چکیده در ای تحقیق جایگاه شرط داوری در قراردادهای تجاری بین المللی و همچنین مفهوم شرط داوری ، مفهوم قراردادهای تجاری بین المللی ، مفهوم اسقلال شرط داوری در قرارداد های تجاری بین المللی و سپس دیدگاه بین الملل راجع به استقلال شرط داوری در قراردادهای تجاری بین المللی مورد بررسی قرار گرفته است .
کلید واژه : داوری،شرط داوری،قرارداد های تجاری بین المللی،استقلال شرط داوری مقدمه تاریخ تجارت بین المللی با تجارت دریایی و حمل و نقل دریایی آغاز گردیده است،از قدیم الایام تجار کالاهای خود را از طریق دریا و با کشتی حمل می نموده اند،در ابتدا تبادل ها و همچنین اجاره کشتی ها بر اساس توافقات شفاهی بین تجار صورت می گرفت ولی با حوادث مختلفی که از لحظه بارگیری تا تحویل ایجاد گردید کم کم مسائل مختلفی از جمله بیمه و طلب خسارت از مسئول حمل و نقل و همچنین مطالبه خسارت خریدار از فروشنده به وجود آمد که لزوم وجود قرارداد را مشخص می نمود.
بدین سان اولین قراردادها در حوزه حمل و نقل دریایی و بین متصدیان حمل و نقل و صاحبان کالاها ایجاد گردید،در ادامه و با گسترش حجم مبادلات بین تجار کشورهای مختلف قراردادهای بین المللی پایه ریزی گردید و در طی قرن ها به شکل امروزی و مدرن تغییر یافت.
در ابتدا بازرگانان در هر اختلافی با مذاکره و تفاهم مشکلات قراردادی خود را حل و فصل می نمودند ولی با توجه به ملیت های مختلف بازرگانان و منافع و سیاست های گوناگون کشورها و عدم تفاهم در همه زمینه های اختلافی و عدم کارایی شیوه های سنتی حل و فصل اختلافات از جمله صلح و سازش یا میانجی گری به فکر ایجاد شیوه داوری افتادند تا مسائل قراردادی خود را از طریق تعیین داور و داوری فیصله دهند بنابراین پس از وقوع هرنوع اختلافی طرفین با تعیین داور خود و شرایط داوری از جمله زبان داوری،قانون حاکم و محل داوری به حل و فصل اختلافات خود می پرداختند.
امروزه دیگر نوشتن شرایط داوری در هر قرارداد شیوه ای منسوخ است زیرا با تکامل داوری های موردی مراجع تخصصی داوری به وجود آمده اند که بر اساس قوانین مشخص و شروط داوری استاندارد به موارد اختلافی رسیدگی می نمایند.
شروط داوری یا در متن قرارداد به صورت شرط مستقل ذکر می گردد یا به صورت توافقنامه جداگانه نوشته می شود یا در قرارداد به مرجع داوری خاصی ارجاع می گردد.
نکته ای که باید در نظر داشت این است که حق شرط با حق شرط داوری در صحنه روابط بینالملل و در تجارت بینالملل دارای معنایی متفاوت می باشد و نباید این دو اصطلاح را با یکدیگر اشتباه گرفت.
در روابط بینالملل ممکن است در زمان امضاء یا پس از انعقاد یک موافقتنامه بین‌المللی، کشوری بخواهد با قبول آن موافقتنامه در مجموع عضویت آن را بپذیرد؛ ولی چون بعضی از اصول موافقتنامه رابا منافع یا عادات و رسوم خود مغایر می بیند حاضر به قبول تمامی آن اصول نمی شود ، لذا برای جلوگیری از بر هم خوردن شکل ظاهری موافقتنامه و بهره مندی کشور مزبور از بعضی مزایای آن، عملکرد دیپلماتیک راه حل ساده و راحتی را در نظر گرفته است که استفاده از «قاعده حق شرط» یا نامیده می شود.
اما حق شرط داوری در تجارت بینالملل و در حل اختلافات تجاری از طریق داوری کاربرد دارد.
سوالات تحقیق : 1-اصولا داوری چیست؟
و چرا نسبت به دیگر شیوه‌های حل اختلاف و از جمله مراجعه به دادگاه و ارجاع اختلاف به رژیم قضایی از مزیت ویژه‌ای برخوردار است؟
2-حق شرط داوری چیست؟
و چگونه در قراردادها از آن استفاده می گردد؟
3-قرارداد تجاری بین المللی چیست؟
و تفاوت آن با قرارداد تجاری عادی چیست؟
4-لزوم استفاده ازحق شرط داوری در قراردادهای تجاری بین المللی چیست؟
5-دیدگاه بین الملل راجع به استقلالحق شرط داوری در قراردادهای تجاری بین المللی چیست؟
فرضیه های تحقیق : 6-داوری دارای مزایایی مثبت و مورد توجه تجار ، شرکت ها و دولت ها در قراردادهای تجاری می باشد .
7-حق شرط داوری به عنوان پایه ای برای مذاکرات طرفین در صورت بروز اختلاف مورد توجه است.
8-قرارداد تجاری بین المللی دارای عنصری خارجی می باشد و متفاوت از قرارداد تجاری داخلی است.
9-استفاده از حق شرط داوری در قراردادهای تجاری بین المللی مانع بن بست مذاکرات طرفین و مراجعه به دادگاه در صورت بروز اختلاف می باشد.
10در اسناد بین المللی اسقلال حق شرط داوری در قراردادهای تجاری بین المللی مورد تاکید قرار گرفته است.
اهداف تحقیق : 11-آشنایی با مفهوم داوری و حق شرط داوری در قراردادهای تجاری بین المللی 12-بررسی حق شرط داوری در قراردادهای تجاری بین المللی 13-شناسایی مفهوم قراردادهای تجاری بین المللی 14-معرفی نهادهای بین المللی رسیدگی به اختلافات تجاری بین المللی براساس حق شرط داوری 15-کنکاش در اسناد بین المللی برای معرفی دیدگاه بین الملل درباره استقلال حق شرط داوری نوع و روش تحقیق : این تحقیق نظری ، تحلیلی و کاربردی می باشد که در آن با با استفاده از نظرات اساتید محترم حقوق و حقوق دانانی که در زمینه شرط داوری آثاری داشته اند و همچنین بررسی اسناد بین المللی کوشش گردیده جایگاه حق شرط داوری در قراردادهای تجاری بین المللی مورد بررسی قرار گیرد.
فصل اول 1-مفهوم داوری : داوری در اصطلاح، (عبارت است از ارجاع اختلاف به شخص ثالث برگزیده طرفین جهت رسیدگی).
به موجب ماده الف قانون داوری تجاری بین المللی ایران: داوری عبارت است از: (رفع اختلاف بین متداعیین در خارج از دادگاه به وسیله شخص یا اشخاص حقیقی یا حقوقی مرضی الطرفین و یا انتصابی) داوری ها به اعتبار اراده طرفین، عناصر و مرجع رسیدگی کننده قابل تقسیم هستند.
به اعتبار اراده طرفین داوری به دو نوعاختیاری و اجباری قابل تقسیم است.
اساساً اصل در داوری بر اختیاری بودن آن است و داوری اجباری حالت استثنایی می‌باشد.
مداخله دادگاه در داوری اجباری، سالبه به انتفاء موضوع است و تنها در داوری اختیاری مداخله دادگاه مطرح است.
داوری به اعتبار عناصر به دو نوع داوری داخلی و بین‌المللی قابل تقسیم است.
داوری وقتی جنبه بین المللی پیدا می کند که واجد یک عنصر خارجی باشد.
این عنصر ممکن است تابعیت طرفین یا داوران، اقامتگاه آنها و یا محل داوری و...
باشد.
تفکیک میان داوری داخلی و بین المللی از این جهت حائز اهمیت است که در برخی کشورها نظارت دادگاه‌ها بر داوری داخلی از داوری بین‌المللی شدیدتر است.
داوری‌های بین‌المللی نیز به دو نوع داوری بین المللی عمومی، و تجاری بین‌المللی تقسیم می گردد.
میان این دو نوع داوری از حیث مداخله دادگاه ها تفاوت وجود دارد.
بدین نحو که دادگاه‌ها می توانندداوری تجاری بین‌المللی را بی اعتبار نمایند، ولی نمی تواند بر داوری بین‌المللی عمومی تأثیر بگذارند؛ زیرا داوری تجاری بین‌المللی تحت حکومت قواعد حل تعارض قرار دارد.
بالاخره این که داوری به اعتبار مرجع رسیدگی کننده به دو نوع داوری های موقت و سازمانی تقسیم می شود.
به موجب ماده 1492 قانون آئین دادرسی مدنی جدید فرانسه داوری وقتی بین‌المللی است که شامل منابع تجاری بین‌المللی باشد.
همچنین بر طبق ماده 1،بند ب قانونداوری تجاری بین‌المللی ایران داوری بین‌المللی عبارت است از: این که یکی از طرفین در زمان انعقاد موافقتنامه داوری به موجب قوانین ایران تبعه ایران نباشد،بنابراین قانون داوری تجاری بین‌المللی ایران، ملاک تابعیتی را پذیرفته که امروزه در سطح کشورها ملاک قابل قبولی نیست و تمام دعاوی را تحت پوشش قرار نمی دهد.
2- نهادهای داوری: با توسعه روزافزون روابط تجاریبین‌المللی، هر روز صدها و هزاران قرارداد در زمینه‌های مختلف تجاری ازقبیل خرید، فروش، حمل و نقل، همکاری، پیمانکاری، حق‌العمل کاری، ترخیص، صادرات و ...
فی مابینعاملا‌ن تجارت منعقد میگردد، قراردادهایی که هر کدام از آنها تحت رژیم حقوقی خاص و در شرایط فرهنگی ، اجتماعی ، اقتصادی و بازرگانی منحصر به فردی منعقد و اجرا می‌شوند.
در همه این احوال احتمال وقوع اختلاف فی ما بین طرفین قرارداد از تفسیر مفاد کم اهمیت و جزئی گرفته تا توافقات عمده و مهم آن و اجرای نهایی منتفی نیست.
در صورت بروز اختلاف می توان به دادگاه رجوع کرد و یا می‌توان رفع اختلافات را به داور یا داوران ارجاع نمود و همین‌طور می توان از ابتدای مذاکرات تجاری به فکر احتمال بروز اختلافات بوده و طریقه رفع آن را پیش‌بینی کرد و نیز می توان در این خصوص سکوت اختیار کرد و تصمیم در مورد نحوه حل اختلاف را به بعد واگذار نمود.
به جز بیان صریح قانونگذار در آیین حل اختلافات از طریق داور یا داوران که با استثنائاتی می تواند شامل اشخاص حقیقی و یا حقوقی شود، یکی از مراکز رسمی و قانونی داوری، مرکز داوری اتاق ایران می باشد که اساسنامه آن در تاریخ 14/11/1380به تصویب مجلس شورای اسلامی و در تاریخ 24/11/81 به تایید شورای نگهبان رسیده است.
یکی از وظایف اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران به شرح مذکور در بند (ح) ماده (5) قانون اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، عبارتست از: تلاش در جهت بررسی و حکمیت در مورد مسائل بازرگانی داخلی و خا رجی اعضاء و سایر متقاضیان از طریق تشکیل مرکز داوری اتاق ایران طبق اساسنامه‌ای که به تصویب مجلس شورای اسلامی خواهد رسید.
نکته قابل توجه در خصوص آیین دادرسی در مرکز داوری اتاق این است که خود مرکز داوری اتاق ایران به موجب ما ده 10 اساسنامه مزبور مقید شده است تا در اختلافات تجاری بین‌المللی وفق قانون داوری تجاری بین‌المللی مصوب 26/06/1376 و در اختلافات تجاری داخلی برابر قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلا‌ب مصوب 21/10/79 عمل نماید.
ماده دو اساسنامه مرکز داوریاتاق نیز موضوع فعالیت مرکز داوری را حل و فصل اختلافات بازرگانی اعم از داخلی و خارجی از طریق داوری قید نموده است.
در بخش نهادهای اجتماعی و انجمن‌های موجود انجمن شرکت‌های حمل و نقل بین‌المللیایران، پیش کسوت تاسیس نهاد داوری بوده و تاکنون توانسته است آرای بسیار زیادی به عنوان داور فی ما بین متصدیان حمل و نقل و شرکتها و اشخاص شاغل به تجارت، صادر و به کرسی بنشاند.
در عرصه داوری بین‌المللی، نظر به این که قوانین ملی راجع به داوری از جنبه‌های مختلفی با هم متفاوتند ، تلا‌ش‌های بسیار زیادی انجام شده است تا بتوان یک روش کلی درخصوص داوری بین‌المللی حاکم بر مناسبات تجاری بین‌المللی تهیه شود و این کار نیز تا حدودی قرین توفیق بوده است، اما در عین حال باید توجه داشت همواره با گسترش تجارت بین‌المللی، اصول و قواعد کلی داوری بین‌المللی نیز دستخوش تغییر و اصلا‌حات می گردد به طوری که با پیشرفت در تجارت، داوری بین‌المللی نیز به سوی تکامل حرکت می کند.
3- مهم ترین روش‌های بین‌المللی داوری تجاری عبارتند از: 3-1- آنسیترال(UNCITRAL) کمیسیون حقوق تجارت سازمان ملل متحد (آنسیترال) قواعد داوری را در سال 1976 و سپس 1985 مورد تصویب قرار داده است.
این مقررات استفاده جهانی دارد.
برخلا‌ف قواعد داوری سازمان‌های بین‌المللی دیگر ، قواعد آنسیترال اداره جریان داوری را پیش‌بینی نمی کند بلکه به موجب این قواعد، هیئت داوری می تواند روال داوری را به گونه‌ای که تشخیص می دهد، اداره کند.
مشروط بر این که با طرفین اختلاف به طور یکسان برخورد شده و فرصت کافی و کامل برای طرح مسائل و مشکلا‌تشان و دفاع موثر آنان داده شود .
3-2-دیوان داوری اتاق بازرگانی بین‌المللی(ICC) مهم ترین و موفق ترین سیستم داوری بین‌المللی در میان کلیه سیستم های موجود ، دیوان داوری بین‌المللی است .
این دیوان توسط اتاق بازرگانی بین‌المللی ایجاد شده و مقر آن در مرکز اصلی اتاق بازرگانی بین‌المللی در پاریس قرار دارد .
در قواعد آن که از سال 1975 به اجرا گذاشته میشود ، در سال 1998 اصلا‌حاتی به وجود آمده است.
به موجب قواعد دیوان داوری ، طرفین در بسیاری از اعمال خود از جمله انتخاب داوران ، قانون حاکم و قا بل اجرا و محل داوری ، آزادی تصمیم گیری دارند .
نهادهای بین‌المللی دیگری نیز جهت داوری تجاری وجود دارند که قواعد داوری خاص خود دارند.
در این‌جا به جهت لزوم اختصار فقط به ذکر نام بعضی از آنها اکتفا می شود: الف- قواعد داوری کمیسیون اقتصادی ملل متحد برای اروپا مورخ 1966 ب- قواعد داوری بازرگانی بین‌المللی کمیسیون اقتصادی ملل متحد برای آسیا و خاور دور ج- قواعد انجمن داوری آمریکا د- قواعد داوری بین کشورهای آمریکایی ه- قواعد کمیسیون داوری تجارت خارجی در اتاق بازرگانی روسیه و- دیوان داوری بین‌المللی لندن ز- مرکز بین‌المللی برای حل و فصل اختلافات سرمایه گذاری سازمان تجارت جهانی (WTO) نیز برای خود مرجعی برای حل و فصل اختلافات به صورت داوری پیش‌بینی نموده است.
در غالب کنوانسیون‌های بین‌المللی علی‌الخصوص در زمینه حمل و نقل، به طرفین قرارداد ، اجازه وارد نمودن شرط داوری داده شده، مشروط به این‌که داور یا داوران در قضاوت خود از مقررات کنوانسیون مربوطه تبعیت نمایند: الف) کنوانسیون هامبورگ ماده 22 متن کنوانسیون هامبورگ درخصوص داوری است.
براساس این ماده طرفین می‌توانند با انعقاد یک موافقت نامه