دانلود مقاله اصل لزوم قرارداد ها

همه‌ی قراردادها‌یی که بر طبق قانون واقع می‌شوند، از یکسری اصول و قواعد خاصی پیروی می‌کنند.

قانون‌گذار مدنی این اصول و قواعد مشترک را در مواد 219 الی 225 قانون مدنی، تحت عنوان "قواعد عمومی قراردادها " معرفی کرده و به بررسی آن‌ها پرداخته است.

اولین اصلی که مقنن در این مواد به آن پرداخته است اصل لزوم می‌باشد و این همان اصلی است که فقها از آن به " اصاله الزوم " تعبیر می‌کنند.[1] معنا و مفهوم اصل لزوم در اصطلاح حقوقی آن است که، هرگاه قراردادی صحیحاً منعقد شد، اصل بر آن است که بین طرفین لازم الاتباع می‌باشد و باید به تعهداتی که ضمن آن نموده‌اند، وفادار باشند.

بنابراین هر عقد و قراردادی که به جایز[2] بودن آن تصریح نشده باشد، لازم است و هیچ یک از طرفین نمی‌توانند آن‌را بر‌هم زنند، مگر در موارد مشخص و معین.[3] بعنوان مثال هر‌گاه شخصی خانه خود را بفروشد، دیگر نمی‌تواند قرارداد را به‌هم زده و آنرا پس بگیرد، مگر در موارد معین که در بخش‌های بعدی خواهیم گفت.

مبنای حقوقی اصل لزوم به اعتقاد اکثر حقوقدانان، مبنای حقوقی اصل لزوم، ماده 219 ق.م[4] است.

در این ماده می‌خوانیم: (عقودی که بر طبق قانون واقع شده باشد، بین متعاملین و قائم مقام آن‌‌ها لازم‌الاتباع است مگر اینکه به رضای طرفین اقاله[5] و یا به علت قانونی فسخ[6] شود).

بنابراین ماده‌ی 219 ق.م، اصلی را تأسیس کرده است که اعلام می‌دارد، هر عقد لازم است و باید اجرا شود مگر در مواردی که قانون معین کرده است.

این اصل همان نهادی است که "اصل لزوم قراردادها" نام گرفته است.[7] البته این اصل در فقه اسلامی نیز ریشه دارد و از آیاتی نظیر (یا ایهاالّذین آمنوا أوفوا بالعقود)[8] قابل استنباط می‌باشد.

همچنان که در حقوق فرانسه نیز این اصل در ماده 1134 ق.م فرانسه معرفی شده است و بیان می‌دارد، عقودی که مطابق قانون منعقد شده‌ باشد برای طرفین در حکم قانون است.[9] بعضی از حقوق‌دانان، تحت تأثیر برخی از نظریات فقهی، ماده 219 ق.م را مبنای اصل لزوم نمی‌دانند و آن‌را این چنین تفسیر می‌کنند که، عقودی که مطابق قانون تشکیل می‌شوند، با لزوم و جوازشان لازم‌الاتباع هستند.

یعنی اگر لازم باشند، باید به لزومشان وفا کرد و اگر جایز باشند باید جوازشان مورد اتباع قرار گیرد.[10] این درحالی است که برخی نیز معتقدند، مادام که عقد باقی است، باید به آن وفا شود و آیه‌ی 1 سوره مائده و ماده 219 ق.م شامل عقود جایز نیز می‌شود و دلالت آن بر اصل لزوم منتفی است.[11] موضوع اصل لزوم موضوع اصل لزوم که از ماده 219 ق.م استنباط می‌شود، تنها عقد است و ایقاعات را شامل نمی‌شود.

ایقاعات اعمال حقوقی یک‌جانبه‌ای هستند که برای تشکیل شدن تنها به یک اراده نیازمند می‌باشند.

برخلاف عقود که برای ایجاد نیازمند حدأقل دو اراده هستند.[12] البته شکی نیست که ایقاعات نیز، اعمال حقوقی لازم و غیر قابل فسخ هستند اما این حکم از دلایل خاص مربوط به ایقاعات بدست می‌آید و ماده 219 ق.م از آن منصرف می‌باشد.

در مقابل باید گفت که اصل لزوم بر همه‌ی انواع عقد، حاکم است.

خواه معین باشد یا غیر معین، تملیکی باشد یا عهدی، منجّز باشد یا معلّق و منحصراً عقودی که قانون آن‌ها را جایز اعلام کرده است، از شمول اصل لزوم خارج می‌باشند.[13] موارد کاربرد اصل لزوم به تناسب مورد در مواقعی که در وضعیت عقد یا آثار احتمالی آن تردید حاصل شود، می‌توان با به‌کار بستن اصل لزوم این تردید را برطرف ساخت.[14] برخی از این موارد عبارتند از: الف ) تردید در لزوم و جواز عقد اولین و مهم‌ترین اثر اصل لزوم این است که، هر‌گاه شک کنیم که عقدی لازم است یا جایز، مطابق این اصل باید عقد را لازم بدانیم و آثار لزوم را بر آن بار کنیم.[15] چرا که جواز چهره‌ی استثنائی داشته و نیاز به تصریح قانون دارد.[16] نکته مهمی که در اینجا ذکر آن ضروری است این است که، برای حکم کردن به لزوم قراردادهای خصوصی نمی‌توان به ماده 10 ق.م تمسک نمود.

چرا که این ماده فقط در مقام بیان نفوذ این عقود است.

از طرف دیگر قانون‌گذار در هیچ جای دیگری، در مورد لازم یا جایز بودن قراردادهای خصوصی صحبت نکرده است.

پس در چنین مواردی باید بر طبق ماده 219 ق.م، حکم به لازم بودن عقود غیر معین بدهیم .[17] وضعیت عقد قرض نیز چنین است چرا که قانون‌گذار به لازم یا جایز بودن آن اشاره نکرده است.

بنابراین بر طبق اصل لزوم باید گفت عقد قرض از جمله عقود لازم است.[18] ب) تردید در وجود حق فسخ هرگاه در وجود حق فسخ برای یکی از طرفین قرارداد شک حاصل شود و دلیلی هم برای بر طرف شدن این شک وجود نداشته باشد، با تمسک به اصل لزوم باید قائل به عدم وجود حق فسخ شد.

چرا که وجود حق فسخ با لازم بودن عقد و غیر قابل فسخ بودن آن متعارض است و در صورت فقدان دلیل، نمی‌توان آن را پذیرفت.[19] بعنوان مثال هر‌گاه شک کنیم که آیا خریداری که راجع به وصف مبیع اشتباه کرده است، می‌تواند معامله را فسخ کند یا نه، طبق اصل لزوم باید حکم به عدم وجود حق فسخ داد.

ج) تردید در مدت حق فسخ هر گاه وجود اصل حق فسخ، برای یکی از متعاملین یا هر دو مسلم باشد، ولی مدت اعمال آن مردّد بین دو زمان باشد، مثل آنکه ندانیم برای مشتری 10 روز حق فسخ قرار داده شده است یا 15 روز، باید کوتاه‌ترین آن دو زمان را به عنوان مهلت مقرر برای فسخ از جانب مشتری معرفی نمائیم.

چرا که وجود حق فسخ در ده روز نخست، مسلم و قطعی است، لیکن در وجود این حق در پنج روز باقی مانده تردید وجود دارد.

بنابراین طبق اصل لزوم باید گفت که عقد پس از ده روز نخست، غیر قابل فسخ می‌شود و دیگر مشتری حق فسخ ندارد.

البته برای رسیدن به حکم مذکور، می‌توان به اصل عدم تمسک نمود و گفت که در پنج روز باقی‌مانده اصل بر عدم وجود حق فسخ می‌باشد.[20] استثنائات اصل لزوم عبارت قانون‌گذار در ماده 219 ق.م از دو بخش اصلی تشکیل می‌شود.

نخست آنکه مقنن ابتدا به تأسیس اصل لزوم می‌پردازد و می‌گوید "عقودی که بر طبق قانون واقع شده باشد بین متعاملین و قائم مقام آنها لازم‌الاتباع است" و دیگر آنکه در ادامه کلام خود به معرفی استثنائات اصل لزوم پرداخته و می‌گوید: "...

مگر اینکه به رضای طرفین اقاله یا به علت قانونی فسخ شود".

بنابراین، استثنائات اصل لزوم به اختصار عبارتند از: الف) اقاله اقاله عبارت است از اینکه متعاملین با رضایت یکدیگر، قراردادی را که قبلاً منعقد نموده‌اند، برهم بزنند.[21] قانون‌گذار در ماده 264 ق.م از اقاله بعنوان یکی از اسباب سقوط تعهدات نام برده است و در ماده 283 ق.م در مقام تجویز آن می‌گوید: "بعد از معامله طرفین می‌توانند به تراضی آن را اقاله و تفاسخ کنند".

بنابراین اقاله راهی است برای شکستن اصل لزوم.[22] البته این توافق و تراضی طرفین در به هم زدن عقد، تنها در عقود تملیکی[23] و عقود عهدی[24] معوض[25] مورد نیاز است.

چرا که در عقود عهدی غیر معوض، متعهدله می‌تواند هر زمان که بخواهد از انجام موضوع تعهد توسط متعهد صرفنظر کند، بدون این که لازم باشد رضایت وی را بدست آورد.

این عمل حقوقی یک جانبه، "ابراء" نام دارد و یکی دیگر از اسباب سقوط تعهدات می‌باشد.

( م 289 ق.م )[26] ب) انحلال عقد به علت قانونی هرگاه عقد به یکی از علل قانونی ذیل منحل گردد، دیگر لازم‌الاتباع نمی‌باشد: 1- انحلال به علت وجود یکی از خیارات قانونی هر گاه عقد لازمی منعقد شود و یکی از طرفین معامله به یکی از علل قانونی دارای حق فسخ معامله باشد، می‌تواند بدون رضایت طرف مقابل، قرارداد را برهم بزند.[27] در چنین مواردی گفته می‌شود که شخص دارای یکی از خیارات قانونی است.

این خیارات به اختصار عبارتند از: خیار مجلس، خیار حیوان، خیار تأخیر ثمن، خیار رؤیت و تخلف وصف، خیار غبن ، خیار عیب، خیار تدلیس، خیار تبعّض صفقه و خیار تخلف شرط ( م 396 ق.م ).

لازم به ذکر است که 3 خیار مجلس و حیوان و تأخیر ثمن مخصوص عقد بیع[28] می‌باشند.

لیکن مابقی خیارات در بین سایر عقود لازم، مشترک هستند.

(م 456 ق.م ) کلمات کلیدی : اصل لزوم، خیار، اقاله، فسخ، انفساخ، عقد لازم، عقد جایز، انحلال اصل لزوم قراردادها نویسنده : محمد حسین رامین کلمات کلیدی : اصل لزوم، خیار، اقاله، فسخ، انفساخ، عقد لازم، عقد جایز، انحلال همه‌ی قراردادها‌یی که بر طبق قانون واقع می‌شوند، از یکسری اصول و قواعد خاصی پیروی می‌کنند.

(م 456 ق.م ) 2- انحلال به علت وجود خیار قراردادی به حکم ماده 399 ق.م در عقد بیع ممکن است شرط شود که در مدت معین برای بایع و مشتری یا هر دو یا شخص خارجی اختیار فسخ معامله باشد.

این خیار، خیار شرط نامیده می‌شود و اختصاص به عقد بیع ندارد ( م 456 ق.م ).

بنابراین عقد لازمی که در آن شرط خیار شده باشد، قابل فسخ خواهد‌بود و مشمول اصل لزوم نمی‌باشد.[29] 3- انحلال به علتی خارج از اراده‌ی متعاملین (انفساخ) در پاره‌ای موارد ممکن است که عقد لازم، به حکم قانون و بدون اراده متعاملین منفسخ شود.

یعنی بطور خود‌به‌خود منحل شود.

بعنوان مثال، اگر مبیع قبل از تحویل به مشتری تلف شود، به موجب ماده‌ی 387 ق.م بیع خود به خود فسخ می‌شود.[30] مسلم است که در چنین مواردی، دیگر التزامی به مفاد عقد وجود نخواهد داشت.

مدنی، سید جلال الدین؛ حقوق مدنی، تهران، انتشارات پایدار، 1383، چاپ اول، جلد 2، صفحه 367 -[1] - عقد جایز آنست که هر یک از طرفین بتواند هر وقتی که خواست آن‌را بر‌هم بزند.

(م 186 ق.م) [2] مدنی، سید جلال الدین؛ پیشین، صفحه 366 -[3] ق.

م : قانون مدنی -[4] مقصود از اقاله این است که طرفین با توافق یکدیگر قرارداد را بر‌هم بزنند.

(م 283 ق.م) -[5] فسخ، عمل حقوقی یک‌جانبه‌ای است که به منظور بر‌هم زدن قرارداد به‌کار می‌رود.-[6] شهیدی ، مهدی؛ حقوق مدنی-اصول قراردادها و تعهدات، انتشارات مجد، 1383،چاپ سوم جلد 2، صفحه 256 -[7] سوره مائده، آیه 1 -[8] شهیدی، مهدی؛ پیشین ، صفحه 257 -[9] جعفری لنگرودی، محمد جعفر؛ دایره المعارف حقوق مدنی و تجارت، تهران،1337، جلد 1، -[10] صفحه 218 شهیدی، مهدی؛ پیشین، صفحه 259 -[11] کاتوزیان، ناصر؛ مقدمه علم حقوق، تهران، انتشارات پایدار، 1384، چاپ چهل و سوم، صفحه 292 -[12] همان؛ صفحه 257-[13] همان؛ صفحه 279 -[14] صفایی، سید حسین؛ قواعد عمومی قراردادها، تهران، نشر میزان، 1384،چاپ سوم، جلد 2، صفحه 158 -[15] کاتوزیان، ناصر؛ پیشین، صفحه 288 -[16] شهیدی، مهدی؛ پیشین، صفحه 279 و 280 -[17] - همان؛ صفحه 258[18] - همان؛ صفحه 283[19] صفحه 283 و 284 ؛ همان- [20] - صفایی، سید حسین؛ پیشین، صفحه 157 [21] - مدنی، سید جلال الدین؛ پیشین، صفحه 369 [22] عقد تملیکی قراردادی است که به موجب آن مالی از ملکیت شخصی خارج و به ملکیت دیگری در می‌آید.-[23] (صفایی، سید حسین؛ پیشین، صفحه 40 ) - عقد عهدی آنست که تعهدی بر گردن یک طرف قرارداد و حقی دینی برای طرف دیگر بوجود می‌آورد.[24] (همان؛ صفحه 40) - عقد معوض آنست که یکی از طرفین مالی می‌دهد و در مقابل، مال دیگری می‌گیرد.

حال آنکه در عقد غیر [25] معوض یکی از طرفین مالی به دیگری می‌دهد بی آنکه مالی بگیرد.( همان؛ صفحه 35) - مدنی، سید جلال الدین؛ پیشین، ص369 [26] بهرامی احمدی، حمید؛ پیشین، صفحه 122 -[27] - بیع عبارت است از تملیک عین، در مقابل دریافت عوض معلوم.(م 338 ق.م)[28] - بهرامی احمدی، حمید؛ پیشین، صفحه 122[29] - صفایی، سید حسین؛ پیشین، صفحه 158 [30]