(مقدمه ) تعریف ادبیات گذشته : مجموعه آثار مکتوب و بر جامانده حال : شعر و نثر داستانی و نمایشی و نوشته های ادبی و شاعرانه تعریف مکتب یا سبک ادبی : ابتکار در زبان و معانی و شیوه ی بیان تعریف ادبیات مردمی فارسی : ادبیات عرفانی که با زندگی و فرهنگ مردم پیوند دارد .
درس اول خط تصویری : کشیدن تصویر چیزها به دور از ظرافت برای انتقال مفهوم مراحل خط ...
خط تصویری ....
علامت نویسی ....
منفی نگاری ....
الفبایی اولین بار الفبا ....
فنیقی ها : سه هزار سال قبل از میلاد الفبا در ایران = چند صد سال قبل از میلاد .....
مارها ....
به تقلید از فنیقی ها ( انواع خط ) بخش های اوستا : یسنا – یشتها – ویسپرد – وندیداد –خرده اوستا حاوی مناجاتها و ستایشها تعریف زبان فارسی : زبان ایران پیش از اسلام مراحل زبان 1- فارسی باستان : در زمان هخامنشی – نوشتن فرمانها و نامه های شاهان شرقی شمالی 2- فارسی میانه : جنوبی غربی شمالی : پهلوانیک جنوبی : پارسی میانه 3-فارسی نو تحول فارسی از اسلام با تأثیر از زبان و دستور عربی پیوستگی دوره سامانی با دوران اسلامی : مهم ترین نوشته ها به فارسی میانه : خدای نامه تأثیر خدای نامه 1- نوشتن سیرالملوک 2- شاهنامه ها شاهنامه منثور عبدالرزاق توسی منبع شاهنامه فردوسی 3- تاریخ نویسی 4- نوشتن کتابهای اخلاقی و آموزشی ، قابوسنامه – بحر الفواید – نصیحه الملوک – اخلاق ناصری 5- ادبیات داستانی : هزار افسان منشا هزار ویک شب – خسرو شیرین – هفت پیکر تقسیم بندی دوره های تاریخ ادبیات بر اساس : شاخص های ادبی است .
شاخص های ادبی کسانی هستند که : 1-ویژگی های آثار ادبی گذشته بطور مستقل و کامل در آثار آنهاست .
2- به دلیل درک درست از مقتضیات اجتماعی و فرهنگی و ....
به خلق آثار می پردازند .
3- در روزگار خود و بعد از خود مورد احترام یا بغض یا تقلید قرار می گیرند .
علت عدم هماهنگی دوره های ادبی با تقسیمات سیاسی و اجتماعی و جغرافیایی : - سلسله های تاریخی و حوادث سیاسی فقط سیر تحول یک دوره تا دوره دیگر را کند یا تند می کند و با دوره های ادبی ارتباط مستقیم ندارند .
عصر پیش از رودکی اوضاع سیاسی و اجتماعی 1- شکست ساسانیان از اعراب در جنگ فتح الفتوح (نهاوند) به دلیل نابسامانی اقتصادی و اجتماعی 2- دو قرن کشمکش مداوم در ایران 3-جنگ ایرانیان مخالف : به آفرید – المقفع – ابومسلم خراسانی 4-علاقه ایرنیان به یادگیری زبان عربی 5-تشکیل حکومتهای و نیمه مستقل و سامانی در شرق و شمال شرق ( درس دوم ) : پیشگامی ایرانیان تأثیر اسلام بر ایرانیان به دلیل - فرهنگ نیرومند - اندیشه استوار - سیبویه فارسی : بزرگترین عالم علم نحو - اخفش : شاگرد سیبویه و خلیل بن امر = واضع علم عروض (صاحب تحسین کتاب لغت فارسی ) علل تأثیر ایرانیان در نشر علوم انسانی 1-راه یافتن ایرانیان به دستگاه حکومت به ویژه در عصر عباسی 2- آشنایی قبلی ایرانیان با مسائل دینی و برخورد مذاهب و معتقدات عامل توجه مسلمانان به دانش های روزگار شد .
3-ترجمه علوم مختلف در فرهنگ ایران به زبان عربی باعث روحیه علمی مناسب با فرهنگ اسلامی شد .
(شعوبیه) - به دلیل سیاست سخت گیرانه بنی امیه نسبت به ایرانیان ، آنها را بنده و فرودست می دانستند .
- چون اعراب زیر بار نرفتند ایرانیان مسأله برتری عجم بر عرب را مطرح کردند.
و در آثار خود به تحقیر اعراب پرداختند و همین گروه به شعوبیه معروف شدند .
در مخالفت با بنی امیه : 1- مختار ثقفی در سال 65 در کوفه – به خونخواهی حسین بن علی (ع) بر ضد امویان 2-ابومسلم خراسانی 129- برانداختن امویان و حکومت عباسیان فارسی نو : (دری) - کلمه دری = منسوب به در - در اصطلاح : زبان دولتی دستگاه ساسانی - دنباله پهلوی ساسانی و پهلوی اشکانی - ابندا در ایران رایج بوده - بعد از اسلام در حکومتهای مستقل و نیمه مستقل خراسان و ماوراء النهر رسمیت یافت - در امور اداری دربار و نوشتن آثار ادبی به کار می رفت -پیش از رسمی شدن خط عربی بجای پهلوی در کتابهای اسلامی اشعار و جمله ها و ضرب المثل هایی از زبان دری با خط عربی است .
خط عربی - قدیمی ترین کتاب به خط فارسی = الانبیه عن حقایق الادویه = اسدی توسی = 447 سال = در زمینه پزشکی نخستین سخن سرایان فارسی زمان پیدایش شعر در بین اقوام عالم از زمانی آغاز شد که انسان توانست شور و هیجان درونی خود را با کلام خیال انگیز و مؤثر بیان کند .
-شعر فارسی = به تقلید از عربی -رواج شعر به شیوه عروضی = نیمه اول قرن 3 - تحسین تذکره نویسان = ابوحفص سغری – عباس مروزی - اولین شعر عروضی به زبان دری = دوره طاهریان حنظله بادغیسی - طبق تاریخ سیستان : اولین شار پارسی گوی = محمد بن وصیف سیستانی - سال 251 : نقطه عطف زبان فارسی و شروع شعر فارسی -شاعران معاصر عمرولیث فیروز مشرقی – ابوسلیک گرگانی عصر رودکی : دوره تغزل و خرد آزمایی از نظر سیاسی = دوره اوج و اعتلای حکومت ساسانی در ماوراء النهر و خراسان = 100 سال طول کشید .
مرکز فرهنگی و ادبی : بخارا ویژگیهای شعر این عصر : 1- گسترش شعر دری با تمام ویژگی های زبانی و مضمونی 2- تشویق و حمایت سامانیان از شعر و شاعران و کثرت شاعران 3-طرز شاعری : سادگی لفظ و آسانی معنی 4- توجه به بیرون و واقعیات حیات فقط در زمینه تعالیم کلی اخلاقی 5- موضوع شعر : وصف و ستایش و اندرز و معانی و رباعی 6- قالب شعری : قصیده و غزل و قطعه و رباعی 7- محور فکری خود و تکیه بر دانش و فضیلت ( درس سوم ) : شهید بلخی : خردمندی اندوهگین معاصر با : امیر نصربن احمد سامانی و ابوعبدا...
جیهانی پیش از فردوسی = عنوان شاعر خرد گرفت دانش شهیر افزون – خطش نیکو – آشنایی با فلسفه و کلام ویژگی حیات علمی : مناظره و مباحثه با محمد بن زکریای رازی ویژگی شعر : لطف طبع و ذوق شاعری با چاشنی فکر و فلسفه رودکی شاعر و خرد آزمایی : نام : ابوعبدا...
تخلص : رودکی = چون محل تولدش روستای رودک سمرقند بوده است – در هشت سالگی حافظ قرآن از حمایت : نصربن احمد و بلعمی وزیر سامانی برخوردار بود .
شعر (بوی جوی مولیان ) = به مناسبت دورشدن امیر از بخارا و تنگ دلی همراهان برای بازگشت او سرود عنصری : غزل (رودکی وار) را نیکو می دانست .
ناصرخسرو به او = شاعر تیره چشم روشن بین لقب داد .
آثار : 1- صد دفتر : که فقط هزار بیت ان باقی مانده است .
2-مثنوی : کلیله و دمنه 3-منظومه سندباد نامه قالب : قصیده – غزل قطعه – رباعی سبک رودکی : خراسانی یا ترکستانی با ویژگی سادگی در عین حال متانت و استحکام و قصیده : (پیری و جوانی ) بر همین سبک ویژگی شعر او : 1- تخیل : نیرومند 2- زبان : ساده و روان 3- توصیف همراه قدرت خیال و خواننده را به طبیعت نزدیک می کند 4- القاب : پدر شعر فارسی و سلطان شاعران = چون شعر را به کمال نسبی نزدیک کرد .
5- آمیختن زهد و اندرز و شور و شادی و شک و یقین 6-بردباری در مقابل غم و اندوه روزگار درس چهار م : بوشکور بلخی : شیفته دانایی قرن : 4 رودکی بوشکور فردوسی پیری کودکی پیری جوانی تأثیر از فکر وزبان هر دو تنها اثر او = مثنوی : آخرین نامه = اندرز و حکمت کسایی : پرچمدار ادبیات شیعه تولد :دوازده سال بعد از مرگ رودکی = قرن 4 از نظر سیاسی : اواخر سامانی و اوایل غزنویان – ابتدا به مدح پادشاهان پرداخت اما پشیمان شد .
مذهب : شیعه دوازده امامی رودکی کسایی ناصرخسرو پیرو پیشرو کسایی رودکی را استاد شاعران جهان نامیده صاحب نخستین قصیده و مرثیه پیشگام قوامی رازی = قرن 6 محتشم کاشانی = قرن 10 نخستین سوگنامه مذهبی فارسی : کسایی : در موضوع کربلا لقب او =نقاش چیره دست طبیعت به دلیل وصف های جاندار و روشن از طبیعت عصر فردوسی : ذدوره حماسه ملی و خرد آرمانی طول دوره : نیمه قرن 4 تا نیمه قرن 5 از نظر تاریخی : اوج حاکمیت سامانیان عصر اندیشه استقلال ملی ایران - تأکید امرای ساسانی به تألیف با زبان فارسی دری و گردآوری تاریخ و روایات -تشویق شاعران و نویسندگان در ماوراءالنهر و خراسان - تحسین اثر مستقل نثر فارسی = شاهنامه منثور ابو منصور عبدالرزاق توسی ویژگی کلی شعر در این عصر : سنت های پایه گذاری شده در این عصر : 1- استحکام قالب و معنی 1- سنت داستان پردازی 2- تنوع اوزان و قالب 2- منظومه سرایی اخلاقی 3- گوناگونی مضامین 3- نظم حماسه های ملی 4- فراوانی شاعران خصوصیات بارز شعر این دوره محور فکری شعر این دوره 1- نزدیکی به طبیعت 1- عشق به حقیقت 2- آمیختگی با موسیقی 2- برتری خیر بر شر 3- داشتن رنگ ملی 3- بهروزی قوم ایرانی 4- مایه های حکمی و اخلاقی و فقدان مایه های عرفان تکیه اصلی اعتبار بخشیدن به زبان فارسی مراکز فرهنگی : غزنه – توس درس پنجم : نثر فارسی در عصر فردوسی : 1- شاهنامه ابومنصوری = تحسین کتاب نثر فارسی بطور مستقل به دستور ابومنصور عبدالرزاق توسی = با موضوع ک تاریخ گذشته ایران اصل کتاب از بین رفته : فقط مقدمه آن : پانزده صفحه به دست ما رسیده است .
قبل از این شاهنامه = شاهنامه ابوالمؤید بلخی : که کلاً از بین رفته 2-ترجمه تفسیر طبری : تفسیر قرآن – اصل آن = عربی = در قرن 3 محمد بن جریر طبری به فارسی به دستور منصور بن نوح سامانی به وسیله عده ای از علمای ماوراء النهر - نثر = ساده – لغات تازی کم – نقطه آغاز نثر دینی فارسی 3- تاریخ بلعمی : قرن 3 از ابوعلی بلعمی وزیر منصور سامانی = ترجمه به فارسی - اصل آن : تاریخ مفصل از محمد بن جریر طبری به عربی 3- تاریخ بلعمی : قرن 3 از ابوعلی بلعمی وزیر منصور سامانی = ترجمه به فارسی - اصل آن : تاریخ مفصل از محمد بن جریر طبری به عربی بلعمی در ترجمه کتاب مطالبی به ان افزوده و مطالبی را حذف کرد و این اثر تبدیل به اثر جدیدی شد .
- از متون تاریخی مهم عصر سامانی 4- الابنیه عن حقایق الادویه : آغاز نثر علمی از ابومنصور موفق هروی موضوع : خواص گیاهان و داروها در عصر منصور بن نوح سامانی 5- هدایه المعلمین فی الطب : از ابوبکر اخوینی بخارایی با موضوع : درمان بیماری ها - ویژگی آن: برای بسیاری از اصطلاحات علمی واژه های مناسب فارسی به کار رفته .
6- حدود العالم من امشرق الی المغرب : مؤلف مشخص نیست – تحسین کتاب جغرافی به زبان فارسی نثر : ساده و روان – موضوع : جغرافیای عمومی به ویژه سرزمین های اسلامی ویژگی : در بردارنده اطلاعات دقیق و کم نظیر درس 6 : دقیقی : احیای حماسه ملی نام : ابومنصور به شیوه : رودکی بعد از مسعودی مروزی : اولین کسی که به نظم داستانهای ملی ایران پرداخت – پیشوای فردوسی در نظم داستان ملی - مدح امرای چغانی و سامانی – کیش : زردتشتی – نظم شاهنامه منثور = به فرمان نوح بن منصور سامانی – آثار : قصیده – غزل – قطعه - در مدح و غزل : روشی استوار – در ضمن قصیده : پندگویی و راهنمایی آدمیان و دعوت ممدوح به دلیری و سخاوت - بیان زیبایی های طبیعت - مهم ترین اثر او : گشتاسب نامه : در استواری .
کمال فنی به شاهنامه نمی رسد .
فردوسی : خداوند حماسه و خرد نام : ابوالقاسم - تولد : 329 یا 330 : قرن 4 – همزمانی کودکی فردوسی با پیری رودکی از نجیب زادگان و دهقانان توس و دل بسته به سنت و فرهنگ ایرانی در روایات تاریخی – در 58 سالگی 2 ثلث کتاب را نوشت .
علت تقدیم شاهنامه به محمود غزنوی و اهداف از این کار : 1- با استفاده از نام محمود و نسخه برداری کتاب را از حوادث حفظ کند .
2-بهره مندی از پاداش و تشویق سلطان برای رفاه زندگی علل قبول نشدن شاهنامه از طرف محمود غزنوی 1- شاهنامه ایرانی بود