آشنایی با فعالیت های سازمان انرژی اتمی ایران بدون تردید جمهوری اسلامی ایران از کشورهای صاحب نام در عرصه فناوری هسته ای در جهان است، اما کسب این جایگاه در گرو تلاش های بی وقفه کارشناسان و متخصصان اهل این سرزمین است که در طول سال های گذشته از هیچ کوششی فرو گذار نبوده اند.
روایت جهانی شدن دانش هسته ای ایرانیان روایتی شنیدنی است که بازگویی و تامل در آن نسل امروز ما را با مسیر پیموده شده برای بومی کردن تکنولوژی هسته ای آشنا کرده و آنان را بیش از گذشته در راه صیانت از حقوق مسلم و خدشه ناپذیر خودشان مصمم خواهد ساخت.
آنچه در پی می آید، مجموعه ای از اقدامات این سازمان از سال 1355 تا کنون است سازمان قبل از انقلاب - در سال 1335 مجلس شورای ملی ایجاد مرکز اتمی دانشگاه تهران را تصویب کرد.
- در سال 1340 در زمینی به مساحت 28 هکتار در شمال آن روز تهران، کلنگ احداث این مرکز زمین زده شد.
- در آذرماه 1346 « راکتور 5 مگاواتی آموزشی و تحقیقاتی ایران » ، بحرانی و آماده به کار شد.
- در اسفندماه 1352 بر اساس فرمانی سازمان انرژی اتمی ایران ایجاد گردید.
- در فرودین ماه 1353 سازمان انرژی اتمی ایران تشکیل شد و شروع به کار کرد.
- در همین سال قرارداد ساخت چهار واحد نیروگاه اتمی با شرکت های آلمانی و فرانسوی منعقد گردید.
- در تیرماه 1353 قانون تاسیس سازمان، از مجلس شورای ملی گذشت و به دولت ابلاغ شد.
وظایف سازمانی بر اساس ماده 3 قانون سازمان انرژی اتمی مصوب 16 تیرماه سال 1353 وظایف سازمان به شرح زیر تعریف و تصویب شده است : الف - توسعه و گسترش علوم و فنون اتمی در کشور و ایجاد زیربنای علمی و فنی لازم برای استفاده از علوم و فنون اتمی در برنامه های توسعه و تحول کشور .
ب - انجام مطالعات و تحقیقات لازم در زمینه های مربوط به علوم و فنون اتمی.
پ - اهتمام در کاربرد علوم و فنون اتمی در صنایع، کشاورزی و خدمات.
ت - ایجاد خدمات فنی مورد نیاز کشور در زمینه علوم و فنون اتمی.
ث - انجام بررسیها و عملیات اکتشافی برای تعیین منابع مواد اولیه صنایع اتمی از قبیل سوخت اتمی و مواد رادیواکتیو و بهره برداری از این منابع از طریق استخراج و استفاده از مواد مزبور در صنایع، نیروگاهها، کارخانه ها و تاسیسات مختلف اتمی کشور.
سازمان موظف است اهتمام خود را برای تامین سوخت اتمی و سایر مواد اصلی مورد نیاز صنایع اتمی کشور با توجه به نیازهای آینده به کار ببرد.
ج - ایجاد نیروگاههای اتمی و بهره برداری از آنها برای کمک به تامین نیروی برق مورد نیاز کشور.
چ - ایجاد تاسیسات شیرین کردن آب شور و بهره برداری از آنها برای کمک به تامین آب مورد نیاز کشور.
ح - تولید و توزیع رادیوایزوتوپها و سایر مواد و تجهیزات مورد نیاز برای کاربرد علوم و فنون اتمی کشور.
خ - ایجاد هماهنگی و نظارت بر امور مربوط به علوم و فنون اتمی در کشور که بوسیله سایر موسسات اعم از دولتی و یا وابسته به دولت و یا غیر دولتی انجام می شود و تنظیم مقررات، ضوابط و آئین نامه های مربوط و پیشنهاد آن به مراجع ذیصلاح قانونی برای تصویب.
د - ایجاد ارتباط با مراجع بین المللی و یا کشورهای خارجی در زمینه علوم و فنون و صنایع اتمی به نام دولت جمهوری اسلامی ایران، نمایندگی دولت ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی به عهده سازمان خواهد بود.
ذ - انجام تحقیقات مربوط به استفاده از منابع انرژی موجود در طبیعت که مورد بهره برداری قرار نگرفته اند و اهتمام در استفاده از تجربیات سایر کشورها در این زمینه از طریق ایجاد ارتباط لازم.
رئیس سازمان رئیس سازمان بالاترین مقام اجرایی سازمان، مسئول اداره کلیه امور سازمان و موسسات وابسته و نماینده سازمان در کلیه مراجع می باشد.
استقلال مالی سازمان به موجب ماده 2 قانون، سازمان دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی است و منحصرا تابع مقررات قانون سازمان و اساسنامه مربوط و آئین نامه های استخدامی و مالی اداری مخصوص به خود می باشد.
مگر آنکه در قانون صراحتا از « سازمان انرژی اتمی ایران » نام برده شده باشد.
تشکیلات سازمان کلیه اهداف و وظایف اصلی تعیین شده در قانون سازمان در قالب پروژه های مصوب تعریف شده و در واحدهای تحت پوشش معاونتهای پژوهشی، تولید سوخت هسته ای، نیروگاههای اتمی و نظام ایمنی هسته ای کشور اجرا می گردد.
معاونتهای برنامه ریزی، آموزش و امور مجلس، اداری و مالی و نظارت در امور شرکتها و مدیریتهای مستقل تحت نظر ریاست سازمان عهده دار وظایف ستادی و پشتیبانی هستند.
چارت سازمانی مصوب سازمان شامل معاونت ها و واحدهای تابعه آن نشان داده شده است.
سازمان بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی پیروزی انقلاب اسلامی شرایط جدیدی در ایران و بالطبع در سازمان انرژی اتمی ایران به وجود آورد و سازمان را که برای ساخت و تکمیل چهار راکتور در بوشهر و دارخوین تعهدات سنگینی عهده دار شده بود، به تجدید نظر واداشت.
با مصوبه مورخه 29/12/1360 هیات محترم وزیران، عمده فعالیت های اجرایی و تحقیقاتی سازمان از سال 1361 مجددا آغاز شد.
در دو برنامه 5 ساله اول و دوم، سازمان فعالیت های تحقیقاتی کاربردی را مد نظر قرار داد.
با انتخاب جناب آقای سید محمد خاتمی به ریاست جمهوری اسلامی و تغییر مدیریت در سازمان در مهرماه 1377 فرانمای سازمان با 7 معاونت و 5 مدیریت کل مستقل، تصویب و به اجرا در آمد.
محور اصلی فعالیت جدید سازمان علاوه بر خدمات کاربردی و توسعه علوم و فنون هسته ای ، در تکامل چرخه سوخت و اجرای پروژه های نیروگاههای اتمی در کشور است.
فعالیت های سازمان با توجه به اینکه منابع فسیلی موجود جهان پایان پذیر بوده و انرژی هسته ای یکی از با صرفه ترین جایگزین ها برای تامین برق مورد نیاز است و به عبارت دیگر تامین انرژی الکتریکی از تکنولوژی هسته ای (شکافت و گداخت) راه حل پیشنهادی و مورد قبول تولید انرژی در جهان در قرن بیست و یکم بوده و لازم است هر کشوری، حتی اگر دارای منابع فسیلی نسبتا فراوان باشد، انرژی مورد نیاز خود را از منابع متنوع تامین نماید، به تصمیم شورای انرژی کشور، مقرر شد سازمان انرژی اتمی ایران نیز بخشی از انرژی الکتریکی مورد نیاز کشور را از نیروگاههای هسته ای تامین نماید.
معاونت نیروگاههای اتمی مسئولیت کلی ساخت و بهره برداری از نیروگاههای اتمی به عهده معاونت نیروگاههای اتمی سازمان است.
مراحل مختلف این امر شامل برنامه ریزی، انتخاب محل، طراحی، مهندسی، ساخت، راه اندازی، بهره برداری و نگهداری، افزایش طول عمر باقی مانده واحد، مدیریت زباله های هسته ای، از کاراندازی واحد و ایمنی هسته ای می باشد.
اهم وظایف معاونت نیروگاههای اتمی به این شرح است: قرارداد طرح تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر علیرغم تمامی تلاشهای آشکار و پنهان دولت آمریکا با کشور روسیه منعقد گردید و هم اکنون کارشناسان روسی با همکاری متخصصین ایرانی پس از طی مراحل مقدماتی، مراحل اجرای کار را آغاز نموده اند که تا پایان سال 78 حدود 32% پیشرفت داشته است.
پیش بینی می شود در صورت تامین منابع ارزی و ریالی مورد نیاز و تامین به موقع تجهیزات و مواد و مصالح جایگزین، واحد اول نیروگاه اتمی بوشهر تا پایان سال 1382 راه اندازی شود.
معاونت نیروگاههای اتمی با چهارمدیریت ستادی وظایف خود را انجام می دهد: دفتر مهندسی و نظارت فنی دفتر تضمین کیفیت دفتر خدمات هسته ای و بهره برداری دفتر امور قراردادهای خاص علاوه بر آن مجری طرح نیروگاه اتمی بوشهر تحت نظارت معاونت نیروگاهها انجام وظیفه می نماید.
این امر در مورد نیروگاه استقلال نیز صادق خواهد بود.
اهم فعالیت های دفتر مهندسی و نظارت فنی هماهنگی کلیه فعالیتهای مربوط به پردازش اطلاعات مهندسی، جمع آوری اطلاعات از طریق ارتباطات بین المللی، سازماندهی شبکه های محلی و گسترده کامپیوتری، طراحی و توسعه سیستمهای اطلاعات مدیریت، تحقیق و توسعه انجام مطالعات کلان پروژه و مدلسازی و تجزیه و تحلیل اطلاعات پروژه و نظارت بر اجرای برنامه های زمان بندی و بررسی روند پیشرفت پروژه ها.
اهم فعالیت های دفتر تضمین کیفیت دفترتضمین کیفیت به عنوان یک اهرم قدرتمند مدیریتی جهت حصول اطمینان از کیفیت کلیه فعالیتها و ساخت اقلام و تجهیزات در انطباق با الزامات تعیین شده توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی و نظام ایمنی هسته ای کشور انجام وظیفه نماید.
اهم فعالیتهای دفتر خدمات هسته ای و بهره برداری حصول اطمنیان از کارائی و شایستگی پرسنل بهره برداری، نگهداری و پیشتیبانی فنی که در بهره برداری و نگهداری نیروگاهها تحت گواهینامه با رعایت مقررات دفتر امور ایمنی هسته ای کشور مشغول به کار می باشند.
حصول اطمینان از انجام اندازه گیری های حفاظتی در محدوده سایت و در داخل هر منطقه برنامه ریزی اضطراری (EPZ) به منظور ایمنی و حفظ جان مردم و پرسنل نیروگاه در شرایط اضطراری و بروز وقایع بحرانی (رادیولوژیکی).
اهم فعالیتهای دفتر امور قراردادهای خاص * برگزاری مناقصه های داخلی و خارجی و انجام سایر معاملات از طریق ترک مناقصه و مشارکت در انتخاب فروشندگان، تولید کنندگان، پیمانکاران و مشاوران.
معاونت پژوهشی وظایف این معاونت عبارتست از برنامه ریزی و هدایت طرح ها و پروژه های بخشهای معاونت، انتقال تکنولوژی هسته ای به کشور، انجام تحقیقات بنیادی و کاربردی در زمینه استفاده از انرژی اتمی در صنایع، پزشکی و کشاورزی.
اینک مروری بر مراکز تحت پوشش این معاونت داریم : مرکز تحقیقات هسته ای این مرکز به سبب سابقه طولانی و توان علمی فنی حاصل از کادر مجرب و با تجربه خود همواره پیشاهنگ فعالیتهای علمی و پژوهشی بوده است.
هدف اصلی این مرکز انجام تحقیقات پایه در علوم هسته ای و فراهم آوردن زیربنای علمی برای گسترش علوم و فنون هسته ای کشور و امکانات لازم برای ایجاد خودکفائی نسبی آنها است.
تربیت کادر متخصص هسته ای، همکاری با دانشگاهها و مراکز علمی، آموزشی را می توان از هدفهای جنبی این مرکز به شمار آورد.
بخشهای مختلف مرکز تحقیقات هسته ای عبارتند از: الف - بخش تهیه و تولید رادیوایزوتوپها این بخش با بیش از 18 سال فعالیت در زمینه تهیه و تولید رادیوایزوتوپها با تاسیس آزمایشگاههای مجهز، استفاده از امکانات راکتور تحقیقاتی و تربیت نیروی انسانی کارآزموده در دو زمینه تولید دارو و تولید چشمه های صنعتی فعالیت می نماید.
تولید رادیو داروهای مورد استفاده در پزشکی الف) ژنراتور تکنسیم m - 99 این ژنراتور با استفاده از مولیبدن - 99 حاصل از پاره ای شکافت کار می نماید.
تکنسیم M - 99 حاصل به عنوان یک رادیو دارو برای تشخیص ودرمان بعضی از بیمارها به ویژه غدد سرطانی به روش تزریق وریدی مستقیما و یا به کمک کیتهای رادیو دارویی مصرف می شود.
در حال حاضر حدودا هفته ای 50 عدد از این ژنراتورها در بخش رادیوایزوتوپها تولید و به مراکز پزشکی هسته ای کشور فرستاده می شود.
این در حالی است که ما تنها کشور تولید کننده این نوع ژنراتور در منطقه هستیم.
ب) کیت های رادیو دارویی این کیت ها به روش فرمولاسیون و سنتز تهیه شده و از تکنولوژی خاصی برخوردار است.
در طول چند سال اخیر، این امکان فراهم شده است که بیش از 15 کیت مختلف پس از طی مراحل پژوهش، توسعه، کنترل کیفیت و بررسی های مختلف بر روی حیوان به صورت کلینیکی و پاراکلینیکی به تولید انبوه برسند.
نام کیت های تولید شده: MIBI, MSA, DMSA, GHA, EHIDA, DTPA, MDP, PHYTATE, HMPOA, MAG3, EC, ECD, MERBROFENINE, RBC, SNC12, PY, TINCOLLOID, SNC12, PYP, TINCOLLOID.
کیت های یاد شده در شرایط سترون، عاری از پیروژن (تب زایی) و به صورت خشک (لیوفیلیزه) در شرایط و محیط آزمایشگاه تمیز و استریل تهیه می شوند و دارای جذب بسیار زیاد در ارگانهای مختلف مورد نظر بدن هستند.
کیت های فوق الذکر همگی به تولید انبوه رسیده و به مراکز پزشکی هسته ای کشور ارسال می شوند.
کیت های مزبور همراه با تکنسیم m - 99 برای سنتی گرافی از اندام های مختلف از راه وریدی وارد بدن شده و در تشخیص بیماریهای مختلف کمک بزرگی به پزشکان می نمایند.
پ - ید 131 این رادیودارو به صورت یدور سدیم در کپسول های خوراکی برای درمان و تشخیص و یا به صورت محلول برای درمان (تراپی) تولید می گردد.
این ماده پرتوزا از طریق پرتودهی اکسید تلور در راکتور به مدت یک هفته و به روش تصعید به کمک کوره حرارتی در سیستم کاملا بسته و حفاظت شده، تولید می شود.
تولید این ماده پرتوزا در حال حاضر بیش از نیاز کشور می باشد و امکان صادرات آن به هر مقدار به خارج از کشور وجود دارد.
این ماده پرتوزا دو بار در هفته تولید شده و یا برنامه ریزیهای انجام شده، در زمان مقرر به مراکز پزشکی هسته ای کشور می رسد.
تولید چشمه های صنعتی چشمه