بودجه ریزی از متداول ترین ابزارهای حسابداری است که سازمانها برای برنامه ریزی و کنترل مورد استفاده قرار میدهند .سیستم بودجه ریزی نگاه مدیران را متوجه اینده میسازد مدیران از زاویه نگاه به اینده و برنامه ریزی میتوانند مشکلات بالقوه را پیش از وقوع پیش بینی و علاج کنند سپس مدیران میتوانند به جای مبارزه با مسایل روزانه درصدد بهره برداری از فرصتهای بالقوه بر ایند به گفته یک صاحب نظر به ندرت شرکتی برای شکست برنامه ریزی میکند ولی بسیاری از شرکتها به سبب برنامه ریزی نکردن سرنگون میشوند.
با استفاده از بودجه میتوان اثار مالی فعالیت ها را با هدف بهبود مستمر و کاهش هزینه ها به صورت کمی بیان کرد همچنین درک ردیابی هزینه ها و تخصیص هزینه ها به مدیران این امکان را میدهد که اثار ناشی از مبالغ مختلف فروش و هزینه های پیش بینی شده را بر صورت سود و زیان بودجه ای و ترازنامه بودجه ای بررسی کنند .
بودجه یک طرح مقداری مشروح و کامل به منظور استفاده از منابع واحد تجاری در دورهای معین است و یا اینکه پیش بینی برنامه عملیات اینده است بر اساس روند گذشته و اطلاعات موجود در غالب اطلاعات کمی به واحد پول.ذکر این نکته اساسی است که برنامه ریزی مالی سالانه در یک شرکت یا واحد تجاری با تهیه بودجه جلمع صورت میگیرد .
سیستم های بودجه بندی، بیشتر در سازمانهای بزرگی وجود دارند که دارای تکنیک های رسمی و پیچیده هستند با این حال نباید فایده های را که بودجه بندی به سازمانهای کوچک میرساند نادیده گرفت .
بسیاری از مدیران مدعی اند که عدم اطمینانی که ویژه سازمانشان می باشد مسئله بودجه بندی را درآن سازمان غیر ممکن می سازد با این وجود تقریباٌ همیشه در هرنوع صنعتی ، سازمانهایی وجود دارند که از نوعی سیستم بودجه بندی استفاده می کنند.
معمولاٌ این سازمانها در زمرهء پیشتازان آن صنعت بخصوص بوده و موضوع بودجه بندی را امری الزامی به حساب می آورند .
هواداران سیستم بودجه بندی براین باورند که فایده های حاصل از بودجه بندی تقریباٌ بر هزینه هایش می چربد بدیهی است که در بیشتر سازمانها وجود نوعی برنامه بودجه بندی مفید می باشد .بطور کلی بودجه یک برنامه مالی است .
شامل کلیه فعالیتهای عملیاتی و مالی بوده که برای یک دوره معین ( معمولاً یک سال مالی ) در نظر گرفته می شود.
مقاصد بودجه بندی : 1.ایجاب طرح ریزی دوره ای: کلیه فعالیت های واحد تجاری برای استفاده کارآمد و اثربخش از منابع کمیابی که در اختیار دارد مستلزم نوعی طرح ریزی می باشند 2.ترویج هماهنگی و همکاری: فرآیند بودجه بندی وسیله ای برای تبادل نظر و ایجاد هماهنگی بین هدف های مدیران سطوح مختلف واحد تجاری فراهم می سازد.
3.الزام به مقدار درآوردن پیشنهادها: اندازه گیری فعالیت های واحد تجاری مستلزم به مقدار درآوردن منافع و مخارج آن است.
4.فراهم ساختن چارچوب ارزیابی فعالیت ها: چون بودجه برآوردی از فعالیت های آینده است می توان از آن به عنوان معیاری برای ارزیابی فعالیت های واحد تجاری استفاده کرد.
5.آگاهی از اقلام بهای تمام شده: مدیران مالی و حسابداران مدیریت معمولا نتایج تصمیم گیری ها و فعالیت ها را از نقطه نظر بهای تمام شده آن ارزیابی می کنند در حالی که ممکن است این امر در مورد سایر مدیران صادق نباشد،اما در هنگام تنظیم بودجه همه مدیرانی که مسئولیت برآورد بودجه دارند ناگزیر مخارج و منافع حاصل از فعالیت ها را مقایسه می کنند.آگاهی از بهای تمام شده مبنای مشترکی را برای برقراری ارتباط بین مدیران مختلف فراهم می سازد.
6.تأمین الزامات قانونی یا قراردادی: بسیاری از سازمان ها از لحاظ قانونی ملزم به تهیه بودجه می باشند و برخی از واحدهای تجاری نیز هنگام عقد قراردادهای وام ملزم به تهیه و اجرای برخی از بودجه ها می شوند.
7.هدایت فعالیت ها به سمت اهداف سازمانی: پیشنیاز مهم در برآورد بودجه تعیین هدف های عملیاتی برای واحد تجاری است اگر چه فرآیند تدوین هدف ها مشکل و مستلزم مشارکت مدیران در تمامی سطوح سازمانی است اما با انجام آن تهیه یک بودجه مؤثر بسیار آسان خواهد شد.
اهداف به دو هدف کلی تقسیم می شود: 1.
تحصیل سود مورد انتظار 2.
نگهداری نقدینگی کافی وضایف بودجه بندی : 1.طرح ریزی: طرح ریزی کلیه مراحل بودجه بندی را از نقطه شروع فکر تا مرحله برآورد بودجه شامل می شود و چارچوبی برای وظیفه دوم بودجه بندی فراهم می کند.
2.کنترل: کنترل عبارتست از مقایسه نتایج واقعی با پیش بینی های بودجه که این مقایسه را معمولا گزارش عملیات می نامند.وظیفه کنترل تنها به حداقل کردن بهای تمام شده محدود نمی شود بلکه در صورت وجود اختلاف بین نتایج واقعی و ارقام بودجه،موجب اعمال نظارت بر عملیات و اتخاذ تدابیر اصلاحی نیز می گردد.
برخی از فرآیند ها و مکانیسم هائیکه در این راستا (بودجه بندی ) با اهمیت می باشند به شرح زیر بیان می گردند: مبنا قرار دادن اطلاعات سال قبل وپیش بینی اطلاعات سال بودجه محاسبهی بهای تمام شدهی استاندارد واحد محصول برآورد هزینهها به تفکیک عوامل در سطح مراکز تفکیک هزینههای ثابت و متغیر و تفکیک نحوهی پرداخت هزینهها تعریف استاندارد مصرف مواد و استانداردهای زمان ساخت تولید در هر ایستگاهکاری پیشبینی فروش محصولات و موجودی اول و آخر دوره محصولات محاسبهی میزان تولید محصولات و کالاهای نیمهساخته محاسبهی میزان خرید مواد براساس سیاست هر مرکز تولیدی محاسبهی مصرف استاندارد مواد برمبنای میزان تولید تعیین موجودی اول و آخر دورهی مواد اولیهی دوره برآورد و محاسبه ظرفیت اضافی و ظرفیت بدون استفاده و کسر ظرفیت تعیین سیاستها و روشهای وصول فروش محصول و پرداخت خرید مواد پیشبینی پروژههای سرمایهای و مخارج اجرای پروژهها به همراه درصد پیشرفت آنها تهیه گزارش صورت سود و زیان تهیه گزارش ترازنامه پیشبینی شده سال بودجه تهیه گزارش دریافت و پرداخت پیشبینی شده تهیه گزارش صورت بودجه مخارج سرمایهای تهیه گزارش پیشبینی قیمت تمام شده هر واحد محصول تهیه گزارش نقطه سربهسر کل محصولات تهیه گزارش حاشیه فروش نسبت حاشیهی فروش محصولات حاشیه فروش کل تهیه گزارش صورت بودجه مقداری فروش تهیه گزارش بودجه مقداری تولید(ماهیانه) تهیه گزارش بودجه مصرف مواد به تفکیک ماه تهیه گزارش بودجه خرید مواد به تفکیک ماه تهیه گزارش صورت گردش موجودی کالا(ماهیانه) تهیه گزارش بودجهی فروش کل تهیه گزارش بودجه قیمت تمام شده کل تهیه گزارش بودجه ظرفیت بدون استفاده یا ظرفیت اضافی مراکز تولیدی بوده بندی (طرح ریزی سود )برنامه توسعه یافته انالیز cvp است این روش یک طرح واقعی برای ایده است که بر پایه های کمی بنا شده است .
یک مدیریت اصولی بر بودجه این است که برای اینده طوری طرح ریزی شود که بین اهدافاینده و واقعیت های موجود ارتباط بر قرار کند در تمام سطوح سازمان دهی و همچنین برای کارکنان انگیزه ایجاد کند و فعالیت های سازمان دهی شده را کنترل کند و همچنین پیشرفت کار را ارزیابی کند یک بودجه سالیانه باید بر یک سری مقاصد سازماندهی شده و اهداف بنا شده باشد بنا بر این بودجه سالیانه معمولا مجموعه ای از معیارهای مالی ومعیارهای کیفی و معیارهای کمی بنا شده بودجه سالیانه معمولا مجموعه ای از معیارهای مالی ومعیارهای کیفی و معیارهای کمی بنا شده است بودجه به عنوان یک طرح حیاتی به سازمان کمک میکند زیرا به سازمان نوعی توانایی داده میشود که مسائل را قبل از اینکه اتفاق بیفتد تشخیص بدهد .بنا براین اهداف و پیش بینی های دقیقی به شکل بودجه قادر خواهد بود که تصمیمات بهتری را اتخاذ نماید بودجه استراتژیک شکلی از بودجه است که بر اساس طرحی طولانی مدت می باشد که ان نیز بر اساس تشخیص اهداف اختصاصی برنامه ریزی و اینده نگری است نقاط ضعف و قوت سازماندهی بر اساس سطح مخاطرات ارزیابی میشود .
اثار عوامل داخلی و خارجی بررسی میشود که بدین وسیله بهترین استراتژی برای رسیدن به اهداف اینده سازماندهی شده بدست می اید .عوامل خارجی شامل شرایط اقتصادی عمومی و روند مورد انتظار ما و همچنین معیارهای تنظیمی دولتی و بازار کارگری در شرکت مربوطه و فعالیت رقبا بودجه همچنیین یک وسیله کنترل است برای مراحل بودجه بندی به منظور کنترل موثر عملیات بایستی بر سیستم درامد و ساختار سازمان متکی باشد این مطلب باعث پیشرفت سیستم های کنترل به وسیله انتقال اطلاعات و طراحی تنوع اطلاعات به سازمان های زیر دست میشود .بودجه برای کنترل قیمت ها به ماکمک میکند که میزان کارایی امور به دست اید .یک مدیر کمتر دست به هزینه های غیر ضروری میزند و این در صورتی میتواند اتفاق بیفتد که هزینه را با بودجه مقایسه نماید با این روش میتوان چنانچه هزینه های قابل کنترل اضافه گردد محاسبات لازم را انجام داد زیرامیزانه کار را بودجه تعیین میکند کارکنان نباید با دید منفی به بودجه نگاه کنند بودجه اشکالات مدیر را میپوشاند به علاوه یک مدیر میتواند بودجه را به عنوان یک ابزار ارزیابی به کار گیرد.
بودجه ظرفیت بلا استفاده باید استفاده شود (ارزیابی کمتر بودجه برای انجام کار ).تمایل طبیعی یک مدیر این است که کمتر برای کار بودجه بگذارد تا بدین وسیله از تنوع نا مناسب هزینه ها و انتظار بیش از حد اجتناب نماید اگر چنین مشکلی پیش امد حمل بر کم کاری و یا پایین امدن شان مدیر میشود .
بودجه وسیله ای است که ایجاد انگیزه میکند و کارکنان اگر به انها کمک شود که بودجه را نگهداری کنند دارای انگیزه میشوند .مدیری که از او خواسته میشود که بودجه را برای بخش خودش تهیه کند به سختی تلاش میکند که بودجه اش بر قرار بماتد .علاوه بر این بودجه بایستی به طور واقعی توسط کارکنان مشاهده شود .
متاسفانه همیشه بودجه به عنوان یک روش مثبت دیده نمیشود بعضی از مدیران بودجه را به عنوان یک وسیله محدود کننده در نظر میگیرند از این گذشته کارکنان مایلند که یک احساس مثبت به طرف بودجه داشته باشند که شرط ان این است که درجاتی ازانعطاف پذیری به انها داده شود.
هدف بودجه ایجاد ارتباط است بودجه میتواند به کارکنان کمک کند که سعی کنند شرکت به اهدافش برسد اگر شرکت هماهنگ کننده بودجه داشته باشد ممکن است هر قسمت شرکت فکر کنند شرکت اهداف متفاوتی دارد .برای مثال ممکن است واحد فروش بخواهد تا میتواند موجودی کالای بیشتری داشته باشد بنا براین هیچ گونه فروش از دست رفته ای نداریم اما متصدی صندوق (خزانه دار )بخواهد تا میتواند موجودی کالای کمتری نگهداری کند بنابراین پول نقد لازم نیست که به محض فروش پرداخت شود .
بودجه جامع برنامه های مالی و عملیاتی مدیریت برای یک دوره زمانی اتی است که در قالب مجموعه ای از صورت های مالی خلاصه شده و در بر گیرنده کلیه عملیات و سطوح مدیریت واحد تجاری است .به عبارت دیگر بودجه جامع معرف طرح کلی واحد تجاری برای دستیابی به اهداف نهایی ان در بودجه است که انتظارات مدیریت را درباره درامدها وهزینه ها و سود خالص و جریان نقدینگی و وضعیت مالی به صورت مقداری نشان میدهد .این بودجه اثار تصمیمات عملیاتی و تصمیمات تامین مالی را در بر میگیرد و از دو بخش بودجه عملیاتی و بودجه مالی تشکیل میشود .به عبارت دیگر میتوان گفت بودجه جامع تصویر فراگیر برنامه های مالی و عملیاتی مدیریت برای یک دوره زمانی اینده است که در قالب مجموعه ای از صورت های مالی تلخیص شده بیان میشود .
محصول نهایی فرآیند برآورد و تهیه بودجه یک واحد تجاری،بودجه جامع است که شامل بودجه های جداگانه هر یک از بخش های تابعه آن واحد می باشد.این بودجه معرف طرح کلی واحد تجاری در دوره بودجه است.بودجه جامع به دو بخش اصلی یعنی بودجه مالی و بودجه عملیاتی تقسیم می گردد.در بودجه عملیاتی اقلام بهای تمام شده،هزینه های عملیاتی و درآمدهای دوره بودجه مورد بررسی قرار می گیرد و در نتیجه سود خالص عملیات بودجه بندی می شود بودجه مالی مشتمل بر بودجه بندی وضعیت مالی و سایر بودجه های مورد نیاز مدیریت مالی است.
ضمنا،بودجه مالی تا حدود زیادی به بودجه عملیاتی و وضعیت مالی اول دوره بودجه بستگی دارد.
این بودجه اثار تصمیمات عملیاتی و تامین مالی را در بر میگیرد.تصمیمات عملیاتی حول کاربرد منابع کمیاب میگردد و تصمیمات تامین مالی بر شیوه تامین وجوه برای تهیه این منابع متمرکز میشود .
در سازمان های مختلف برای بودجه و شرح ان از وازگان فنی گوناگونی استفاده میشود .برای مثال صورت های مالی بودجهای را صورت های مالی پیش بینی شده مینامند .برخی سازمان ها به جای واژه بودجه ریزی از واژه هدف گذاری استفاده می کنند .
بودجه و چرخه بودجه ریزی: بودجه تصویر کمی برنامه های پیش بینی شده مدیریت برای یک دوره زمانی اتی و ابزاری مفید برای هماهنگی و اجرای برنامه ها است .بودجه