دانلود تحقیق تاریخچه معماری در ایران

تاریخچه قزوین
قزوین جزء سرزمین ماد بوده است، از شمال به رود ارس و رشته کوههای البرز و در شرق دشت کویر و از غرب و جنوب به سلسله جبال زاگرس.

در دوران اقتدار مادها، سرزمین قزوین ارتباط مستقیم با همدان داشتند نواحی آن پادشاهی به حساب می آمده، جاده بزرگ شمال شرق از همدان به سوی ری می رفته، جاده دیگری از ری به سمت غرب از قزوین می گذشته.در دوره هخامنشیان ساکنان منطقه نقش مؤثری در نیروی نظامی داشته اند و در زمان اسکندر به شدت در مقابل آن ایستادند.

در دوره اشکانی و ساسانی جزء این حکومت بوده است.

در دوره ساسانی با وجود تسلط کامل حکومت مرکزی در ناحیه دیلم حوادثی بروز می کند تا جایی که بنیان گذار شهر قزوین را در این دوران در عهد شاپور به عنوان دژی جهت مقابله با حملات و سرکشی های دیلمیان یاد کردند.

در سده های اول تاسوم هجری مورد حملات اعراب قرار می گیرد.

از اواخر قرن پنجم تا زمان حمله هلاکو خان به قلاع اسماعیلیه در رودبار و الموت این سرزمین تحت تأثیر مسایل مربوط به حسن صباح و جانشینان او بوده است.

در زمان حکومت ایلخانان با استقرار پایتخت در سلطانیه این منطقه درخشان ترین تاریخ خود را سیر می کند.

و به صورت شبکه راه ها در می آید.

در زمان کوتاهی هم که قزوین پایتخت صفویان بود همچنان از اهمیت زیاد برخور دار بود.

در دوره قاجار هم به لحاظ ارتباط ایران و روسیه اهمیت خود را حفظ کرد.

با آغاز حکومت رضاخان و توجه به رشد تهران از اهمیت افتاد.

در دوران صفویه بازار پر رونق قزوین با دارا بودن کاروانسراهای بزرگ و راستاهای متنوع مرکز مبادله کالاهایی بود که از روسیه و ممالک اروپایی یا از شرق آسیا از طریق جاده ابریشم به اروپا صادر می‌شد.

بعد از انتقال پایتخت به اصفهان این شهر از اهمیت و اعتبار افتاد و به یکی از شهرهای درجه دوم تبدیل شد.

در دوره قاجار با انتقال مرکز سیاسی به تهران، رشد و توسعه شهر ادامه یافت.

انواع کاروانسرا در قزوین
سه نوع کاروانسرا در قزوین وجود دارد:
الف- سراهایی که بازرگانان در آنجا به کار بازرگانی می پردازند.

ب- سراهایی که در گذشته بارانداز و مخصوص کاروانیان و بار فروشان بوده است.

ج- کاروانسراهایی دارای اصطبل و شترخان که به چهار پایان، گاری و درشکه اختصاص داشته است.

لازم به ذکر است کاروانسرای سعد السلطنه ( سرای سعادت) ترکیبی از سه نوع کاروانسرای بالاست.

از سراهای قزوین می توان سرای وزیر، سرای شاه (رضوی)، سرای ضرابخانه، سرای گلشن و سرای شاهرودی را نام برد.

از کاروانسراهای بارانداز، کاروانسرای تقی نظامی، کلانتر و گمرک لازم به ذکر می باشد.

از نمونه کاروانسرای نوع سوم ( شترخان و اصطبل دار) کارواسرای قربان علی غازان، سعد السلطنه در خیابان تهران قدیم را می توان نام برد.

بانی مجموعه سعد السلطنه باقرخان سعد السلطنه پسر دایی میرزا علی اصغر خان، امین السلطان، صدر اعظم ناصری، که از سال 1307 تا 1309 هجری قمری در قزوین حکومت کرده و سپس به مدت یک سال معزول می شود و دوباره از سال 1310 منصوب و تا 1314 باقی ماند.

پس از آن از 1315 تا 1325 حکمران گیلان بوده است.

در این سال به جای شاهزاده جلال الدوله به سمت حکومت زنجان منصوب شده در جمادی الاول همان سال به دستور ملاقلی مجتهد به سختی مجروح و پس از دو روز می میرد.

بانی سرای سعد السلطنه یا سرای سعادت، باقر خان سعد السلطنه اصفهانی است که در اواخر دوره ناصر الدین شاه از سوی میرزا علی اصغر خان اتابک صدر اعظم وقت مسئولیت ساختن راه تهران قزوین را به عهده می گیرد، از آنجا که لیاقت و شایستگی نشان می دهد به حکومت قزوین می رسد.

این حکومت از سال 1310 تا 1314 بوده است.

این سرا را برای اینکه مرکزی باشد که در آن کاروانیان و تجار به داد و ستد بپردازند و در کنار آن به استراحت و رسیدگی چهار پایان مشغول شوند بنا نهاد.

نام آنرا به مناسبت لقب خود سعدیه نام داد.

در کتیبه ای که در گنید اصلی وجود دارد، نوشته ای سال اتمام بنا را 1312 عنوان می نماید.

در کتیبه ی دیگری نوشته ای به این مضمون آمده است: « خدایگان سعد السلطنه عادل بنا نهاد به قزوین سرای سعدیه را » طرح این بنا در سال 1310 ریخته شد، چون سعد السلطنه اصفهانی بود دو معمار قزوینی و دو معمار اصفهانی برکار نهاد.

تاریخچه مجموعه دو قول در مورد احداث بنا وجود دارد، اول اینکه محل کنونی سرای مذکور خانه های مسکونی بوده سعد السلطنه خانه ها راخریده و خراب کرده و سرا را ساخته است.

در حال حاضر نود فقره از اسناد منازل وجود دارد.

قول دوم اینکه در محدوده ای که در چهار چوب خیابان امام خمینی، پیغمبریه کوچه پنجه علی ( امامزاده اسمعیل) و میدان مال فروش ها قرار دارد، باغ معروف سعادت آباد قرار داشته که شاه طهماسب اول و جانشینان او کاخهای رفیعی در آن احداث کردند.

یکی از قصور مجلل و با شکوه پادشاهان صفوی بوده که پس از انقراض آن دودمان روبه ویرانی رفته، سرانجام اراضی آن جایگاه خاکروبه و محل کثافت و اراذل و اوباش بوده است که سعد السلطنه خاکروبه ها و کثافات را به حکموارچی ها فروخت که مصرف کود سبزیکاری برسانند و طرح سرا را آنجا ریخت.

بررسی کالبد و کاربری فضاهای مجموعه در گذشته ( کتاب مینو در، محمد علی گلریز، 1335) ساختمان مزبور عبارتست از حجرات متعدد و حیاط های بزرگی که حجرات یک اشکوبه و کرسی بلند در اطراف حیاط ها ساخته شده اند و در ورود آن از طرف شمال و کنار خیابان امام خمینی می باشد.

حیاط دیگر در سمت غرب این حیاط به آن اتصال دارد، که دارای دو حجره و دو انبار بسیار بزرگ است و در آن از جانب غرب به بازارچه سعدیه باز می شود.

حیاط دیگری در طرف شرق به حیاط بزرگ متصل است دارای دو باب حجره در حیاط و یک گرمابه و دو حجره در دالان، در آن از جانب شمال به خیابان امام خمینی باز می شود.

از حیاط بزرگ به طرف جنوب داخل محوطه وسیعی می شویم، که سقف آن با طاقهای آجری پوشیده شده است.

و حجرات متعددی دارد اما چون روشنایی آن کافی نیست جز چند حجره بقیه محوطه و حجره های آنرا به جای انبار به کار می برند.

در انتهای جنوبی این محوطه حیاط کوچکی است که چند حجره دارد و همواره دست بازرگانان ارمنی بوده است.

پهلوی در این حیاط در دیگری در سمت مغرب است که به حیاط بار انداز می رود.

این حیاط زمین مسطحی است دارای آب انبار و حوض که در جنوب آن شتر خان وسیعی بوده ودر بزرگ ورودی آن در مغرب قرار دارد و به بازاچه سعدیه روبروی دیوارشمالی مسجد شاه باز می شود.

و حالیه محل کارخانه خشکبار معتمدی است که کشمش را برای صادرات کالینونیزه و آماده می نماید.

یک آسیای نجاری نیز در آنجا مشغول است.

در مغرب محوطه سر پوشیده دالان درازی موسوم به قیصریه است که با در بزرگی به بازارچه سعدیه اتصال دارد و شمال و جنوب آن سراسر حجرات تجاری است که فعلاً بعضی از حجرات آن بسته و بقیه دست مستأجرینی است که آنرا انبار خود قرار داده اند.

بازارچه سعد السلطنه به کاروانسرای سابق الذکر اتصال داردکه از خیابان پهلوی شروع می شود.

بطور منحنی تا دیوار شمالی مسجد شاه ادامه می یابد.

و دوروبر آن دکاکین بسیار دایر است که بعضی مشغول به کارند و راهی سرپوشیده به حمام شاه و جلو خان مسجد شاه دارد.

( می گویند این حمام مربوط به دورفتحعلی شاه می باشد) نیز سرای وسیع دیگری در مغرب بازارچه و در شمال گرمابه شاه جزو بناهای سعدالسلطنه است که همواره دست بازرگانان ارمنی بوده است.

سالیان دراز هم تجارتخانه تومانیاس معروف بوده است.

اکنون در این کاروانسرا یک کارخانه آرد دایر می باشد قسمتی نیز بارفروشی و چوب فروشی می باشد.

این چند سرای تو در تو که شرح داده شد تا جنگ نخستین جهانی مرکز تجارت و فعالیت بازرگانان این شهر بوده است.

بازرگانی رونقی داشت که هیچ سرایی خالی نبود و در بعضی حجره ها دو نفر تجارت می کردند.

خیلی ها شب خواب بودند، از شهرهای دیگر می آمدند و تجارت می کردند.

کالا به قدری زیاد بود که انبارها و حیاط ها، راهروها و جلوی حجره ها عدل های کالا بود، گاهی تراکم آنقدر زیاد بود که رفت و آمد دشوار بوده است.

پس از جنگ اول، نبودن راه جنوب، از طرفی روسیه و نبودن راه تجارت و مرزهایی که که از ضبط دارای تجار ایرانی در روسیه وارد شد، از بها افتادن پول روسیه، عده ای را بی پا نمود و سپاهیان روسیه در ایران پس از شورش اکتبر 1917 در اکثر شهرها تجارتخانه ها را ویران کرده زیان زیادی وارد نمودند.

بعلاوه قانون الحضار تجارن آخرین ضربه ای بود که آنان را از پای درآورد و ایشان را متواری ساخت، هنوز صدمات از بین نرفته بود که جنگ جهانی دوم و اشغال کشور شروع شد.

ورودی ها ورودی اصلی از سمت شمال از خیابان امام خمینی درب چوبی باروکش فلز و یک هشتی زیبا دارای دو حجره و دالانی است که به سوی حیاط اصلی باز می شوند.

در گذشته شیبدار بوده اما در وضعیت فعلی دارای پلکان است.

محل اصلی ورود کاروان و مال التجاره همین در اصلی بوده است.

دو حجره داخل مربوط به سرایدار هاست اما در حال حاضر یکی انبار رو دیگری سفال فروشی می باشد.

ورودی جنوبی کمی پایین تر از ورودی اصلی قرار دارد، کاربندی زیبا و هشتی شکوهمند و درب چوبی دو لنگه با روکش فلزی دارد.

و با شیب ملایمی بازار را به داخل مجموعه کشانده است اکنون تعدادی پله دارد.

ورودی شرقی این ورودی در فاصله کمی از ورودی اصلی ( حدود 40 متر) قرار دارد.

از درب چوبی باروکش فلزی و راهرویی به طول 15 متر تشکیل شده است.

در حجرات خود چایخانه ای جای داده است، سقف آن عرقچینی زیبادارد، در این ورودی با چرخشی 450 واردحیاط می شویم.

ورودی شتر خان ( نفت خانه) این ورودی با درب چوبی دولنگه با روکش فلز و شیب ملایمی ارتباط عنصر دو بازار و زیر و حیاط شتر خان برقرار می نماید.

این ورودی کم استفاده ترین ورودی مجموعه است به دلیل عدم تحرک و فعالیت در حیاط شتر خان و نیمه متروک بودن آن است این ورودی کمترین اهمیت را داراست.

ورودی شرقی، از داخل ورودی، حجرات متعدد با دربهای چوبی حیاط اصلی این حیاط به شکل مستطیل و مساحت تقریبی حدود 1642 متر مربع می باشد.

36 حجره کرسی بلند رادر خود جای داده است.

حجره ها یک اشکوبه و تجاری می باشند.

تعدادی از این حجرات شامل فرش فروشی، عمده فروشی، امانت فروشی و تعدادی کارگا کوچک است.

اکثر این حجرات در حال حاضر به صورت انبار بازار ی ها و مغازه داران خیابان های اطراف می باشد.

حیاط سعد السلطنه: سمت شرقی حیاط اصلی قرار دارد که با دالانی به یکدیگر متصل می باشند، مساحت تقریبی آن حدود m2 618، سه طرف حیاط 22 حجره کرسی بلند یک اشکوبه در سمت غرب 6 حجره است که بین حیاط اصلی و این حیاط قرار گرفته است که از دو طرف درب ونور گیری دارند.

تعدادی کارگاه کوچک وبزرگ سمت مشرق با راه روی نسبتاً طولانی به حیاط متصلند.

کاربری آنها، جوراب بافی، شیرینی پزی و پارچه بافی و انبار می باشد.

در جنوب شرقی حمامی وجود دارد که از سطح تراز زمین پایین تر می باشد.

در سمت جنوب غربی راهروی ارتباطی با حیاط سرویس وجود دارد.

حیاط سعد السلطنه، بخش ارتباط دهنده جنوبی به قسمت سرویس ها حیاط نگار السلطنه در سمت غرب حیاط اصلی در مجاورت بازار سعد السلطنه با مساحت 243 متر مربع قرار گرفته است.

چنر انبار بزرگ و یک کارخانه آرد نیمه تعطیل دارد، کارخانه کشش خشک کنی یک فرد ارمنی بوسیله مالک فعلی خریداری و تغییر کاربری داده شده است.

( کارخانه آرد) حیاط قهرمانی حیاط قهرمانی مساحتی دارای حدود m2 715 نعداد 16 حجره کوچک و بزرگ هم سطح زمین در آن واقع است.

اکثرا حجره ها کاربری هایی چون نجاری و رنگرزی و سایر صنایع وابسته به چوب دارند.

دالان ورودی این حیاط از سمت جنوب شرقی بازارچه به طول m 5/19 می باشد.

حمام: درسمت جنوب شرقی حیاط سعد السلطنه قرار دارد .

سطح آن پایین تر از حیاط می باشد.

دو ورودی دارد یکی جنوب شرقی و یکی شمال شرقی که در راهروی ورودی شمال شرقی قرار گرفته است.

توسط دالان طویلی که از زیر حجرات شرق حیاط می گذرد به حیاط می رسد.

برای رفع نیاز بازرگانان و تجاری که در مجموعه رفت و آمد خرید و فروش میکنند این حمام