مقدمه : دستیابی به منابع قابل توجه نفت در طبقات پلیوسن زیرین که در منطقه آذربایجان شوروی سابق و قفقاز و باکو ( باد کوبه ) به Productive Series معروف بود در اواخر قرن 19 و سپس گسترش چشمگیر فعالیتهای اکتشافی در خشکی و فلات قاره دریای خزر (شبه جزیره آپشرون در غرب خزر میانه ) و سپس شبه جزیره کراسنوودسک ( ترکمن فعلی از جمهوری ترکمنستان ) – بطور یقین از پارامترهای مثبتی بودند که اکتشاف نفت در رسوبات مشابه موجود در سواحل جنوبی دریای خزر را توجیه نمایند – به همین دلیل ببرسی اکتشافی رسوبات چلکن Productive Series از دیر باز مورد علاقه دولت ایران بوده است و کارشناسان خارجی مقیم ایران نیز به این اهمیت و لذا هر از چند گاهی با توجه به شرایط مناسب روز ، حفاریهایی در سواحل خزر جنوبی کشورمان انجام داده اند : - شرکت تحقیقات فرانسه این شرکت در سالهای بین 1930- 1928 در ناحیه بین علمده تا دره نکاء ( شکل -1 ) دو چاه اکتشافی کم عمق در نزدیکی چشمه های نفتی (See Page ) ناحیه حفاری نمود .
چاه شماره 1 در نزدیکی (( نفت چال )) در 5/12 کیلومتری شرق بابلسر حفاری و در عمق 5/81 متری بدلایل نامعلوم حفر آن متوقف و متاسفانه اطلاعاتی از آن در دسترس نیست (شکل – 1 ).
چاه شماره 2 در مغرب دهکده دشت کلا در مسیر بابل – بابلسرو حدود 10 کیلومتری شرق – شمال شرق بابل قرار داشته و عمق نهایی آن 107 متر که باز هم طبق مراجع موجود (10) اطلاعاتی از آن در دست نیست ( - کشور آلمان توسط متخصصین آلمان در سالهای 39- 1938 دو چاه اکتشافی دیگر در سواحل خزر حفاری گردید : چاه شماره 1 خشت سر واقع در غرب محمود آباد به عمق 203 متر.
چاه شماره 2 خشت سر نیز در همان حوالی و به عمق 230 متر حفاری شد که هیچگونه اطلاع ثبت شده ای از این دو در دست نیست .
- اتحاد شوروی سابق کارشناسان روسی در زمان اشغال و اقامت خود در ایران بین سالهای 1942- 1941 به حفاری دو حلقه چاه اکتشافی در نواحی قائمشهر و بندر ترکمن اقدام نمودند : چاه شماره 2 در حوالی شرق بندر ترکمن که مطلقا هیچگونه اطلاعی از موقعیت دقیق این چاه و نیز اطلاعات حاصله از حلقه چاه مذکور در دسترس نمی باشد .
2- I چاههای اکتشافی حفاری شده توسط شرکت ملی نفت ایران : در بین سالهای 1970 – 1960 شرکت ملی نفت ایران راسا اقدام به بررسی های اکتشافی در دشت گرگان – منطقه مازندران و دشت گیلان ( ناحیه انزلی ) را نمود و در طی مدت فوق مجموعا 16 حلقه چاه خشکی در سواحل خزر حفاری نمود که از این تعداد 11 حلقه در دشت گرگان ، 3 حلقه در دشت مازندران و دو حلقه چاه در غازیان و شفا رود گیلان حفر شده ( شکل – 2 ) .
از میان آثار نفت و گاز اقتصادی در چاه گرگان 3 گزارش شده است (2) جدول شماره 1 .
آثار نفتی در این چاه از مغزه هایی که از اعماق 826 – 731 متری بدست آمده مشخص شد .
( رسوبات مربوط به آقچاگیل ) و بررسی آزمایشگاهی نیز وجود نفت را در آن تائید نموده است ( 10 و 2 ) بعلاوه در همین چاه به علت برخورد به گاز ( در عمق 2009 متری رسوبات چلکن ) – چاه دچار حریق گردیده و متاسفانه دستگاه حفاری (National 5 ) از بین رفته است .
در چاه جایگزین ( گرگان 3 الف در 300 متری چاه مذکور ) نیز به گاز و همراه – Condensate برخورد شده است که در آزمایشات اولیه قادر به تولید 5/7 میلیون پای مکعب در روز در فاصله 2038 – 2035 متری ( نشسته های چلکن ) بوده است ( 8 و 2 ) ( جدول شماره 2 ) .
در چاه شماره 1 قزل تپه در ناحیه گرگان نیز طی لایه آزمائی های متعددی که همراه با اسید شویی بعمل آمده است یک زون گازی در فواصل 4759 – 4366 متری مشخص گردیده که متاسفانه به علت مشکلات حفاری موفق به آزمایش آن نشده اند ولی با توجه به I .
F .
P.
تست شماره 1 انتظار 5/6 میلیون پای مکعب در روز – گاز از فاصله فوق ( رسوبات معادل شوریچه سن کرتاسه پائین ) داشته اند که البته بنا به توصیه مهندسی نفت در آنزمان ( سال 1346 ) مقرون به صرفه اقتصادی نبوده است لذا چاه برای همیشه متروکه اعلام گردیده بود .
( 2 ) ( جدول شماره 3 ) .
نتیجه و پیشنهاد : با توجه به مطالب گفته شده در این چکیده و نیز مراجعه به گزارشات تکمیلی چاههای 16 گانه حفاری شده خشکی ( سواحل خزر ) پیشنهاد میگردد که از منتهی الیه شرق خزر به منتهی الیه غرب خزر یعنی از دشت گرگان و گنبد کابوس تا شفارود گیلان بررسی ها و عملیات ذیل صورت پذیرد : الف – دشت گرگان به ترتیب اولویت : حفاری جدید یک حلقه چاه به عمق نهایی 3500 متر در فاصله 200 متری گرگان 3 و 100 متری گرگان 3 – الف .
هدف : تولید گاز و یا نفت از نهشته های چلکن و سپس ( احتمالا ) کرتاسه ( شکل – 3 ) لوله های جداری : Or 2250 m .
20,70m / 13 3/8 ,650 m / 95/8 , 2150 m / 7 , 2450 m /5 L .
2110 m T.D.
نوع گل : روغنی ( Oil base mud ) تبصره : پیشنهاد Work over و یا deepening چاه قبلی ( گرگان 3 الف ) داده نمیشود زیرا در طول سالیان دراز ( حدود 35 سال ) قطعا لوله های جداری در اثر فرسودگی های شیمیایی و فیزیکی عمر مفید خود را از دست داده اند .
حفاری جدید یک حلقه چاه به عمق نهائی 5000 متر در فاصله تقریبی 150 متری چاه شماره یک قزل تپه ( با کنترل کامل انحراف چاه در هنگام حفاری ) هدف : ارزیابی و انجام تست فواصل تقریبی 4759 – 4366 متری مربوط به رسوبات کرتاسه زیرین ( که در چاه مذکور بعلت مشکلات حفاری موفق بانجام آن نشده بودند .
3450 2200/5 L .
/ 8,800M .
/95/8,2400 M.
/7 L .
- 20, 190 M./ 13 3 T.D.
3550 - نوع گل : روغنی ( Oil base mud ) ب – دشت ساحلی مازندران به ترتیب الویت : حفاری جدید یک حله چاه به عمق نهایی حداقل 2500 متر در فاصله 200 متری چاه حفاری شده ملزندران شماره یک .
هدف : رسیدن به راس رسوبات چلکن و حداقل حفاری 1000 متراز رسوبات این مقطع و آزمایش تولیدی آن .
زیرا در چاه مازندران یک به علت کم ظرفیتی دستگاه حفاری به رسوبات تولیدی ( چلکن ) برخورد نشده است ضمن اینکه طبق شواهد موجود ( ) آثار و گاز نفت هم در اعماق 1201 متری هم مشاهده گردیده است .
لوله های جداری : 20.250M.
/ 13 3/8, 45M.
/ 95/8 .
1800 M.
/7, L.T.D نوع گل : روغنی ( Oil base mud ) حفاری جدید یک حلقه چاه به عمق نهایی 2500 متر در فاصله 150 متری چاه حفاری مازندران شماره 3.
هدف : آزمایش کامل مقطع کرتاسه ( زیرا وضعیت چاه در سال 1340 تعلیقی اعلام شده و توصیه به Work over آن گردیده است ) ( 2 ) و به عقیده اینجانب احتمال رسیدن به رسوبات ژوراسیک هم در این منطقه می رود که به هر حال تست و تولیدی مقطع کامل کرتاسه و شناسایی چینه شناسی حاصله از حفاری مجدد بسیار مفید است .
/7, L.T.D نوع گل : روغنی ( Oil base mud ) نوع گل : روغنی ( Oil base mud ) تبصره : پیشنهاد Work over و یا deepening چاه قبلی ( گرگان 3 الف ) داده نمیشود زیرا در طول سالیان دراز ( حدود 35 سال ) قطعا لوله های جداری در اثر فرسودگی های شیمیایی و فیزیکی عمر مفید خود را از دست داده اند .
/7, L.T.D نوع گل : روغنی ( Oil base mud ) ج – دشت ساحلی گیلان به ترتیب الویت : 1- PV – حفاری جدید و عمیق یک حلقه چاه به عمق نهایی حداقل 2500 متر در فاصله 2000 متری چاه انزلی شماره یک که قریب 30 سال قبل حفاری شده و بعلت کم بودن ظرفیت دستگاه حفاری ( Rig Frank ) جبرا حفاری در عمق نهایی 1567 متری مقطع و این در حالی بوده است که به هدف نهایی که همانا رسوبات چلکن بوده است نرسیده اند .
هدف : آزمایش و تولید گاز یا نفت از طبقات چلکن لوله های جداری : 20.250M.
/7, L.T.D نوع گل : روغنی ( Oil base mud ) 1- S.R - همان مشخصات فوق برای حفاری یک حلقه چاه جدید در فاصله 200 متری چاه شفا رود شماره یک ( واقع در جاده انزلی – آستارا ) و جنب سواحل خزر پیشنهاد می گردد ولی توصیه اکید بر این است که قبل از حفاری چاه اخیرا حتما عملیات لرزه نگاری جدید انجام گردد زیرا طبق مراجع موجود ( گزارش تکمیلی چاه شماره یک اکتشافی شفارود ) گویا این چاه بر دامنه سنکینال !
حفاری شده است و راس طبقات چلکن هم در این چاه مشکوک انتخاب گردیده است .
و پیشنهاد میگردد در خلال حفاری چاههای منتخب در این گزارش حتما نمونه های حفاری شده برای آزمایشات ژئوفیزیکی ( تشخیص سنگ منشاء و نهایتا جهت مهاجرت هیدروکربور در سواحل خزر ) به پژوهشگاه صنعت نفت ارسال و قدم به قدم با نتایج نظرات کارشناسان و تلفیق داده های حفاری زمین شناسی و مهندسی نفت – چاههای Development , Deliniation بعدی حوضه ساحلی خزر تعیین و انگاه حفاری شوند .
همانطور که در گزارش اعلام شد انتخاب گل روغنی سبب میشود که ضمن جلوگیری از جذب آب به توسط فواصل طولانی رس ضخیم لایه در چاهها ی سواحل خزر ، ما را بی نیاز از انتخاب گل بسیا رسنگین – جهت جلوگیری از تنگ شدن چاه – نماید و این انتخاب صحیح و فشار Over balance مناسب باعث میشود که از صدمه زدن به سازند یا Formation damage - بمانند تجارب تلخ چاههای دریایی خزر – جلوگیری نمائیم .
بسمه تعالی زمین شناسی سطح الارضی چاه مازندران : حدود 700 متر : طبقات اقچاگیل ( پلیوسن بالایی ) شامل ماسه و مارن با اینترکالیشن کنگلومرا که فسیل های شاخص Potamides , Mactera , Cardium دیده میشود .
700 - 400 متر : سری قاره ای ( پلیوسن میانی - زیرین ) شامل کنگلومرا که به سمت شرق ( تالار تجن ) ضخامت به 1500 متر میرسد و به سمت شرق گلندرود ضخامت آن کاهش می یابد و اغلب ناپدید میگردد .
450 – 170 متر : طبقات سارماسین و لایه های Pholas که به ضخامت چند صد متر در ناحیه ، تجن – تالار گلندرود دیده میشود .
100 متر : طبقات Spaniodontella دارد .
30 – 15 متر : ماسه سنگ خاکستری و کنگلومرا با مارن قرمز مربوط به Vindo – bonian مطابقت دارد .
130 – 120 متر : مارن خاکستری و رس که با مارن های نواری و باندی Vindo – bonian در ناحیه تالار تجن که در بالای دگرشیبی کرتاسه قرار دارد مطابقت دارد .
در سواحل جنوبی خزر آشکوب های جوان تر از آپشرون ( باکو – خزر – خوالیشکین ) بخوبی در رسوبات سطحی توسعه ندارد ولی در کوژهای همجوار خزر این رسوبات بخوبی رخنمون دارند مخصوصا در جمهوری آذربایجان ( باکو ) که آقای Goluobyanikow واحدهای ذیل را ارائه می دهد : 9 متر : رس و رسوبات داخلی Recent 66 متر : رسوبات قسمت بالائی و میانی کواترنر قدیمی ( آرلوکاسپین ) خزر قدیم 60 متر : رسوبات قسمت پائینی کواترنر قدیمی ( آشکوب باکو ) 600 متر : اشکوب آپشرون ( رسوبات دریایی قاعده کواترنری ) که به 3 بخش ( بالایی – میانی – پائینی ) تقسیم می گردد .
60 – 40 متر : آشکوب آقچه گیل .
1374 – 1106 متر : سری Productive ( پلیوسن میانی – زیرین ) عموما ماسه که بالای رسوبات دریایی پونین سارماسین قرار دارد .
2- 1 تاریخچه چاههای حفاری شده : در سال 31/1930 گروه پژوهشگران فرانسوی دو چاه کم عمق در دشت ساحلی مازندران در منطقه ، نفت چاه 5/12 کیلومتری شرق بابلسر و دیگری در Daste – Kola در تالار 10 کیلومتری شرق تا شمال شرق بابل حفاری نموده که عمق اولی 61/35 متر است دومی به عمق 2/107 متر می باشد .
هر دو چاه در رسوبات پر فسیل خزر قدیمی حفاری گردیدند .
اما