در راستای سیاستهای وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی جمهوری اسلامی ایران،طرح تحقیقاتی (( مطالعه تطبیقی الگوهای نوین مدیریت منابع انسانی و ارائه الگوی مناسب برای ایران )) انجام پذیرفته و با یاری پروردگار متعال به مرحله نهایی رسیده است .
در انجام این طرح تحقیقاتی ، یک گروه پنج نفره متشکل از مدیر طرح ( آقای محمد رضا عاطفی ) ، یک کارشناس ارشد و سه کارشناس ، زمانی حدوداً سه ماهه را به تحقیق و مطالعه در زمینه سیستم های مدیریت منابع انسانی (HRM ) ، بررسی وضع موجود منابع انسانی در وزارت بهداشت و درمان و مدلهای نوین در این زمینه گذرانیده اند .
گروه مذکور ضمن استفاده از بسیاری منابع داخلی موجود در ایران ، به این منابع قناعت ننموده و با استفاده از شبکه جهانی اینترنت ده ها مقاله و گزارش چندین کنفرانس مربوط را در زمینه HRM مورد کنکاش و بررسی قرار داده است .
طرح تحقیقاتی مذکور ، در چهار مرحله به انجام رسیده ، که از قرار ذیل می باشد :
مرحله اول ) مطالعه قوانین اداری و استخدامی جمهوری اسلامی ایران و استخراج مواردی از این قوانین که مرتبط با مقوله مدیریت منابع انسانی و یا خطاب به وزارت بهداشت و درمان و کارکنان آن .
مرحله دوم ) استخراج کلیات و ادبیات مدیریت منابع انسانی با استفاده از منابع علمی داخلی و خارجی .
مرحله سوم ) بررسی موضوعی مدلهای نوین مدیریت منابع انسانی از طریق مقالات و تئوریهای روز جهان در اینترنت و مراجعه به کتابخانه های دانشگاهها و استفاده از متن سخنرانیها و پایان نامه ها .
مرحله چهارم ) ارائه پیشنهادات و الگوهای مناسب برای وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی با در نظر گرفتن الگوهای نوین جهانی و نتایج حاصل از بررسی چالشهای موجود در این بخش .
گروه مجری طرح ، سیستم مدیریت منابع انسانی را در زمینه های ذیل مورد بررسی قرار داده اند :
طراحی ساختار سازمانی
تامین نیروی انسانی
آموزش و بهسازی نیروی انسانی
مدیریت عملکرد
نظامهای پرداخت حقوق و دستمزد
حفظ و نگهداری منابع انسانی
جابجایی و ترک نیروی انسانی
روابط کار
سیستم های اطلاعاتی منابع انسانی
در این نوشتار کوتاه تنها به شمه ای از آنچه در موارد فوق به انجام رسانیده اشاره می گردد:
طراحی ساختار سازمانی : در این مبحث کارشناسان طراح ، ضمن مطالعه دقیق ، الگوهایی را در باره چرایی و چگونگی ارتباط تنگاتنگ طراحی ساختار سازمانی با مدیریت منابع انسانی ، طراحی ساختار سازمانی ، رویکرد نظام مند در طراحی ساختار ، طراحی شغل و تعیین شرایط احراز و همچنین شرح وظایف شغل ارائه نموده اند و شغل های موجود در وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی را به گروه های تخصصی ، مدیریتی ، اداری و خدماتی تقسیم نموده اند .
تامین نیروی انسانی : در زمینه تامین نیروی انسانی به چگونگی دسته بندی اهداف در دسته هدف گذاری های استاندارد گرا و نتیجه گرا پرداخته و همچنین روند مراحل استخدام از ابتدا تا انتها مورد بررسی قرار گرفته اند .
در این زمینه نیز ، راهکارهای نوین جهانی و اهمیت کیفیت استخدام و همچنین چگونگی برآورده کردن انتظارات در زمینه شرایط احراز مورد بررسی قرار گرفته اند .
آموزش و بهسازی نیروی انسانی : در این مبحث ، آموزش ، چگونگی هدف گذاری آموزش با توجه به اهداف استراتژیک سازمانی ، روند دستیابی به نیازهای آموزشی و همچنین روند برنامه ریزی آموزش و نحوه آموزشهای داخلی و خارجی مورد بررسی قرار گرفته است .
در رابطه با بهسازی نیروی انسانی نیز به عملیات رفاه کارکنان و نظریه های انگیزش پرداخته ایم که خود بحثی جداگانه و قابل تعمق می باشد .
مدیریت عملکرد : آنچه در این وادی مطرح شده است ، بیان اهداف مورد نظر از انجام این فرایند ، تعریف شاخصهای ارزیابی عملکرد ، برنامه ریزی و روند اجرای فرایند ارزیابی عملکرد می باشد .
بعلاوه مبحثی نوین در رابطه با تجزیه و تحلیل عوامل شکست در ارائه خدمات (FMEA) بیان شده و امید است که با بکارگیری دقیق آن ، در ادامه شاهد نتایج مثبتی باشیم .
نظامهای پرداخت حقوق و دستمزد : در این مبحث ضمن بهره گیری از منابع موجود ، به نقش پرداختی ها در افزایش بهره وری در ارائه خدمات پرداخته شده است .
گروه اجرایی طرح همچنین ضمن بررسی الگوهای موجود در این زمینه به طبقه بندی این الگوها مبادرت ورزیده و الگوی پرداخت بر اساس شایستگی عملکرد – که مرتبط با شاخصهای تعریف شده عملکرد می باشد را پیشنهاد نموده ، همچنین فرمولهای ساده ای را جهت اجرا ارائه نموده اند .
نظامهای پرداخت حقوق و دستمزد : در این مبحث ضمن بهره گیری از منابع موجود ، به نقش پرداختی ها در افزایش بهره وری در ارائه خدمات پرداخته شده است .
گروه اجرایی طرح همچنین ضمن بررسی الگوهای موجود در این زمینه به طبقه بندی این الگوها مبادرت ورزیده و الگوی پرداخت بر اساس شایستگی عملکرد – که مرتبط با شاخصهای تعریف شده عملکرد می باشد را پیشنهاد نموده ، همچنین فرمولهای ساده ای را جهت اجرا ارائه نموده اند .
حفظ و نگهداری منابع انسانی : در زمینه حفظ و نگهداری منابع انسانی ، گروه مذکور چگونگی ایجاد حس وفاداری نسبت به سازمان و انگیزش قوای انسانی را مد نظر قرار داده ، پیشنهادات نوینی را به موازات آنچه در دنیای امروز در این راستا بکار گرفته می شود ارائه نموده اند .
جابجایی و ترک نیروی انسانی : در این طرح تحقیقاتی جابجایی ، عمدتاً بصورت جابجایی عمودی در نمودار سازمانی بررسی شده و همچنین شرایط و چگونگی جابجایی بهینه شرح داده شده است .
در مورد ترک نیروی انسانی چه به صورت طبیعی آن ( بازنشستگی ) و چه به صورت غیر طبیعی ( مثل اخراج کارکنان ) مباحثی ارائه گردیده است .
روابط کار : در این مبحث نوع روابط بین سازمان و کارمندان و تاثیر گذاری این روابط بر ارائه خدمات به جامعه مورد بحث قرار گرفته ، همچنین بر احراز جایگاه کادر بهداشت و درمان در جامعه و احساس مسولیت متقابل بین سازمان و کارمندان تاکید گردیده است .
سیستم های اطلاعاتی منابع انسانی( HRIS ) : در این زمینه ، ضمن تعریف سیستم های اطلاعاتی به صورت عام و سیستم اطلاعاتی منابع انسانی به صورت خاص ، چگونگی پردازش اطلاعات توسط این سیستم و اجزای این سیستم مورد بررسی قرار گرفته اند .
در ادامه چگونگی استفاده از سیستم های e-HRM که از شبکه های الکترونیک استفاده می نمایند و کاربردشان در زمینه بهداشت و درمان شرح داده شده است .
در پایان تذکار این مهم را لازم می داند ، که طرح فوق الذکر ، علی رغم همه تلاشها و کوششهای مجریان آن قطعاً دارای نواقص و ایراداتی است که عمدتاً ناشی از کمبود زمان و عدم امکان بررسی های دقیق میدانی می باشند ؛ لذا گروه مجری طرح ، خاضعانه پذیرای انتقادات صادقانه خبرگان تحقیق و پژوهشمی باشد .
امید است با یاری پروردگار بزرگ ، روند تحقیق و پژوهش در کشور عزیزمان ، رونق یافته و نتایج این تحقیقات بتواند راهگشای بخشهای مختلف اداری و خدماتی در جمهوری اسلامی ایران باشد .
مقدمه امروزه با رشد و توسعه تکنولوژیهای پیشرفته در ابعاد مختلف توام با افزایش پیچیدگی و تنوع فعالیتها، درک این تغییرات و سنجش تاثیرات آن بر هزینه های سازمانی اهمیت زیادی دارد.
اهمیت این امر برای واحدهای خدماتی با توجه به اینکه درجه تنوع و تغییرات در آنها، نسبت به فعالیتهای تولیدی بیشتر است، مضاعف می باشد.
بدیهی است که شناخت این فعالیتها و سنجش تاثیرات آن برهزینه های سازمانی مستلزم طراحی یک سیستم مناسب هزینه یابی در این زمینه می باشد.
اهمیت شناخت وکنترل هزینه ها چه در موسسات دولتی و چه در سازمانهای خصوصی بر کسی پوشیده نیست.
اما دستیابی به این مهم، نیازمند طراحی یک سیستم مناسب و کارآ است که قادر به شناخت تنوع وپیچیدگی فعالیتهای، وسنجش تاثیرآن بر هزینه های ارائه خدمات باشد.
سیستم های سنتی هزینه یابی، خصوصا سیستمهایی که در سطح بیمارستانهای کشور استفاده می گردد، بدلیل ماهیت آن عملا قادر به برآوردن این انتظارات نمی باشد.
چون این سیستمها بر اساس یکسری تعرفه های ثابت وضع شده و بدون توجه به شرایط و وضعیت هر بیمارستان، بهای تمام شده خدمات ارائه شده را محاسبه می کند.
بدیهی است که استفاده از این روش علاوه بر این که باعث ایجاد اشکالات و نواقصی در محاسبه بهای تمام شده واقعی می گردد، اطلاعات مناسبی را برای تصمیم گیری در اختیار مدیران قرار نمی دهند.
بنابراین لزوم استفاده از سیستمهای نوین هزینه یابی که در سطح دنیا معمول می باشد، بعنوان یک ضرورت اساسی مطرح است.
یکی از سیستم های نوین هزینه یابی که کاربردهای گوناگون آن در فعالیتهای خدماتی روز به روز در حال گسترش است، سیستم “هزینه یابی برمبنا ی فعالیت“ یا اصطلاحا سیستم "ABC"1 است.
این سیستم با بکارگیری روشهای مناسب، اثرات حاصل از تغییرات فعالیتها، پیچیدگی، تنوع و ویژگیهای خاص هر فعالیت را در محاسبه هزینه های آن منظور می کند.
یکی از ویژگیهای این سیستم که آن را از سایر سیستم ها متمایزمی کند، توانایی شناسایی دقیق هزینه ها وارائه اطلاعات غیر مالی جهت بهبود عملکرد وافزایش کار آیی فعالیتها می باشد.
و تا حد ممکن با بکارگیری روشهای مناسب این اثرات را بطور کمّی جذب محاسبه بهای تمام شده خدمات و محصولات می کند.
اهمیت پژوهش: در وضعیت رقابتی موجود یکی از عوامل مهمی که باعث موفقیت هر سازمانی در رسیدن به اهداف خود می گردد، دسترسی به اطلاعات صحیح و مطلوب می باشد.
در این میان اطلاعات مالی و هزینه یابی در هر سازمانی جایگاه خاصی دارد.
اهمیت این اطلاعات به این دلیل است که به حیات و دوام سازمانها بستگی دارد و بدون شک بیشتر سازمانها بدون سودآوری و داشتن عملکردی موفق جایگاهی را در دنیای امروزی نخواهند داشت.
این مسأله در فعالیتهای خدماتی از آنجا که بیشتر عناصر تشکیل دهنده آن افراد و انسانها می باشند اهمیت زیادی دارد.
در سیستم هزینه یابی فعلی بیمارستانی کشور، از آنجا که این سیستم بدون توجه به سودآوری و منافع مادی جهت ارائه خدمت به افراد جامعه خصوصاً اقشار کم درآمد ایجاد شده است تا به حال توجه کافی به درآمدها و هزینه های عملیاتی این موسسات نگردیده است واز طرفی کمکهای مالی و فیزیکی دولت نیز بدون ارزیابی عملکرد واقعی این بیمارستانها اعطا گردیده است.
از این رو برای دستیابی به این خواسته مهم، ارائه یک سیستم مناسب هزینه یابی امری ضروری و لازم است وباید به آن توجه خاص مبذول گردد.
اهمیت سیستم بکارگرفته شده در محاسبه هزینه های بیمارستان به این دلیل است که این سیستم می تواند با دسته بندی واستانداردسازی فعالیتها، اطلاعاتی را تهیه کند که به واسطه آن می توان منابع و ظرفیتهای بلا استفاده موجود سازمانی را شناسایی کرد و با کاهش این ظرفیتــها و بکارگیری آن در سایر فعالیتها، هزینه ارائه خدمات را کاهش داد.
از طرفی سیستم پیشنهادی می تواند اطلاعاتی را تهیه کند که به واسطه آن بتوان برنامه ریزی مالی و بودجه بندی (BFP)، برنامه ریزی مواد و امکانات مورد نیاز(MRP)، برنامه ریزی ظرفیت مورد نیاز (CRD)،برنامه ریزی تجهیزات(ERP) ، و برنامه ریزی نیروی انسانی مورد نیاز (PRP) را به نحوی مناسب و بهینه ای انجام داد.
بنابراین با بکارگیری سیستم هزینه یابی بر مبنای فعالیت (ABC) ضمن محاسبه دقیق بهای تمام شده خدمات این سیستم به عنوان مبنا اجرا و بکارگیری سایر سیستمهای ذکر شده می گردد که با طراحی این سیستم در محل مورد مطالعه، انتظار می رود به این منافع دست یابیم.
اهداف پژوهش: مهمترین اهداف این پژوهش در دو بعد اصلی قابل طرح می باشد که عبارت است از: 1-اهداف کلی که شامل مفاهیم و مبانی نظری سیستم ABC می باشد و 2- اهداف جزئی که شامل ارائه راه حلها و اقدامات مؤثر با توجه به محل اجرای سیستم پیشنهادی است.
از نقطه نظر کلی مهمترین اهداف این تحقیق عبارتند از: 1-ارائه یک الگوی مناسب برای تعیین بهای تمام شده خدمات ارائه شده به بیماران، با توجه به اینکه سیستم پیشنهادی قادر است، بهای تمام شده خدمات ارائه شده را به نحو صحیحی محاسبه کند.
2-قرار دادن اطلاعات صحیح و بموقع با هزینه مناسب بر اساس سطوح تصمیم گیری برای مدیران و سایر استفاده کنندگان از اطلاعات نظام بیمارستانی.
3-بهبود کیفیت تصمیم گیری در حوزه مدیریتی و عملیاتی و کاهش عدم اطمینان در تصمیم گیریها که عمدتاً ناشی از ضعف اطلاعاتی سیستم های موجود است.
4-فراهم ساختن زمینه و اطلاعات اولیه برای طراحی نظام بودجه بندی بیمارستانی بر اساس فعالیت (ABBH).
5-فراهم ساختن زمینه و اطلاعات اولیه برای مقایسه عملکردها در بیمارستانهای مختلف و شناسایی نقاط ضعف و نارسایی درسیستم موجود.
6-شناسایی ظرفیتهای