دانلود مقاله ناشناخته‌ های مسجدجامع اصفهان

اشیاء به دستآمده از کاوشهای باستان شناسی مسجدجامع اصفهان در پیشاز انقلاب ،سومین فصل مطالعاتی خود را پشتسرگذاشت.مطالعه روی اشیاء غیرسفالی این مسجد تاریخی نیز آغاز شد.

این مطالعات باعث میشود ناشناخته‌های زیادی از این مسجد تاریخی و باستانی آشکار شود.

سومین فصل مطالعه سفال‌های به دست‌آمده از حفاری‌ های باستان‌شناسی پیش از انقلاب در مسجد جامع اصفهان که به جداسازی سفال‌‌های ویژه از میان 70 هزار سفال‌ شاخص مربوط می‌شد، با حضور دوباره پروفسور جنیتو به ایران انجام گرفت .در همین حال اشیاء غیر سفالی نیز مورد مطالعه قرار گرفتند.

«فریبا سعیدی»، مدیر دفتر باستان‌شناسی مسجدجامع اصفهان دراین‌باره به میراث خبر گفت: «در سومین فصل مطالعاتی که توسط هیات ایرانی و ایتالیایی حدود 25 روز به طول انجامید، علاوه بر جداسازی سفال‌ های ویژه از میان سفال‌های شاخص، مطالعه روی اشیاء غیر سفالی نیز آغاز شد.» وی افزود: «مطالعه برای جداسازی سفال‌های ویژه از میان سفال‌های شاخص که سال پیش تعداد آن‌ها به 70 هزار رسیده بود پایان یافته اما هنوز آمار دقیق سفال‌های ویژه از سوی هیات باستان‌شناسی ایتالیایی داده نشده است.» در نخستین فصل مطالعاتی سفال‌های کشف شده در مسجدجامع، از میان یک میلیون سفال و شی باستانی به دست آمده از حفاری های پیش از انقلاب که بین سال های 1972 تا 1977 توسط "آرتور پوپ"، ایران شناس مشهور جهان و "شرارتو" در حفاری‌های باستان‌شناسی به دست‌آمد، 521 هزار سفال طبقه بندی شد که از میان این تعداد حدود 70 هزار سفال شاخص جداسازی شدند.

سعیدی در مورد مطالعه روی اشیاء غیر سفالی به میراث خبر گفت: «مطالعه روی این اشیاء، غیراز استخوان‌ها آغاز شد که در این میان می‌توان از اشیاء فلزی، چوبی، سنگی، چرم و کاغذ نام برد.» به گفته مدیر دفتر باستان‌شناسی مسجدجامع اصفهان، اشیاء غیر سفالی مورد مطالعه قرار است طی رایزنی با دانشگاه اصفهان، توسط کارشناسان این دانشگاه مرمت شوند.

از میان این اشیاء دو شی فلزی که احتمالا یکی از آن‌ها بشقاب و دیگری کشکول است به همراه تعدادی سرقلیان و مهره‌های تسبیح از جنس چوب، سنگ و خمیر شیشه مورد مطالعه قرار گرفت.

هیات ایتالیایی از سال گذشته به سرپرستی پروفسور جنیتو به همراه هیات ایرانی مطالعه روی اشیاء باستانی به دست‌آمده از کاوش‌های باستا‌ن‌شناسی مسجد‌جامع اصفهان را آغاز کردند که تا کنون نتایج قابل توجهی را در پی داشته است.

هیات مشترک ایران و ایتالیا سال گذشته همایشی را دراین زمینه برگزار کردند.

مسجد جامع اصفهان یکی از مهمترین مساجد جهان محسوب می شود که یادآور معماری سلجوقی تا قاجار است.

مطالعات باستان‌شناسی نشان می‌دهد که در محل فعلی مسجد پیشتر آتشکده‌ای قرار داشته که هنوز آثار آن زیر این مسجد شکوهمند باقی مانده است.

مسجد جامع اصفهان در سفرنامه "رابرت بایرن" گنبد بزرگ و تخم مرغی شکل مسجد جامع اصفهان از آجرهایی ساخته شده است و این مظهر هنر خیره کننده گنبدهای اسلامی است.

رابرت بایرن در سال 1133 میلادی با کریستوفر سایکس عازم سفر به ایران و افغانستان شد.

بایرن در طول سفرش، سفرنامه سفر به کرانه های جیحون را تدوین کرده است.

این مجموعه اطلاعات ارزنده ای درباره مساجد سرزمین های اسلامی و کشور دارد.

مسجد جامع اصفهان در سفرنامه سفر به کرانه های جیحون این گونه معرفی شده است: این مسجد که در مرکز شهر اصفهان قرار دارد در سده یازدهم ساخته شده است.

زیبایی رنگ های دوران صفوی مانند رنگ های دوران تیموری در برابر شکوه و عظمت این بنا رنگ می بازد بیشتر قسمت های آن عاری از ظرافت و زیبایی است.

گنبد بزرگ و تخم مرغی شکل آن از آجرهایی ساخته شده است و این مظهر هنر خیره کننده گنبدهای اسلامی است.

تفاوت موجود بین دو اتاق گنبدی شکل مسجد جامع بیان گرایی وجه تمایز است.

هر دو اتاق گنبدی هم زمان و دراواخر قرن یازدهم ساخته شده اند.

در اتاق گنبدی بزرگ تر که شبستان اصلی مسجد است، دوازده ستون عظیم در نبردی پرومته وار وزن گنبد را تحمل می کنند.

این گنبد را با اتاق گنبدی شکل کوچک تری بسنجید که در واقع مقبره ای است که در دل این مسجد جا گرفته است.

مساحت داخل آن سه متر مربع و ارتفاع آن هجده متر است، حجم آن یک سوم آن اتاق گنبدی دیگر است.

اتاق گنبدی بزرگتر در مقیاسی ساخته شده که تجربه لازم برای آن خیلی کم و نه خیلی زیاد بوده در آن دوره ای که در ساختمان از عامل بزرگی غیر ضروری استفاده نشده است، ولی جاذبه های شکوه و زیبایی بیش از اندازه را دارد به گونه ای که هر جزء آن مثل عضلات ورزش کاری ورزیده با دقتی بسیار کار خودش را انجام می دهد بی آنکه تلاشش در این راه پوشیده بماند، ظرافت بیش از حد ممکن بود به چنین نتیجه ای بیانجامد ولی ظرافت این بنا با والاترین ارزش های ذهنی تطابق دارد.

این بنا کمال هنر معماری است.

این فضای کوچک داخلی به آن کمالی که خارج از معماری کلاسیک اروپا امکانش در ذهن من وجود داشت، نزدیک تر است مصالح به کار رفته در این اتاق گنبدی شکل حکایت از صرفه جویی دارد.

آجرهای کوچک و محکمی به رنگ خاکستری که تزیینات نوشته ها و گچ بری های کوفی اش درست در جایی که باید قرار گرفته اند.

این اتاق گنبدی از یک رشته طاق قومی تشکیل شده در وسط هر دیوار یک طاق بزرگ در هر گوشه دو طاق باریک و در هر سه کنج چهار طاق خیلی کوچک، هشت طاق در قسمت هر سه کنج و شانزده طاق بالای سه کنج ها قرار دارد که گنبد روی آنها واقع شده است.

ابداعات فیروز آباد در این جا بسط یافته و باز هم بسط می یابد تا آن که معماری ایرانی در قرن هجدهم نابود می شود.

به استناد نوشته های دور گنبد این مقبره را ابوالغنایم مرزبان، وزیر ملک شاه در سال 1088 میلادی ساخته است.

در سال 1612 میلادی شاه عباس سرگرم ساختن مسجد شاه در جنوب غربی میدان شاه بود که آن حجم بزرگ آبی و آن کاشی کاری وسیع با تزیینات گل و گیاه، یکی از آن منظره های شرقی را به وجود آورده اند که دوستداران عمر خیام آن را بسیار عزیز می دارند، زیبا و حتی به قولی باشکوه است.

در هر حال شاه عباس در سال 1618 میلادی مسجد دیگری در جنوب شرقی میدان ساخت که نام شیخ لطف الله را بر آن نهاد.

این بنا از نظر هنر و معماری قطب مخالف اتاق گنبدی کوچک مسجد جامع است.

منبع: مسجد در سفرنامه ها به کوشش دبیرخانه ستاد عالی هماهنگی و نظارت بر کانون های فرهنگی و هنری مساجد، سفر به کرانه های جیحون اثر رابرت بایرن، ترجمه لی لا سازگار.

مسجد جامع اصفهان دایرهالمعارف معماری ایران یک استاد رشته‌ی معماری با بیان این‌که مسجد جامع اصفهان همزاد و آیینه‌ی تغییرات این شهر است، گفت: این مسجد مهم‌ترین مرکز سیاسی و اجتماعی اصفهان در طول تاریخ بوده، حتا دچار آتش‌سوزی شده و حمله‌ی مغول را نیز به خود دیده است.

به گزارش خبرنگار بخش میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در اصفهان، دکتر باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی در مسجد جامع اصفهان اظهار داشت: اصفهان پیش از اسلام از دو شهر کوچک و 16 روستا تشکیل شده بود.

مسلمانان در ابتدای ورود به اصفهان در روستایی به‌نام خوش نیان، نخستین مسجد را ساختند.

وی ادامه داد: مسجد جامع اصفهان در سال 156 هجری قمری در مساحتی حدود پنج یا شش هزار متر مربع ساخته و در سال 224 هجری قمری این مسجد از نو در مساحتی حدود یک هکتار بازسازی شد.

او بیان کرد: مسجد فضایی پاک، محدود و جهت‌دار است.

در تاریخ آمده که مسجد جامع اصفهان نه‌تنها محل عبادت بوده، بلکه در آن، جلسه‌های درس بزرگان هم برپا می‌شده و حتا در متون ذکر شده که پای هر ستون مسجد جامع اصفهان حلقه‌ی درسی بوده است.

رییس موسسه‌ی ایکوموس ایران شهر اصفهان را زاییده‌ی دوره اسلامی دانست و افزود: نظام شهرسازی اصفهان براساس نیازهای اجتماعی و سیاسی حاکمان به‌وجود آمده و تغییرات کالبدی مسجد جامع اصفهان نیز نشان از تغییرات سیاسی و اجتماعی در طول تاریخ اصفهان دارد.

وی توضیح داد: بیشترین این تغییرات در قرن پنجم هجری قمری توسط سلسله‌ی سلجوقیان انجام شده‌اند.

امپراطوری سلجوقی به‌عنوان نخستین امپراطوری سکولار، گرچه دست به تخریب مسجد جامع اصفهان نزد، اما تغییرات زیادی در آن به‌وجود آورد.

این استاد معماری با بیان این‌که مسجد جامع اصفهان، دایره‌المعارف معماری ایران است، گفت: سازه‌ی گنبد، پیش از اسلام نیز در معماری ایرانی وجود داشته است.

با ورود اسلام به ایران نه‌تنها این دین با مظاهر فرهنگ ایرانی به مقابله برنخواست، بلکه آن دسته از جلوه‌های فرهنگ مانند گنبد را در بناهای مذهبی مورد استفاده قرار داد.

وی اظهار داشت: تا پیش از ورود سلجوقیان به اصفهان، مسجد جامع تنها از یک شبستان بدون گنبد تشکیل شده بود؛ اما با ورود سلجوقیان به‌عنوان امپراطوری که چهار مذهب جهان اسلام را می‌خواست پوشش دهد، در معماری مسجد جامع تغییراتی به‌وجود آمد؛ تا این مسجد به‌عنوان مسجدی جهانی فضایی مطلوب برای هر چهار فرقه باشد.

او افزود: در این زمان، مسجد جامع دارای گنبد شد و این یک تغییر ساده نبود، بلکه نمادی از تغییر قدرت حاکم بر ایران بود که می‌خواست، اصفهان را به‌عنوان پایتخت خود انتخاب کند.

در این دوره، مسجد جامع اصفهان که به‌شیوه‌ی مسجد النبی ساخته شده بود، به تقلید از معماری ایران دارای چهار ایوان شد که فضای مسجد را از هم تفکیک می‌کردند و این‌گونه، سلسله‌ی سلجوقی نخستین حضور پررنگ خود را در اصفهان تثبیت کرد.

به گفته‌ی آیت‌الله‌زاده شیرازی دوره‌ی سلجوقیان در سرنوشت معماری مسجدها در اصفهان تاثیر به‌سزایی داشت و مسجدسازی اصفهان از مسجدسازی به سبک مسجد النبی به مسجدسازی چهار ایوانی تبدیل شد.

وی ادامه داد: بعد از شهادت حضرت علی (ع) و کشته شدن معاویه و ابوسفیان، محدوده‌ای مقابل محراب تعیین شد که جایگاه امام جماعت را از صفوف مردم جدا می‌کرد و این‌گونه از جان امام جماعت محافظت می‌شد.

او اضافه کرد: در زمان آل بویه قسمتی از حیاط مسجد جامع اصفهان به شبستان اضافه و این مسجد به‌عنوان مسجد کبیر شهر مطرح شد.

در این زمان، مسجد صغیر شهر اصفهان (مسجد حکیم کنونی) ساخته شد.

مسجد جامع قدیمیترین بنای تاریخی اصفهان را باید مسجد جمعه یا مسجد جامع اصفهان تلقی کرد.

سیمای فعلی مسجد عمدتاً مربوط به اقدامات دوره سلجوقی است اما تعمیرات و الحاقات آن به دورانهای بعد به خصوص عصر صفویان مربوط می شود .

اما در کاوش های باستان شناسی مراحل قبل از سلجوقی هم به دست آمده که به دوران آل بویه و قرن سوم هجری باز می گردد.

در همین کاوش ها آثار قبل از اسلام نیز کشف شده است.

مسجد دارای ورودیهای متعدد است که هر یک فضای مسجد را به بخشهایی از بافت پیرامون آن مربوط می کند این ورودیها همه در یک زمان ساخته نشده اند و هر یک در مقطعی از تاریخ و در ارتباط با ساختمان درون و بیرون بنا به وجود آمده اند.

گذرها و معابری که در گرداگرد مسجد وجود دارند بیانگر ارتباط گسترده ای است که مسجد با بافت قدیم شهر دارد.مسجد جامع اصفهان با نقشه چهار ایوانی بنا شده و از آنجا که ابداعات هنری و معماری 15 قرن دوران اسلامی را در خود گرد آورده است یکی از بهترین آثاری به شمار می رود که در دنیای امروز شهرت دارد.

با توجه به منابع و مآخذ مختلف این نکته مشخص می شود که مسجد جامع در طول زمان به سبب آتش سوزی و جنگ های متعدد و نا آرامی های دوران های مختلف آسیب فراوان دیده و دوباره بازسازی و مرمت شده است.

چهار ایوان اطراف میدان مشخص کننده شیوه مسجد سازی ایرانیان است که پس از احداث آن در سایر مساجد نیز رواج یافته است.

این ایوان ها که به نامهای صفه صاحب در جنوب صفه درویش در شمال صفه استاد در مغرب صفه شاگرد در مشرق نامیده می شوند با تزئینات مقرنس سازی و کاربندی یکی از فنون بسیار جالب معماری ایران را بیان می دارد.

نمای داخلی صحن مسجد و کاشیکاری های آن مربوط به قرن نهم هجری است که احتمالاً مناره ها نیز مربوط به همین زمان می باشند .

به طورکلی بنای کنونی مسجد جامع اصفهان شامل بخشهای زیر می باشد: - شبستان مسجد : این شبستان که بر ستون های مدور استوار است که با گچبریهای بسیار زیبا تزئین شده است.

این قسمت مربوط به عصر دیلمیان است.

- گنبد و چهل ستون های اطراف آن که در ایوان جنوبی مسجد واقع شده و در فاصله سالهای 465 تا 485 هجری قمری بنا شده است.

این گنبد در زمان سلطنت ملکشاه سلجوقی و وزارت خواجه نظام الملک ساخته شده از نمونه های نادر ساختمان های عصر سلجوقی است.

ایوانی که در جلوی این گنبد آجری واقع شده در اوائل قرن ششم هجری بنا گردیده و سقف آن از مقرنس های