واژه صرع در معنای لغوی یعنی غافلگیر کردن که از زمان بقراط حکیم مرسوم بوده است ، منظور اختلال مزمن و طغیان عملکرد مغزی است که به علت تخلیه الکتریکی نا متعارف و متناوب مغز پیدا می شود که علائم آن حملات ناگهانی و موقت ، بیهوشی و تشنج متناوب است که درجه شدت و طول مدت آنها تغییر می کند .
بیماران صرعی شخصیت خاص و متفاوت وغیر عادی ندارند ولی خصوصیاتی خلقی مانند سمج بودن ، نترس بودن ، تمایل به لجبازی ، بهانه جویی ، میل به تعارض و تجاوز ، تمایل به اقدامات غیر مترقبه و تظاهرات انفجاری ، تحول خلق و خو مانند سر خوشی و غمگینی ناگهانی ، دوره های عصبانیت شدید و سریع مانند شکستن اشیاء ، حمله کردن و نظایر آن در این افراد فراوان دیده می شود.سن شروع بیماری از اهمیت خاصی برخوردار است قبل از 6 ماهگی حاکی از ضایعات شدید مغزی به هر علتی که ایجاد شده است می باشد ، اگر در جریان تب اتفاق بیافتد حاکی از کم شدن آستانه تحمل مغزی است و در دوران بلوغ حاکی از اختلالات فیزیولوژیکی ، بیولوژیکی و هورمونی و یا کمبود آستانه تحمل مغزی است .
در سنین 35 سال به بالا باید به دنبال ضایعات عروقی و یا تومورال گشت .برای تأیید تشخیص صرع مشاهده حمله های عصبی مشکوک ، تاریخچه نگاری و احتمالاً ثبت تصاویر لازم است .
همچنین الکترو آنسفالو گرافی ، عکس برداری از مغز و آزمایش ( CSF ) ، هم در تشخیص فرآیندهای پاتوفیزیولوژیک صرع ، حائز اهمیت هستند .
تاریخچه صرع :
ریشه کلمه(epilepsy) یک واژه یونانی به نام (epilepsia) به معنای حمله کردن یا مورد حمله قرار گرفتن می با شد .
صرع یکی از قدیمی ترین اختلال های مغزی شناخته شده است که در 2000 سال قبل از میلاد همچنین در نوشته های یونان باستان به صرع اشاره شده است .
فلاسفه یونانی معتقد بودند که علت حمله های صرعی از مغز منشأ می گیرد .
یک فیزیکدان یونانی حمله های صرعی را به عنوان نشانه ای بر اختلالات مغزی یا بیماری های سیستماتیک قلمداد می کرد .
در قرون 16 و 17 ، صرع را به ماوراء طبیعه نسبت می دادند و انسان مبتلا به صرع را با شیاطین و اجنه مرتبط می دانستند و طبعاً درمان صرع در آن دوران شامل جن گیری ، حجامت و رگ زنی و خوردن ماده ای شامل مخلوطی از گیاه داراوش و خون انسان و پودر جمجمه به عنوان دارو به فرد مبتلا به صرع خورانده می شد .
اما رفته رفته این افکار از ذهن انسان رخت بر بستند و در سال 1824 اولین بار صرع بر حسب علائم طبقه بندی شد .
در اولین مقاله در رابطه با صرع در سگ ، علائم صرع در سگ و انسان با هم مقایسه شده اند .
در یک کتاب فرانسوی یک تقسیم بندی که شامل واژه هایی چون : صرع حقیقی ، صرع ناشناخته ، صرع نشانگر دیده می شود و در حال حاضر نیز تحقیقات فراوانی در مورد این اختلال صورت گرفته است که این تحقیق به مروری کوتاه در مورد این اختلال بر اساس یافته های جدید خواهد پرداخت .
تعاریف صرع :
· صرع عبارتست از اختلال که به طور موقتی هوشیاری فرد مصروع از بین می رود و به صورت ناگهانی رخ می دهد و غالباً همراه با حرکات عضلانی که ممکن است به صورت حرکت کوچک پلکها ظاهر شود و یا با تکانهای خیلی شدید همراه باشد و تمام بدن را در بر گیرد .
· صرع عبارتست از تغییرات ناگهانی اختلاف پتانسیل بین داخل و خارج سلول عصبی و بر حسب نوع سلولی که در معرض این تغییر قرار می گیرد .
· تظاهرات بالینی گوناگونی به صورت تغییر در سطح هوشیاری ، فعالیت های حرکتی ، تغییرات رفتاری ، تغییرات حسی و سیستم عصبی خودکار ایجاد می شود .
لذا حملات صرعی ناشی از اختلالات عملکردی مغز است.
با توجه به تعاریف فوق سه خصوصیات اساسی حملات صرعی عبارتند از : 1) از دست دادن کنترل به درجات مختلف .
2) حملات مقطعی و اپی زوتیک که ناگهانی شروع می شوند و ناگهان به پایان می رسند .
3) حملات صرعی از یک الگوی کلینیکی تکراری پیروی می کند .
با توجه به تعاریف فوق سه خصوصیات اساسی حملات صرعی عبارتند از : 1) از دست دادن کنترل به درجات مختلف .
3) حملات صرعی از یک الگوی کلینیکی تکراری پیروی می کند .
طبقه بندی انواع صرع : از لحاظ بالینی صرع انواع متفاوت و علل گوناگون دارد که شایع ترین تقسیم بندی صرع به نوع موضعی ( محدود به منطقه ی محدودی از مغز ) و عمومی که تقریباً تمام مغز را در بر می گیرد ، و صرع مداوم می باشد .
1- صرع عمومی : این نوع صرع یا تشنج حالتی است که تمام مغز در گیر اختلال می گردد .
فرد مبتلا در این حالت هشیاری و آگاهی خود را از دست می دهد .
انواع صرع عمومی عبارتست از : الف ) صرع بزرگ یا صرع تشنجی : حمله تشنجی افراد مبتلا به صورت ناگهانی شروع شده و فرد بدون آگاهی به زمین می خورد و سه مرحله انقباضی ، تشنجی ، اغما یکی پس از دیگری اتفاق می افتد .
در مرحله انقباضی عضلات بدن کشیده شده ، سر به عقب می افتد و بدن یک پارچه و سفت می شود و تنفس قطع می گردد و دست ها خم و پاها منبسط می گردد .
این مرحله 15تا50 ثانیه طول می کشد .
در مرحله تشنجی عضلات صورت ، دست ها و تمام بدن دچار حرکت و تکان شدید شده که با گاز گرفتن زبان ، کف کردن دهان ، گاز گرفتن ، کبودی رنگ صورت و گاهی دفع ادرار توأم می شود این مرحله یک تا سه دقیقه طول می کشد و بیمار وارد مرحله اغماء می شود ، در مرحله اغماء بیمار به خواب عمیقی فرو می رود و با صدای بلند تنفس می کند این مرحله ممکن است چند ساعتی نیز طول بکشد .
ب) صرع کوچک : این نوع صرع با سقوط همراه نیست و ویژگی هایش فراموشی و حالت از خود بیخود شدن یا غیبت معروف است .
و پس از گذشت 2تا20 ثانیه مجدداً فعالیت ادامه می یابد و شخص از آنچه در این مدت اتفاق افتاده بی خبر است این حملات ممکن است در سنین بلوغ از بین برود یا به صرع بزرگ تبدیل گردد.
2- صرع موضعی : در این نوع صرع فقط قسمتی از مغز درگیر می شود که دو نوع ساده و پیچیده دارد ، در صرع موضعی ساده هشیاری فرد تغییر نکرده و علائم عصبی موضعی رخ می دهد و در صرع موضعی مرکب و پیچیده به دنبال تشنجات موضعی ساده فرد هوشیاری خود را از دست داده و احتمالاً به دنبال آن حمله بزرگ صرع به وقوع خواهد پیوست و یا دچار حالت های روانی خاص می گردد .
3- صرع مداوم : حمله صرع طولانی شده و یا پشت سر هم تکرار می شود و شخص مصروع در حین حملات بیهوش می ماند .
صرع مداوم یک مورد اوژانس است و نیاز به کمک های ویژه و درمان مخصوص دارد .
ویژگی ها و نشانه های صرع : علائم تشنجات صرعی به ناحیه ای از مغز که تحت تأثیر سیگنال های غیر طبیعی قرار می گیرد بستگی دارد .
مغز به دو نیمکره تقسیم می شود و هر نیمکره نیز از چهار قسمت اصلی تشکیل شده است به نام های قسمت پیشانی ، گیجگاهی بالای سری یا آهیانه و پس سری .
قسمت پیشانی رفتار های حرکتی ما را کنترل می کنند مثل صحبت کردن ، فکر کردن ، طرح و برنامه ریختن و همچنین خلق و خوی فرد و صرع این ناحیه شامل یک گروه تشنجات کوتاه است که سریعاً آغاز شده و ناگهان اتمام می یابند .
قسمت آهیانه یا بالای سری دریافت کننده ورودی های حس بدن بوده و آنها را تفسیر کرده و حرکات بدن را کنترل می کند صرع این ناحیه تمایل دارد که به سایر نقاط مغز گسترش یابد .
قسمت پس سری که تفسیر ورودی های بینایی را بر عهده دارد ، در صورت درگیری آن و ایجاد تشنج در این کانون ، با مشاهده توهمات بینایی ، چشمک زدن های سریع و پلک زدن های مکرر و سایر علائم مربوط به چشم خواهیم بود .
قسمت گیجگاهی در حافظه و احساسات دخالت دارد و صرع این ناحیه که معمولاً در دوران کودکی آغاز می شود معمولاً قبل از شروع حمله صرع ، یک علائم آگاه کننده که ممکن است بینایی ، شنوایی و حس چشایی و .....
باشد رخ می دهند و سپس فرد حمله را تجربه می کند .
بسته به اینکه کدام قسمت مغز درگیر باشد علائم ممکن است حرکتی باشد ( مثل حرکات شدید ناگهانی قسمتی از بدن ) و یا حسی باشد مثل احساس مور مور و خواب رفتگی در یک سمت بدن و یا علائم بینایی که مثلاً فرد چیزهایی می بیند که واقعاً وجود نداشته و بقیه آنها را نمی بینند و یا علائم شنوایی که فرد صدای شخصی یا موسیقی ،....
را به صورت خیالی می شنود تشنج می تواند همچنین باعث اختلال هشیاری تهوع و فشارهای احساسی به فرد شود .در صرع بزرگ که معمولاً ابتدا سیگنالهای غیر طبیعی مغزی محدود به یک قسمت کوچک مغز می باشند ، سریعاً به تمام مغز منتشر می شوند ، و فرد پس از یک فریاد بلند بیهوش شده و روی زمین می افتد و در حالی که هشیار نیست ، بدنش کاملاً سفت شده و حدود 30 ثانیه در این حالت باقی می ماند ، پس از این مرحله برای 30 تا 60 ثانیه بدن دچار انقباضات و رفع انقباض به صورت مکرر می شود .
در طول تشنج بیمار سر خود را به یک طرف منحرف کرده و دندان های خود را محکم به هم فشار می دهد و ممکن است دچار بی اختیاری ادرار یا مدفوع شود همچنین ممکن است فرد دچار اختلال تنفس شود که در این صورت ممکن است ، پوست آنها در اثر کمبود اکسیژن به رنگ آبی متمایل شود .
فرد مبتلا پس از اتمام حمله صرع و در حالی که در حال بازگشت به حالت هشیاری می باشد ممکن است دچار سردرد ، درد عضلانی ، و ضعف در دست ها و پاها بوده و شدیداً احساس خستگی کند .
صرع کوچک معمولاً حوالی سن 4سالگی آغاز می شود و مدت آن حدود 20-15 ثانیه است ، در صرع کوچک بیمار ممکن است برای مدت کوتاهی هشیاری خود را از دست بدهد .
کودک در این حالت بسیار ساکت بوده و حرکاتی مثل چشمک زدن ، خیره شدن و یا حرکات لب را از خود بروز می دهد .
معمولاً کودک به سرعت به حالت نرمال بازگشته و فعالیت خود را از سر می گیرد بدون اینکه از زمان تشنج چیزی به یاد آورد .
البته این نوع تشنج در دوران بلوغ و جوانی معمولاً متوقف می شود ولی اگر درمان نشود ، بیمار می تواند تا روزانه 100 حمله بیماری را تجربه کند و بعضی از این کودکان ممکن است نهایتاً به صرع بزرگ مبتلا شوند .
صرع قسمت گیجگاهی مغز که به آن تشنج حرکتی- روانی نیز اطلاق می شود ابتدا با یک مقدمه که ممکن است حس چشایی ، شنوایی ، بویایی ،...
باشد شروع می شود و سپس وارد فاز اصلی تشنج می شود که ممکن است در این حالت بین 2-1 دقیقه کاملاً حالت گیجی پیدا کند و پس از اتمام حمله نیز حالت تلو تلو خوردن ، صداهای نامفهوم از خود بروز داده و در مقابل هرگونه کمکی مقاومت می کند .
در صرع مداوم که حالت دیگری از حملات تشنجی است بیمار برای مدت 30 دقیقه دچار حملات صرعی است .
اما صرعی که معمولاً در کودکان دیده می شود (( صرع بدون حرکت )) یا (( حملات افتادن )) است ، بیمار به طور ناگهانی بر زمین می افتد و یک دوره کوتاه هم هوشیاری خود را از دست داده و چیزی از محیط اطراف را درک نمی کنند .
پس به طور خلاصه نشانه های صرع عبارتند از : حرکات شدید ناگهانی قسمتی از بدن ( نشانه حرکتی ) – احساس مور مور و خواب رفتگی در یک قسمت بدن ( نشانه حسی ) – دیدن و شنیدن چیزهایی که واقعاً وجود نداشته و بقیه آنها را نمی بینند - اختلال هشیاری – تهوع – فشارهای احساسی به فرد – اختلال تنفس – بی اختیاری ادرار یا مدفوع – سردرد – درد عضلانی