مقدمه
شکر خداوند بزرگ و بی همتا، مهربان و توانا که سلامتی، بزرگ ترین نعمت الهی را نصیب بنده ی حقیر گردانید تا بتوانم قطره ای از اقیانوس بی کران عظمت خلقت یعنی گیاهان رادرک کنم و کلماتی درباره ی این مواهب را به رشته ی تحریر در آوردم.
هر گیاه دنیایی بی انتهاست؛ چرا که در دل خود هزاران ماده و پروده و با آن انس گرفته است.
هر ماده دنیایی عجیب است که از ده ها اتم و ملکول ساخته شده و هم اتم خود دنیای دیگر، به قول ابن سینا دانشمند بزرگ ایران زمین
دل هر ذره را که بشکافی
آفتابش در میان بینی
دنیای بدون گیاه به معنی پایان حیات است.
گیاهان در تغذیه، زیبایی، تولید اکسیژن، تولید انرژی، جذب گاز کربنیک، تعادل رطوبت و دما، تامین پوشاک، تامین رایحه، مواد دارویی و ...
سرنوشت سازند.
بشر برای آلام و امراض، با خواص گیاهان آشنا و آن را به عنوان درد آشنای هزاران سال استفاده نمود، اما در یک تجربه ی تلخ که در 5/1 قرن پیش به مدت چند دهه اتفاق افتاد از گیاهان به عنوان دارو فاصله گرفته؛ انسان همیشه خواستار بهتر زیستن بوده و با عوارض این طبیعی و غیر طبیعی مبارزه نموده است.
به همین دلیل در مبارزه با عوارض داروهای صناعی دست به دامن طبیعت دراز نموده و همین امر باعث شده که در سه دهه ی اخی داروها و مواد آرایشی و بهداشتی با منشاء گیاهی زیادی به جهان عرضه شود.
علل نگرش و گرایش دوباره ی جهان به گیاهان دارویی و گیاهان درمانی
از زمان تهیه ی مصنوعی یا به اصطلاح سنتزی اولین جسم به نام اوره حدود 150 سال می گذرد.
تا قبل از آن هیچ ماده ی غیر طبیعی وجود نداشت و هر چه به عنوان ابزار دارویی مصرف می شد دارای منشاء گیاهی ، حیوانی و معدنی بود.
پس از سنتز اوره، اسید استیک و به ترتیب مواد دیگر تهیه شدند.
عواملی از جمله کمبود منابع طبیعی، گرانی این مواد، اثرات کند، و مزه ی نامطلوب بسیاری از آن باعث تفکر سنتز مواد در انسان بود.
بشر در سال های اولیه ی سنتز مواد دارویی، نیز بسیار خوشحال و امیدوار بود؛ چرا که توانسته بود موادی را تهیه کند که ارزان تر، دارای اثر سریع تر و قوی تر بودند و تولید آن ها به هر میزان دارای محدودیت نبود، به همین دلایل، مواد مصنوعی (سنتزی ) یکی پس از دیگری جای گزین مواد طبیعی شدند؛ تا جایی که پس از چند سال مصرف این مواد، نیز متوجه آثار جانبی آن ها شد و دیری نگذشت که فاجعه ی تالیدومید رخ داد.
فاجعه ی تالیدومید که بر اثر خوردن این دارو توسط زنان حامله رخ داد، حدود 20 هزار کودک ناقص الخلقه بی دست و پا، کر و لال و ...
در جهان بر جای گذاشت.
فاجعه تالیدومید در حقیقت اثر تراتوژنی داروهای شیمیایی بود که نشان داد بعضی از مواد شیمیایی نه تنها می توانند به روی فرد مصرف کننده آثار جانبی به جای گذارند بلکه می توانند نسلی بعدی را نیز مورد خطر قرار دهند.
با وجودی که کارخانه ی سازنده بر حسب حکم دادگاه مجبور به پرداخت غرامت به همه ی آن ها شد ولی بشر با ناباوری و تاثر مجبور به نگرشی دوباره اما عمیق به استفاده از مواد طبیعی شد.
در حقیقت چندین عامل باعث تشویق و تعمق بشر بدین موضوع شد از جمله:
-حداقل 620 هزار گونه ی گیاهی در کره ی خاکی می روید که بیش از 95 درصد آن ها به عنوان دارو هنوز مورد مطالعه قرار نگرفته ند و راز و رمزهای فراوان در آن ها نهفته است.
- هر گیاه حاوی صد ها ماده با اثراتی جالب می باشد و در حقیقت بزرگترین آزمایشگاه طبیعت است که به عنوان منابع بی انتها در اختیاز نیز قرار دارند.
- تمام مواد سنتزی، از الگوی اسکلت مواد استخراج شده از طبیعت، برگرفته شده اند و یا بسیاری از مواد نیمه مصنوعی ، از تغییر در مواد طبیعی حاصل شده اند؛ از این رو برای تهیه ی هر جسم تازه باید اسکلت آن را از طبیعت به دست آورد و به همین علت است که همیشه بعد از کشف مواد طبیعی، سنتز آن ها مورد مطالعه قرار می گیرد.
- بسیاری از فرمول های درشت به خصوص با شکل های فضایی پیچیده قابل سنتز نیستند.
نمونه ی بارز آن ها داروهای ضد سرطانی مانند وینکریستین، وینبلاستین و تاگزول است که به علت درشتی فرمول، غیر قابل تهیه هستند و باید حتماً کشت گیاهان آن ها را از طبیعت به دست آورد.
- داروهای گیاهی به علت سازگاری بهتر با بدن دارای عوارض جانبی بسیار کم تری نسبت به مواد مصنوعی هستند.
- داروهای سنتزی قادر به تسکین یا درمان کلیه ی مشکلات نمی باشند.
امروزه بسیاری از داروهای گیاهی و طبیعی در رشته های گیاه درمانی، هوموپاتی، رایحه درمانی، لجن درمانی، گل درمانی و روش های طب مکمل دیگر، در حال استفاده ی وسیع بوده و میلیون ها نفرد رد جهان از آن استفاده می کنند.
- داروهای مصنوعی به دلیل محدود بودن ماده ی موثر، دارای اثر اختصاصی و اکثرا یک بعدی بوده در حالی که داروهای گیاهی در بردارنده ی شمار فراوانی ماده بوده که به طور چند بعدی تاثیر نموده و ضمن ایجاد اثرات مختلف و مکمل، دارای آثار حانبی کمی می باشند؛ چرا که تعداد زیادی از مواد موجود در گیاهان مسئول کاهش یا از بین بردن عوارض جانبی هستند.
اسفرزه گیاه شناسی: اسفرزه گیاهی است علفی، چند ساله و به ارتفاع 10 سانتی متر، برگ های این گیاه کشیده، باریک، نوک تیز و کر دار است که به علت فقدان ساقه، از روی زمین منشعب شده اند.
گل های اسفرزه کوچک، سفید رنگ به صورت اجتماع سنبله و به حالت استوانه ای به ارتفاع 2 سانتی متر بر روی دم گل هایی به طول تا 9 سانتی متر قرار گرفته ند.
قسمت مورد استفاده ی گیاه، دانه های آن است که قایقی شکل و به طول تا سه میلی متر هستند.
دانه های گیاه به رنگ خاکستری میال به صورتی بوده که دارای خطی قهوه ای رنگ در طول قسمت مقعر می باشند.
زمان جمع آوری این دانه ها، اواسط تابستان می باشد.
بر روی سطح دانه ه ا، موسیلاژی قرار گرفته که در آب متورم می شود.
این گیاه در نقاطی از ایران، از جمله گیلان، همدان، لرستان، خوزستان، فارس، بوشهر، بندرلنگه، بندرعباس، کرمان، هامون، جازموریان جنوب غربی دشت کویر، شرق دشت لوت، خراسان و تهران می روید.
منبع جغرافیایی: این گیاه، بومی ایران و هندوستان است و در کشورهای هم جوار نیز کشت می شود و از ایران، پاکستان و هندوستان به دیگر نقاط جهان صادر می گردد.
تاریخچه: استفاده از اسفرزه به زمان بسیار دور می رسد.
استفاده آن در اروپا، آمریکای شمالی، هندوستان و نیوزلند بسیار زیاد بوده است.
چون انگلیسی ها این را در بسیاری از جاها گسترش داده اند به نام پای مرد انگلیسی مشهور شده است.
از دانه های اسفرزه جهت دانه پرندگان، فرآورده های ضد ورم، زخم گلو و مسهل استفاده می شده است.
ترکیبات مهم: موسیلاژ به میزان 30-20 درصد، بر روی دانه ها قرار گرفته است.
هم چنین دانه ها دارای روغن ثابت، پروتئین و مقدار بسیار کمی از ایریدوئید از جمله آکوبین هستند.
موسیلاژ سطح دانه ها، حاوی تا 85% آرابینوکسی لاز و مقدار کمی رامنوز می باشد.
اثرات مهم: مهم ترین اثر اسفرزه، رفع یبوست است.
برای درمان این بیماری باید دانه ها با مقدار زیادی آب یا مایعات مصرف شود؛ چرا که موسیلاژ سطح دانه ها، برای حجیم شدن، احتیاج به آب زیادی دارد تا عمل کرد آن به حداکثر برسد.
اثر دیگر آن، کاهش مقدار کمی از کلسترول و چربی خون است.
آزمایش ها نشان داده است که مصرف روزانه، 15 گرم از اسفرزه در مدت دو هفته، می تواند باعث کاهش 5 درصد کلسترول گردد.
آثار دیگر اسفرزه، شامل اثرات ضد سرفه و ضد التهاب دستگاه گوارش است.
طریقه و مقدار مصرف: برای بزرگ سالان 10 گرم ( یک قاشق غذا خوری پر ) را در استکان ریخته و مقداری آب روی آن می ریزیم؛ سپس آن را میل می کنیم.
بلافاصله یا کمی بعد از آن، یک یا دو لیوان آب دیگر میل می کنیم؛ چون موسیلاژهای اسفرزه، مقدار زیادی آب جذب می کند تا متور شود؛ لذا در زمان خوردن آن باید مایعات زیادی مصرف شود تا عمل کرد آن بهتر گردد.
برای بچه ها می توان نصف این را مصرف نمود.
این میزان مصرف را می توان صبح و شب تکرار کرد.
فرآورده های گیاهی: فرآورده های متنوع و زیادی از اسفرزه در بازارهای اروپایی ( و به خصوص در انگلستان ) و بازارهای آمریکایی به عنوان مسهل های ایده آل، فرموله شده که در دست رس هستند.
نگه داری: در صورتی که دانه ها را پودر کنیم، حداکثر باید تا 24 ساعت آن ها را مصرف کنیم.
اسیدهای گیاهی اسیدهای گیاهی دسته ای از اسیدهای آلی هستند در قسمتی از ساختمان شیمیایی مشابه می باشند.
قسمت مشابه آن ها گروه هیدروکسیل می باشد که در ناحیه کربن آلفا قرار می گیرند.
به همین دلیل به نام آلفا هیدروکسی اسید با نام مخفف AHA مشهورند.
از مهمترین این اسیدها مالیک و لاتیک هستند که دارای ایزومرهای نوری می باشند.
از بین این ایزومرهای نوری بعضی از آن ها در طبیعت یافت می شوند مثلاً ایزومر چپ گرد اسید مالیک از آب میوه ها به دست می آید.
فارماکولوژی: در بعضی حالات مانند کاهش پوست اندازی سلولها، آکنه ( جوش )، پوست های خشک و یا پوست هایی که مقدار کراتینین زیادی دارند.
باعث چین و چروک و پدیدار شدن پیری زودرس می گردد.
البته عوامل دیگری از جمله آلودگی هوا، رطوبت، محیط کار، درجه حرارت، مواد آرایشتی و بهداشتی و نوع تغذیه در محافظت پوشت بسیار موثر می باشند.
مثلاً در کاهش پوست اندازی سلول ها که به علت افزایش چسبندگی سلول هایی به نام کورنئوسیت ها 5 صورت می گیرد پوست گراتینه می شود.
برای جلوگیری از این وضعیت و باز گرداندن لطافت پوست باید از چسبندگی این سلول ها جلوگیری کرده و لایه های کراتینه شده را حل نمود.
AHA می تواند از طریق کاهش باند داخل سلول قدرت جدا شدن آن ها را افزایش داده و با حل کردن لایه های کراتینه شده به لطافت و شادابی پوست کمک موثر نماید.
تاریخچه مطالعات سالهای اخیر حاکی از آن است که زنان فراعنه مصر برای لطافت پوست خود از وان شیر ترش و شیره بعضی میوه جات استفاده می کردند.
بدین نحو که به طور مرتب در نقاطی از زمان برای مدت کوتاهی در وان شیر ترش قرار می گرفتند و یا شیره بعضی میوه جات را بر روی پوست خو می مالیدند.
تحقیقات نشان داد که در شیر ترش و بعضی میوه جات ترکیباتی به نام اسیدهای آلی وجود دارند که امروزه به نام آلفا هیدروکسی اسید مشهور گشته اند.
این اجسام که از اسیدیته برخوردارند و دارای گروه هیدروکسیل مشابهی هستند که بر روی کربن ساختمان آن ها متصل شده و به طور مخفف AHA مصطفی شده اند.
این اسیدها قادرتد لایه شاخی شده ( کراتینه ) پوست را حل نموده و پوست اندازی سلول ها را افزایش دهند و پوست را لطیف و شاداب نمایند.
هم چنین چون اکثراً از محتوای میوه جات و یا شیر مشتق می شوند دارای عارضه جالبی نمی باشند.
در سالهای اخیر کارخانجات مواد آرایشی از این موضوع استفاده نموده و این اسیدها را به محصولات خود اضافه می نمایند.
این محصولات به نام AHA در بازار عرضه و به عنوان لایه بردار معرفی می شوند.
محصولات طبیعی که حاوی آلفا هیدروکسی اسید ( AHA) می باشند.
- شیر : به خصوصی شیر ترش که حاوی اسید لاکتیک است.
- ماست: ماست از فرآورده های طبیعی بیشتری از اسیدلاکتیک نسبت به شیر و ماست تازه می باشد.
- توت فرنگی، سیب درختی، هویچ، زردآلو، هلو، گوجه فرنگی، انگور، آواکادو و بعضی میوه جات دیگر که ترش یا شیرین می باشند حاوی انواع اسیدهای گیاهی هستند.
له شده این میوه جات و یا شیره آنها می تواند به عنوان ماسک پوست استفاده شود.
روش استفاده از آلفا هیدروکسی اسیدهای طبیعی به عنوان ماسک پوست: برای استفاده صحیح از ماسک های طبیعی بعد از استحمام که منافذ پوست بازتر و پوست تمیز می باشد می توان میوه های ذکر شده را به میزا حدود 100 – 50 گرم را له نمود و برای مدت حدود نیم ساعت روی پوست ( صورت و دست ) قرار داد.
سپس می توان محل را شستشو داد.
این عمل می تواند به طور مرتب و هر دو یا سه روز و یا حداقل هفته ای یک بار انجام شود.
با توجه به