چکیده این پروژه در ایستگاههایی بر روی رودخانه قمرود و سد پانزده خرداد در استان قم انجام گرفت.
که هدف از اجرای آن معرفی گونه های مختلف ماهیان و همچنین انواع موجودات نبتیک و سایر جانداران موجود در این منطقه می باشد.
در این بررسی از ادوات مختلف صید, جهت صید انواع ماهیان ساکن و مهاجر ( بومی و غیر بومی ) استفاده گردید ماهیان را پس از صید در فرمالین و نمونه های نبتوز را در الکل فیکس کرده و پس از انتقال به تهران کارهای بیومتری عکس و در آوردن دندان حلقی از نمونه ها انجام گرفته و بعد به کمک استاد راهنما جناب آقای دکتر غلامحسین وثوقی اقدام به شناسایی جنس و گونه آنها شد که این کار در دو فصل بهار و تابستان و در 5 ایستگاه مختلف انجام گرفت بیشتر ماهیان صید شده متعلق به خانواده کپورماهیان بودند که برخی دارای ارزش اقتصادی و برخی فاقد ارزش اقتصادی می باشند .
مقدمه : هدف از بررسی و مطالعه آبزیان رودخانه ها نهایتاً باعث شناسایی استعدادها و سایر امکانات آبی استان در رابطه با پروش آبزیان می باشد.
در این بررسی علاوه بر مشخصات سد پانزده خرداد – مطالعاتی نیز درباره خصوصیات جغرافیایی و منابع آبی استان قم انجام شده است که در ذیل به آن اشاره می شود.
هدف از بررسی و مطالعه آبزیان رودخانه و منابع آبی شناسایی استعدادهاست که یکی از نکات مهم پروش آبزیان می باشد و از طرفی رشد روز افزون جمعیّت در کشور موجب گشته تا مسئله کمبود پروتئین اهمیت حیاتی پیدا کند لذا علاوه بر استفاده از منبع آبی وسیع کشورمان در جنوب و شمال نباید از منابع غنی آبی که در آبهای داخلی کشور موجود است غافل ماند و امید است که با پژوهش و مطالعات گسترده استعدادهای بالقوه این آبها را بصورت بالفعل در آوریم.
به عبارت دیگر شناسایی ماهیان جهت پی بردن به زیست شناسی آنها و مطالعه بوم سازگانهای آبی اولین قدم محسوب می گردد که بر پایه اینگونه اطلاعات و جمع بندی و پردازش آنها می توان روشهای صید, بهره برداری از نظر زمانی و مکانی و ارزیابی ذخایر و ترمیم ذخایر را تعیین کرده و در اختیار بخشهای اجرائی قرار داد.
فصل اول محیط شناسی 1-1 زمین شناسی : به طور کلی دوران سوم قسمت مهمی از نواحی اطراف قم به واسطه دریای مدیترانه مرکزی پوشیده بوده و رسوبات و ته نشینهای دریای مزبور اکنون در اطراف کوههای شاه جمال – نرداغی – دوبرادران – خضر – کیکویه – و سایر کوههای شهرستان قم دیده می شود.
آثار دریای مزبور در نقاط نامبرده همان رسوبات ماکاکر ( آهک ) و بعضی اوقات سنگهای گچی و سنگهای نمکی می باشند که متعلق به دوره میوسن از دوران سوم است که در تمام تشکیلات میوسن مارنهای خاکستری و طبقات گچ و کنگلومرا شناخته شده است در روی طبقه گفته شده و در زیر تشکیلات میوسن سنگهای سبز و آهکهای ماسه دار دیده می شود که محتوی فسیل خارپوستانی از فامیل کلیپتاسترید و به خصوص جنس اسکوتلاسوبر و توندرا می باشد.
در روی طبقه نامبرده رسوبات مارنی و آهکی وجود دارد که به طور وفور دارای فسیل روزنه دارانی از فامیل اربیتوئد می باشد مخصوصاً جنس معروف لپید و سیکلینا در نزدیکی شاه جمال در 500 متری خط آهن و همچنین در دامنه شمالی کره نرداتی فراوان است درروی تمام تشکیلات فوق الذکر مانهای سبز رنگ دیگری قرار گرفته است که دارای دو کفه ایها فراوان است و از آن جمله می توان جنس معروف پکتن را نامبرد خصوصاً گونه فراوان آیکتن تیژی ( آیکتن تیژی از بی سران نرم تنان دوران سوم است که دو صدف قرنیه راست و چپ و دوزایده پهن در دو طرف لولا داشته است از فسیل مذکور در کوههای شهرستان قم فراوان دیده می شود) در تمام مارنهای سبز رنگ وجود دارد.
موقعیت و وسعت استان قم تقریباً در مرکز ایران قرار دارد مساحت آن 14631 کیلومتر مربع می باشد این استان از شمال به استان تهران, از مشرق به استان سمنان, از جنوب به استان اصفهان و از غرب به استان مرکزی محدود است این استان در غرب دریاچه نمک (مسیله ) و دشت کویر واقع شده است.
2-1-1 ناهمواریها ( پستی و بلندی ) ناهمواریهای استان را به سه نوع می توان تقسیم کرد : کوهستانی پایکوهی دشت ها نواحی کوهستانی : نواحی بالاتر از ارتفاع 1500 متر را شامل شده و عمدتاً در جنوب غرب آن قرار گرفته اند کوههای استان جزئی از رشته کوه مرکزی ایران می باشد نقش نواحی کوهستانی به صورت تأثیر بر روی آب وهوا و منابع آب آن است به طوریکه یک اختلاف محسوس از نظر دمای فصلی و سالانه در بین ارتفاعات و نواحی دشتی دیده می شود از سوی دیگر به دلیل بارش بیشتر در نواحی کوهستانی قلل مرتفع آن به صورت یک کانون آبگیر فصلی منشأ جریان رودهای فصلی هستند به طوریکه مراکز جمعیتی واقع در پایکوهها از آن به عنوان منابع آب قابل اطمینان استفاده می کنند به خصوص اینکه به دلیل نفوذ پذیری زیادسنگها در این ارتفاعات چشم های متعدد نیز به وجود آمده اند.
از کوههای مهّم ناحیه کوهستانی می توان از کوه ولیجا, کوه لادها, کوه تخت سر حوض در 47 کیلومتری جنوب قم در بخش قهستان ( کهک ) – کوه گلستانی در مغرب قم در نزدیکی طغرور – کوه خر کشته در جنوب غربی قم – کوه آقا نظر در جنوب غربی قم وهمچنین کوه تیره – کوه کرمجگان – کوه و شنو – کوه فردو که در اطراف قم در بخش قهستان بوده و دارای ارتفاع چندانی نمی باشند و کوههایی که در اطراف رودخانه قم قرار گرفته اند عبارتند از : سفید کوه یا منظریه در 30 کیلومتری قم – سیاه کوه در 30 کیلومتری قم – گل تپه در 32 کیلومتری قم – محمود آباد در 40 کیلومتری قم – کوه نمک در 20 کیلومتری قم و کوه شاهجرد در 32 کیلومتری قم کوه یزدان هم که در 11 کیلومتری غربی قم است از جمله کوههایی است که در حوضه مرکزی قرار گرفته و دارای چشمه سارهای کوچک است ارتفاع آن 1533 متر و دارای موقعیت مذهبی و آثار دینی زرتشت است کوه کلاه قا ضی – کوه خضر و کوه دو برادران نیز از این سری کوههاست نواحی پایکوهی این نواحی نیز بیشتر در جنوب شرقی استان قم و در پای ارتفاعات ذکر شده قرار دارند و از رسوبات ریز و درشت تشکیل شده و به شکل مخروطه افکنه های کوچک و بزرگ می باشند بدلیل نفوذپذیری زیاد این رسوبات سفره های زیر زمینی آب در این نقاط غنی بوده و به صورت چاه و قنات مورد بهره برداری قرار می گیرد و لذا این نواحی محل پیدایش و توسعه روستاهای متعدد شده است.
نواحی دشتی : سرزمینهای هموار وسیعی در مرکز وشمال استان قم به صورت دشت دیده می شوند که ارتفاع آنها از 1500 متر کمتر است.
دشتهای استان باشیب ملایم از اطراف به سمت دریاچه های حوض سلطان و دریاچه نمک قم کشیده شده اند که عمدتاً از رسوبات آبرفتی با دانه بندی مختلف تشکیل شده اند و لذا به دلیل نفوذپذیری زیاد دارای سفره های زیرزمینی غنی می باشند اما به دلیل آنکه سازندهای زیر رسوبات آبرفتی عمدتاً از گچ و نمک می باشند میزان املاح و شوری این آبها زیاد است.
هر قدر از نواحی کوهستانی غرب و جنوب استان به سمت دریاچه نمک حرکت کنیم کیفیت خاک و آب دشتها کاهش می یابد به طوریکه بیشتر مراکز جمعیتی استان مثل شهر قم, کهک, جعفر آبادو روستاهای اطراف آنها در روی قسمتهای ابتدایی دشتهای استان قرار دارند ولی به سمت مرکز و شرق استان به صورت سرزمین های بیابانی در می آیند و مراکز جمعیتی روی آنها کم و در بعضی نقاط اصلاً وجود ندارند پایین ترین نقطه استان در حاشیه دریاچه نمک قم (مسیله ) حدود 700 متر و بلندترین نقطه آن کوه ولیجا تقریباً با ارتفاع 3330 متر می باشد.
سرزمینهای هموار وسیعی در مرکز وشمال استان قم به صورت دشت دیده می شوند که ارتفاع آنها از 1500 متر کمتر است.
شرایط آب وهوایی آب و هوای استان قم شامل آب وهوای کوهستانی – نیمه بیابانی – گرم و خشک بیابانی می باشد.
آب و هوای کوهستانی در نواحی غربی و جنوبی استان در ارتفاعات بالاتر از 1500 متر دیده می شود که خود به دو نوع معتدل و سرد کوهستانی تقسیم می شود که سرد کوهستانی بر قله های بیش از 3000 متر استان منطبق است.
آب و هوای نیمه بیابانی بر نواحی کوهپایه ای و دشتهای استان از جمله دشت قم منطبق است که دارای تابستانی گرم وخشک و زمستانی سرد می باشد و آب هوای گرم خشک بیابانی که در شرق استان و در سواحل دریاچه نمک قم وجود دارد و دارای تابستانهای بسیار گرم وخشک و زمستانهای سرد و خشک می باشد و کمی بارش و شدت تبخیر و دمای شدید تابستانه از ویژگیهای برجسته آن است.
در رابطه با تعداد روزهای یخبندان در طول سال نیز در نقاط مختلف استان تفاوت وجود دارد به طوریکه در ایستگاه قم 40 روز و در عباس آباد قم 82 روز یخبندان در طول سال گزارش شده است سرذترین مرکز جمعیّتی استان روستاهای خاوه است که با محاسبات آماری می توان مشخص کرد که دمای هوا در فصل زمستان به 13 درجه سانتیگراد زیر صفر تنزل می یابد.
بیشترین تبخیر در نواحی شرقی و شمالی استان و حداقل آن در نواحی جنوبی است و می توان گفت هر قدر از غرب و جنوب به طرف شرق و شمال استان حرکت کنیم بر مقدار دمای هوا افزوده و از مقدار بارش سالانه تعداد روزهای ابری و تعداد روزهای یخبندان کاسته می شود.
1-2-1 میزان بارش در استان بارندگی در سطح استان به طور یکنواخت صورت نمی گیرد بلکه بیشترین بارش سالانه در فصل بهار و زمستان فرو می ریزد که بر روی هم حدود 74 % از بارندگی استان را تشکیل می دهند.
به طور کلی هر چقدر از غرب به شرق و از جنوب به شمال استان حرکت کنیم از مقدار بارش کاسته می شود از سوی دیگر به طرف ارتفاعات استان علاوه بر مقدار بارش نوع آن نیز تغییر می کند و بیشترین بارش به صورت برف است.
کم باران ترین فصل سال تابستان است بنابراین حدود نیمی از بارش سالانه استان قم در فصل زمستان می بارد.
3-1 جمعیّت و تراکم نسبی : استان قم از استانهای کم تراکم بوده و حدود % 90 از جمعیّت ساکن در استان, شهرنشین می باشد افزایش جمعیّت شهرنشین در سالهای اخیر بسیار زیاد بوده و ترکیب سنی در استان قم جوان است و بیش از 45 درصد جمعیّت استان کمتر از 15 سال سن دارند, رشد جمعیّت شهر قم به عنوان مرکز استان در سالهای اخیر بسیار زیاد بوده است که علّت این رشد به افزایش زاد و ولد و مهاجرت باز می گردد بررسی مهاجرتهای استانی نیز به شهر قم نشان می دهد که اولاً مهاجرت از استانهای نزدیک به شهر قم بالا می باشد و ثانیاً مهاجرت از استانهایی که دارای جمعیّت روستایی بالا می باشند بسیار زیاد است مهاجرتهای خارج از کشور به شهر قم نیز به دلیل مهاجرت افغانیها و معاودین عراقی و گسترش مراکز علوم دینی می باشد.
به طور کلی رشد جمعیّت شهر قم در سالهای بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بسیار چشمگیرتر بوده که این مسئله به عواملی چون موقعیت مذهبی _ سیاسی شهر قم _ گسترش مراکز تحصیلات علوم دینی _ نزدیکی به پایتخت و افزایش زاد و ولد در سالهای اخیر باز می گردد فصل دوم منابع آبی استان رودهای استان این رودها از غرب به شرق و از جنوب به شمال ج یان دارند و رودهای مهم شامل قره چای و قمرود فرعی بیرقال, بیدهند, قره سو و طغرور هستند.
به جز برخی از رودهای فرعی استان مانند بیرقان و بیدهند که در نواحی کوهستانی و کوهپایه ای جریان داشته و حالت دائمی دارند بقیه رودها به صورت فصلی هستند و در ایام گرم سال فاقد آب می باشند رودهای شور و کرج و جاجرود از استان تهران وارد استان قم می شوند رود قره چای نیز از غرب وارد استان قم می شود و بالاخره به دریاچه نمک می ریزند قمرود از ارتفاعات خوانسار و گلپایگان و اصفهان و ارتفاعات لرستان سر چشمه می گیرد و از بخش جنوب غرب وارد استان قم می شود حوزه آبریز رودخانه قمرود و قره چای حوزه آبریز این رودخانه ها در بین ارتفاعات البرز میانی و زاگرس قرار گرفته و