خلاصه
روشهای سنتی به روشهایی گفته می شود که اکثر مدارس دنیا، در طول تاریخ آموزش و پرورش از آن استفاده کرده اند و امروزه نیز یکی از متداولترین روشهای حاکم بر مدارس هستند.
مهمترین این روشها، روش حفظ و تکرار، سخنرانی، پرسش و پاسخ، روش نمایشی، ایفای نقش،گردش علمی، بحث گروهی و روش آزمایشی است.
روش حفظ و تکرار از قدیمیترین روشهای آموزشی است.
محور فعالیت در این روش، حفظ و تکرار مطالب آموزشی است.
در این روش، انضباط بسیار سخت و آمرانه است و به علاقه، استعداد و تفاوتهای فردی شاگردان توجه نمی شود.
روش سخنرانی نیز سابقه ای طولانی دارد.
اساس این روش ارائه اطلاعات شفاهی از طرف معلم و یادگیری آن از طریق گوش کردن و یادداشت برداشتن از طرف شاگرد است.
در این روش، معمولاً معلم فعال و شاگرد پذیرنده و غیر فعال است.
مراحل اجرایی این روش عبارت است از آمادگی برای سخنرانی، مقدمه، ارائه محتوا و جمعبندی و نتیجه گیری.
در هر یک از این مراحل، مسائلی را باید مورد توجه قرارداد؛ مثلاً در مرحله آمادگی، سخنران باید از نظر تجهیزات و از لحاظ علمی و عاطفی کاملاً آماده باشد.
در مقدمه سخنرانی، ایجاد رابطه بین معلم و شاگرد، جلب توجه شاگردان، ایجاد انگیزش، استفاده از پیش سازماندهنده و گرفتن پیش آزمون بسیار مهم است؛ زیرا زمینه لازم را برای شنیدن محتوای سخنرانی فراهم می کند.
در مرحله ارائه متن و محتوای سخنرانی، سخنران باید به جامع بودن محتوا و سازماندهی منطقی آن، رابطه جزء باکل، همبستگی تسلسلی مطالب، ایجاد رابطه بین هدف و محتوا و جلب توجه مستمر شاگردان در طول سخنرانی یا به کارگیری محرکهای مختلف – فعالیتهای جسمی و استفاده از طنز و پرسش و پاسخ – توجه داشته باشد.
در جمعبندی سخنرانی،معلم حتی الامکان باید سعی کند از وجود شاگردان استفاده کند.
در روش پرسش و پاسخ که عده ای آن را روش سقراطی نیز گفته اند، معلم می کوشد با طرح سؤال ، شاگردان را به تفکر و تلاش ذهنی وادار کند.
این روش برای کلاسهای پرجمعیت کارآیی چندانی ندارد.
در روش نمایشی، شاگردان از طریق دیدن، مهارت خاصی را یاد می گیرند.
این روش زمانی به کار می رود که تجهیزات و امکانات آموزشی بسیار محدود یا منحصر به فرد باشد.
روش نمایشی در چهار مرحله آمادگی، توضیح، نمایش، و آزمایش و سنجش اجرا می شود.
البته گاهی مراحل توضیح و نمایش در هم ادغام می شوند.
روش ایفای نقش نیز یکی دیگر از روشهای سنتی است که برای تجسم عینی بعضی از موضوعات درسی به کار می رود.
از ویژگیهای بارز این روش ارتباط عاطفی بین ایفاگران نقش و بینندگان (شاگردان) است که در یادگیری، بویژه یادگیری در سطوح مختلف حیطه عاطفی، بسیار مؤثر است.
روش گردش علمی نیز از روشهایی است که امروزه کاربرد زیادی دارد.
روش گردش علمی با توجه به مدت زمان اجرای آن به گردش علمی بسیار کوتاه مدت، گردش علمی چند ساعتی،گردش علمی روزانه و گردش علمی هفتگی و ماهانه تقسیم می شود.
این روش از نظر اجرا شامل سه مرحله است:
1- فعالیتهای قبل از گردش علمی؛
2- فعالیتهای ضمن گردش علمی؛
3- فعالیتهای بعد از گردش علمی
هنگام اجرای این روش،توجه به نکات مهمی همچون اخذ موافقت از اداره آموزش و پرورش و والدین شاگردان، رعایت نکات ایمنی و انطباق محل بازدیدبا هدفهای آموزشی از اهمیت خاصی برخوردار است.
روش گردش علمی روشی است که آموزش را از درون کلاس به بیرون کلاس سوق می دهد و زمینه ارتباط مدرسه با جامعه را فراهم می کند.
روش بحث گروهی یکی از روشهای مؤثر آموزشی است؛ زیرا محور کار در این روش فعالیت شاگرد است.
این روش برای کلاسهای کم جمعیت قابل اجراست.
در این روش مطالب علمی مستقیماً به وسیله معلم در اختیار شاگردان قرار نمی گیرد.
معرفی منابع توسط معلم صورت می گیرد، اما شاگردان خود به مطالعه و جمع آوری اطلاعات می پردازند.
در این روش، علاقه و تسلط شاگرد بر محتوا بسیار مهم است.
و علاوه بر کسب اطلاعات علمی، تفکر شاگرد پرورش می یابد، توانایی اظهار نظر در جمع در او ایجاد می شود واو انتقاد پذیر و انتقادگر بار می آید.
علاوه بر این ، توانایی مدیریت، قدرت بیان، استدلال، تحلیل و تصمیم گیری تقویت می شود.
روش بحث گرهی همانند سایر روشها دارای مراحل آمادگی و بنرامه ریزی و اجراست.
در مرحله آمادگی و برنامه ریزی،عواملی همچون انتخاب موضوع، فراهم کردن زمینه های مشترک، نحوه آرایش شبکه های ارتباطی، ارتباط افراد و تعیین نقشها باید مورد توجه قرار گیرد.
معلم باید در مرحله اجرا به نکاتی همچون وظایف شاگردان در بحث توجه داشته باشد.
روش بحث گروهی اگر بدقت طراحی واجرا نشود، موجب بدآموزی خواهد شد
آخرین روشی که در این فصل تحلیل شده است، روش آزمایشگاهی یا آزمایشی است.
این روش بر اصول یادگیری اکتشافی استوار است و بدین علت،عده ای آن را جزء الگوی حل مسأله دانسته اند.
در این روش، شاگردان از طریق آزمایش به کسب تجربه مستقیم می پردازند.
روش ازمایشی برای دروسی مانند علوم تجربی، روش بسیار مناسبی است.
در این روش،هدایت معلم بسیار حایز اهمیت است.
قبل از شروع آزمایش توسط شاگردان، معلم باید نحوه آزمایش، نکات ایمنی و چگونگی تنظیم گزارش را به شاگردان بیاموزد.در مواقعی که ابزار و مواد آزمایش خطرناک یا نادر است، بهتر است معلم، خود آزمایش را انجام دهد.
روش های تدریس خلاصه انفرادی کردن آموزش یکی از پدیده های مهم سالهای اخیر نظامهای آموزشی است.
آموزش انفرادی، الزاماً به معنای آموزش یک شاگرد توسط یک معلم یا برنامه خاص نیست، بلکه به معنای آموزش براساس تواناییهای شاگرد است.
اف.اس.کلر با انتشار مقاله ای به آموزش انفرادی حیاتی تازه بخشید و بدعت خاصی را در دانشکده ها و دانشگاهها بنیاد نهاد.
اساس کار کلر بر مفاهیم زیر استوار بود: پیشرفت براساس توان فردی؛ یادگیری تا حد تسلط؛ تدریس خصوصی؛ راهنمایی؛ 5- به کارگیری روشهای مکمل همراه با آموزش سنتی آموزش انفرادی ممکن است با توجه به شرایط و امکانات، به صورتهای مختلفی سازماندهی و اجرا شود.
از مهمترین روشهای آموزش انفرادی می توان یادگیری تا حد تسلط، تدریس خصوصی،آموزش برنامه ای ، آموزش به وسیله رایانه، آموزش انفرادی تجویز شده و آموزش انفرادی هدایت شده را نام برد.
در روش یادگیری تا حد تسلط، شاگرد قبل از اینکه به پیشرفت خود ادامه دهد، باید محتوای آموزشی را تا حد تسلط یاد گرفته باشد؛ زیرا تعدادی از صاحبنظران معتقدند که پیشرفت تحصیلی شاگردان تا حد زیادی به زمان یادگیری بستگی دارد.
در روش تدریس خصوصی، محیط آموزشی بسیار گرم و صمیمی است.
معلم به هیچ وجه شاگردان را با یکدیگر مقایسه نمی کند، بلکه پیشرفت کار هر شاگرد را با کارهای گذشته اش مقایسه می کند.
آموزش برنامه ای کاربرد روانشناسی یادگیری در تدریس است.
و در واقع، یک نوع روش خودآموزی است.
در این روش، مواد آموزشی به گامها یا واحدهای کوچک تقسیم می شود.
واحدهای کوچک باید به گونه ای برنامه ریزی شوند که شاگرد را به سوی هدفهای نهایی هدایت کنند.
اگر آموزش برنامه های توسط ماشیه صورت گیرد، به آن آموزش به وسیله رایانه می گویند.
در روش آموزش به وسیله رایانه، پیشرفت در مطالعه تحت کنترل ماشین است؛ یعنی تا شاگرد مطلب مطرح شده را یاد نگیرد، ماشین اجازه جلو رفتن را به او نخواهد داد.
آموزش انفرادی تجویز شده یکی دیگر از روشهای آموزش انفرادی است.
در این روش، موضوع درس به واحدهای مختلف تقسیم و هر واحد برای یک جلسه در نظر گرفته می شود.
برای اینکه معلم از وضعیت علمی شاگردش مطلع شود، قبل از شروع آزمایش، ارزشیابی تشخیصی به عمل می آورد تا نقطه آغاز فعالیت را مشخص کند.
در این روش، شاگرد با توان خود حرکت می کند و در صورت موفقیت در یک واحد، معلم واحد بعدی را به او ارائه می دهد.
در این روش، معلم نقش انتقال دهنده اطلاعات را ندارد.
بلکه بیشتر تحلیلگر است و نتایج ارزشیابی را بررسی و سطوح درسی شاگردان را معین می کند.
آخرین روش مطرح شده در آموزش انفرادی، آموزش انفرادی هدایت شده است.
این روش بیشتر در مراکز تربیت معلم به کار می رود.
در این روش، شاگردان سطوح مختلف می توانند در یک فعالیت آموزشی شرکت کنند.
هر بخش از فعالیت آموزشی توسط تعدادی از معلمان که وظایف، سطوح مسئولیت و قدرت متفاوت دارند اداره می شود.
از ویژگیهای این روش، کلاسهای بدون پایه، تدریس گروهی با نقشهای متفاوت و مشارکت گروههای سنی متفاوت در آموزش با توجه به تفاوتهای فردی است.
از روشهای جدید آموزشی که در فعال کردن شاگردان بسیار مؤثرند می توان روش مسأله ای و روش واحدها را نام برد.
بر خلاف روشهای آموزش انفرادی، در این روشها، تعامل اجتماعی،احساس مسئولیت، انگیزه های درونی،رابطه ای مطلوب بین شاگردان و معلمان و رابطه ای نزدیک بین آموخته ها و شرایط واقعی زندگی، به نحوی شایسته، وجود دارد.
در این روشها، شاگرد محور فعالیت است و معلم نقش راهنما و ناظر را دارد.
مفاهیم آموزشی ارتباط تصنعی خود را از دست میدهند و ارتباط منطقی بین آنها برقرار می شود.
متأسفانه، باهمه مزایای این روشها، با توجه به ساخت ویژه مدارس و مقررات حاکم بر مسائل آموزشی، کمبود معلمان صلاحیتدار، عدم امکانات و بودجه کافی و محدودیت زمانی، امکان تعمیم چنین روشهایی در اکثر مدارس نیست و به کارگیری چنین روشهایی احتیاج به یک دگرگونی اعتقادی، تحول و نوآوری در مسائل آموزشی دارد.
کلاسداری در زمان حاضر که تعیم و تربیت کودکان در مدارس و کلاسهای پرجمعیت صورت می‌گیرد، یکی از متداولترین مسالئی که معلمان با آن روبرو هستند.
مسئله کلاسداری یا برقراری انضباط در کلاس درس و اصلح مشکلات رفتاری دانش‌آموزان است.
چنانچه کلاس درس با اصول و قواعد صحیح اداره نشود، چه بسا که با اعمال رویه‌ها و شیوه‌های نادرست، اثرات نامطلوب و جبران‌ناپذیری در شخصیت کودکان و پیشرفت تحصیلی آنان ایجاد شود.
دست‌یای به مهارت کلاسداری مستلزم آن است که ابتدا عواملی را که موجب بر هم زدن نظم کلاس می‌شوند بشناسیم و سپس شیوه‌های برخورد صحیح با آن عوامل را به کار بندیم.
عواملی که نظم کلاس را بر هم می‌زنند- این عوامل را به دو دسته کلی می‌توان تقسم کرد: عوامل ناشی از رفتار معلم و عوامل ناشی از مشکلات عاطفی و رفتاری دانش‌آموزان.
عوامل ناشی از رفتار معلم- در بررسی‌های انجام شده رفتارهای زیر در رابطه با برخورد معلمان با دانش‌آموزان مشاهده شده است: تحقیر دانش‌آموزک اجرای مقررات خشک و افراطی ، تنبیه غیر منطقی، توجه خاص به عده خاصی از دانش‌آموزان و عدم توجه به سایرین تشویقهای مبالغه آمیز و مکرر، صحبت خصوصی با برخی از دانش‌آموزان، عدم توجه به اختلاف فردی دانش‌آموزان، عدم توجه به کوششهای دانش‌آموزن، تهدید به کم نمره دادن، بد اخلاقی و غیره.
عوامل ناشی از رفتار دانش‌آموزان- در بررسیهایی که به منظور مطالعه رفتارهای نارست کودکان در مدارس ابتدایی انجام شده، انواع رفتارهای زیر که موجب بر هم خوردن نظم کلاس و در نتیجه اخلال در آموختن می‌شود از دانش‌آموزان مشاهده گردیده است.
الف- رفتارهای حرکتی- بلند شدن از جای خود، ایستادن، دویدن، جستن، پریدن، راه رفتن در کلاس، روی میز رفتن، جابه جا کردن میز و نیمکت و غیره.
ب- رفتارهایی که موجب تولید صدا می شوند.
تولید صدا با کوبیدت مداد و غیره روی میز و اشیاء دیگر، تولید صدا با دست ، تولید صدا با پا مانند کوبیدن پا به زمین، تولید صدا با کاغذا، انداختن اشیاء و غیره.
ج- رقتارهای تهاجمی – قاپیدن اشیاء (کتاب، قلم، کاغذ و غیره) از دیگران، انداختن کتاب بلغ دستی، نابود کردن اشیاء دیگران، مثبت زدن، با پا زدن، هل دادن، نیشکان گرفتن، سیلی زدن، با اشیاء زدن، پرت کردن اشیاء به دیگران، گاز گرفتن، کشیدن مو، چنگ زدن به صورت.
د- رفتارهای مربوط به تغییر جهت- برگرداندن سر برای نگاه کردن به دیگران ، نشان دادن اشیاء به دیگران، توجه به بغل دستی.
هـ – رفتارهای کلامی نابجا- بی اجازه معلم جواب داد، اظهار نظر کردن بدون اینکه سؤال شده باشد، صدا کردن معلم، گریه کردن، جیغ کشیدن، آواز خوادندن، بلند خندیدین، بلند سرفه کردن، سوت کشیدن، گفتگو با دیگران به هنگامی که معلم خواسته است سکوت را برقرار باشد.
و- بی اعتنایی- بی توجهی به سؤال یا دستور معلم، انجام کاری متفلاوت با آنچه از او خواسته شده است.
بازی کردن با مداد، گچ و غیره به جای انجام تکالیف درسی.
ز- وضعیتهای نادرست بدنی- درست ننشستن مانند روی پا نشستن و کج نشستن، ایستادن روی نیمکت به جای نشستن.
ح- رفتارهای ناشی از ناراحتیهای جسمی و عصبی- جویدن انگشت و ناخن، جویدن لب، جویدن مداد و غیره، تکان دادن پا به هنگام نشستن، حرکت دادن سر و گردن، تیکهای مختلف، کند بودن در خواندن و انجام تکالیف، کمی دید چشم، سنگینی گوش و غیره.
ط- رفتار قدرت طلبانه- بلند خواند کتاب برای خود و یا دیگران، تقلید نقش معلم، انجام ندادن تکلیف درسی.
رهنمودهای برای برقراری انضباط در کلاس و رفع مشکلات رفتاری دانش‌آموزان نخستین اقدام در این مورد آن است