، حالت سوزن سوزن شدن و کرختی و ضعف و ...
بروز می کند.
حمله میگرن گاهی توسط بعضی از فعالیتها، غذاها، بوها و حتی احساسات تحریک شده بروز می کند.
همچنین بعضی از بیماران زمانی که دچار استرس می شوند، حمله میگرن به سراغ آنها می آید در حالیکه عده ای دیگر پس از اینکه استرس آنها رفع شد، ممکن است دچار حمله میگرن شوند ( مثلاً روز بعد از یک امتحان و یا ملاقات مهم ).
زنان نیز به تجربه در می یابند که حملات میگرن آنها در زمان حوالی قاعدگی بدتر می شود و شدیدتر است.
تشخیص پزشک معمولاً از روی تاریخچه پزشکی بیمار و معاینه فیزیکی او میگرن را تشخیص می دهد و افراد مبتلا به میگرن در اکثر موارد معاینه فیزیکی و معاینه عصبی طبیعی دارند.
هیچ تست مخصوصی برای تشخیص میگرن وجود ندارد و آزمایشاتی مثل CT اسکن و MRI مغز معمولاً طبیعی هستند .
البته ممکن است پزشک آزمایشات دیگری را توصیه کند خصوصاً در افرادی که خصوصیات سردرد در آنها کاملاً منطبق با میگرن معمولی نمی باشد و یا اینکه علاوه بر علائم میگرن ، علائم آزار دهنده دیگری دارند.
البته اگر هر گونه شکی در تشخیص میگرن وجود داشته باشد مشاوره با یک متخصص مغز و اعصاب انجام خواهد شد.
طول مدت سردرد سردرد میگرن می تواند چند ساعت تا چند روز طول بکشد و فرد مبتلا به میگرن ممکن است چندین بار در ماه دچار حملات بیماری شود.
البته هستند افرادی که در طول دوره زندگی خود فقط یک بار دچار حمله میگرن می شوند و در طرف دیگر طیف افرادی که بیش از 3 حمله در هفته را تجربه می کنند وجود دارند.
پیشگیری البته نمی توان از تمام حملات میگرن پیشگیری کرد ولی می توان با شناسائی عواملی که باعث تحریک و ایجاد حملات بیماری می شوند از تعداد حملات بیماری و شدت آنها کاست شایعترین عواملی که که حمله میگرن را تحریک می کنند: - کافئین ( چه مصرف زیاد آن و چه قطع کردن آن پس از مدت طولانی ) - بعضی از غذاها و نوشیدنی ها که حاوی تیرامین هستند مثل پنیر خصوصاً پنیر مانده، گوشت و نوشیدنی های تخمیر شده و همچنین غذاهای حاوی سولفیت مانند غذاهای کنسرو شده ، انواع شرابها ، سوسیس ، کالباس و سایر گوشتهای فرآروی شده - استرس و یا حتی رهائی ا زاسترس که می تواند باعث جمله بیماری شود.
- هورمونها ( مصرف قرصهای جلوگیری از بارداری و یا در هنگام قاعدگی ) - کمبود خواب و یا اختلال در الگوی خواب فرد - سفر و یا تغییر آب و هوا و یا ارتفاع محل زندگی - مصرف بیش از حد مسکنها و درمانهای ضد درد.
البته حتی اگر شما از تمام عوامل تحریک کننده میگرن اجتناب کنید باز گاهگاهی دچار حملات میگرن خواهید شد.
برای کاهش حملات میگرن بعضی