دانلود مقاله گیاهان تیره نعناعیان

گیاهان تیره نعناعیان: labiatae طبق مطالعات جدید این تیره شامل،200 جنس میباشد،که در 4000 گونه طبقه بندی شده است .

وبیشترین تراکم در منطقه مدیترانه مشاهده می شود .

در نواحی مختلف ایران نیز جزء گیاهان بومی به شمار می رود .

یکی از دلایل رویش گسترده گیاهان تیره نعناع را می توان به ویژگی سازش با محیط زیست مربوط دانست .

در بین گیاهان این تیره گونه های مفیدی وجود دارد که علاوه بر استخراج اسانس در علوم پزشکی نیز کاربرد دارد وهمچنین تعداد زیادی از آنها نیز مصارف غذایی دارند .

در جدول زیر، فهرست جنس وگونه های مشخصی از تیره نعناع که تا کنون جهت استخراج ترکیبات با خاصیت آنتی اکسیدانی مورد بررسی و آزمایش قرار گرفته است مشاهده می شود.

ردیف نام جنس گونه های بررسی شده 1.

Pasmarinus officinalis 2.

Salvia officinalis- miltiorrh za bunge 3.

Thymus vulgaris 4.

Criganum vulgare- majorana dictamnus 5.

Mentha viridi-piperita این گیاهان عموما علفی یکساله یا پایا ودارای ساقه های راست خزنده اند .

از مشخصات بارز این گیاهان ساقه چهار گوش آنهاست، که از قاعده ساقه آنها نیز غالبا ساقه های فرعی منشاء می گیرد.

تعداد زیادی از گیاهان تیره نعناعیان به سرعت تحت تاثیر شرایط محیطی قرار می گیرند،به طور مثال انواعی که در دشتها و اماکن مرطوب می رویند ،اگر در محیط های خشک قرار گیرند، به سرعت تغییراتی را در جهت سازش و تطابق با محیط ایجاد می کنند، به طوری که برگهای آن ها پوشیده از کرک می شود، بدین ترتیب مقاومت آنها در مقابل تعرق زیاد می شود.

خصوصیات گیاه شناسی نوروزک پس از شناسایی گیاه در منطقه و نمونه برداری از آن با همکاری هرباریوم دانشگاه فردوسی مشهد مشخص گردید که این گیاه از خانواده نعناعیان (labiatae یا lamiacea ) با نام علمی salvia leriifolia می باشد.

نوروزک بومی مناطق جنوب خراسان وقسمتی از افغانستان می باشد وفقط در فلور ایرانیکا به آن اشاره شده است.

ساقه ودمبرگها راست بوده و دارای پرزهای پنبه ای سفید است .

برگها غالبا غیر منقسم مستطیلی تا تخم مرغی وابعاد آن با عرض وطول 1 تا 55 تا 19 سانتی متر می باشد .

هر دو سطح برگها پوشیده از پرزهای پنبه ای فشرده می باشد، که در سطح فوقانی برگها پرز کمتر است .

برگها دارای دندانه های نامنظم تا صاف با ،دمبرگ 1.5 تا 8 سانتی متری نزدیک به هم می باشند .

و دمگل 4 تا 5 میلی متر بوده وکاسه گل لوله ای یا استکانی بین 17 تا 22 میلی متر و معمولا 4 دانه در آن وجود دارد .

بررسی منابع گیاه در منطقه این گیاه در مناطق وسیعی از جنوب خراسان به خصوص تربت حیدریه، خواف، تایباد، کاشمر، بردسکن، گناباد، فردوس، بجستان، سبزوار، نیشابور و در جنوب استان سمنان بخش بیارجمند روستای دستجرد و روستا های خار و توران مشاهده می شود .

آنتی اکسیدانها برطبق تعریفUnited states Department of Agriculture)) USDA آنتی اکسیدانها موادی هستند که با کند کردن فساد وتندی یا تغییر رنگ ناشی از اکسیداسیون باعث حفظ ونگهداری مواد غذایی می شوند.

به عبارت دیگر ترکیباتی هستند که از سرعت واکنشهای اکسیداسیون می کاهند.

این مواد بسته به نوع ساختمانشان در واکنشهای مختلفی، از قبیل کند کردن مرحله آغاز وانتشار ،مهار کاتالیزورها ، پایدار ساختن هیدرو پر اکسیدها، تخریب یا ترکیب شدن ، رادیکالها شرکت می کنند .

آنتی اکسیدانها به دو دسته، سنتزی وطبیعی تقسیم بندی می شوند: آنتی اکسیدانهای طبیعی این ترکیبات به طور طبیعی در بافتهای زنده گیاهی و حیوانی یافت می شود و از اکسیداسیون اسیدهای چرب غیر اشباع جلوگیری به عمل می آورند .

مهمترین آنتی اکسیدانهای طبیعی عبارتند از : توکوفرول ها توکوفرول ها آنتی اکسیدانهایی هستند که در بیشتر گیاهان وجود دارند .

قدرت آنتی اکسیدانی انواع مختلف توکوفرولها با یکدیگر متفاوت است وبه ترتیب از آلفا توکوفرول تا دلتا توکوفرول افزایش می یابد .

آلفا توکوفرول در حضور اکسیژن به سهولت اکسید میشود و رادیکالهایی تولید می کند که قادرند اکسیداسیون چربیها را کاتالیز نمایند .

لذا افزایش غلظت، آلفا توکوفرول از حد اپتیمم خود نه تنها از اکسیداسیون روغنها جلوگیری نمی کند، بلکه به عنوان یک پرو اکسیدان نیز عمل می نماید.

اما گاما ودلتا توکوفرول این ویژگی را نداشته و در غلظتهای بالا نیز خاصیت آنتی اکسیدانی خود را حفظ می کنند.

توکوفرولها آنتی اکسیدانهایی هستند که در بیشتر گیاهان وجود دارند .

ساختمان شیمیایی توکوفرولها اسید آسکوربیک Ascorbic acid)) اسید اسکوربیک را ویتامین ث نیز گویند که بلورهای بی رنگش در آب والکل به آسانی محلول می باشد.

نقطه ذوب این بلورها درC 192 است .

اسید اسکوربیک خاصیت کاهندگی بسیار شدیدداشته و به علت حساسیت در مقابل اکسیژن آنرا در غیاب هوا نگهداری می کنند .

آسکوربیک اسید دارای فرمول C5H8O6 می باشد .

ویتامین ث به مقدار زیاد در سبزی ها و میوه های تازه وجود دارد ولی در مواد غذایی پخته به دلیل ناپایداری در مقابل حرارت مقدارش ناچیز است .

ویتامین ث را در مقیاس صنعتی و به صورت انبوه از گلوکز تهیه می کنند .

نیاز انسان بالغ به این ویتامین در 24 ساعت حدودا 75 میلی گرم است .

اسید اسکوربیک در روغنهاو چربیها نامحلول است .

لذا غالبا از استر پالمیتات آن استفاده می شود که به کمک حرارت ویک حلال مناسب در فاز چربی پراکنده می گردد.

اسید اسکوربیک از مهمترین گیرندههای اکسیژن ویونهای فلزی محسوب می شود ودر بیشتر موارد به همراه آلفا توکوفرول به روغنها اضافه می گردد.

ساختمان شیمیایی اسید اسکوربیک کارتنوئیدها وجود این ترکیبات در روغنها وچربیها اثر بسزایی در توقف وجلوگیری از وقوع واکنشهای فتو اکسیداسیون دارد .

کاروتن ها با جذب مولکولها ی اکسیژن نوزاد از محیط اکسیداسیون روغنها را کاهش می دهند .

ساختمان شیمیایی کارتنوئید ها سزامول سزامول یک آنتی اکسیدان فنلی است که در روغن کنجد یافت می شود و قدرت آن به مراتب بیشتر از توکوفرول ها ست .

این ترکیب از سزامولین وسزامین به وجود می آید.

اختلاف سزامولین یا سزامین در یک اتم اکسیژن متصل به گروه متیل دی اکسی فنل هسته تترا هیدرو فوران مرکزی می باشد .

سزامول یا سزامولین در حضور اسید هیدرو کلریک قوی و فور فورال، کمپلکسی به رنگ قرمز گیلاسی ایجاد می نماید که می تواند شاخصی در شناسایی روغن کنجد باشد .

هیدروژناسیون روغنها وچربیها موجب شکسته شدن سزامولین می شود واز این طریق، مقدار سزامول آزاد را افزایش می دهد .

اما تصفیه قلیایی وبی بو کردن، مقدار سزامول را کاهش می دهد .

ساختمان شیمیایی سزامول ، سزامولین، گوسیپول این آنتی اکسیدان فنلی، در روغن پنبه دانه شناسایی شده است ودر هیدرولیز قلیایی روغنها، تا حدود زیادی حذف می شود .

گوسیپول سمی بوده، اثرات سوئی در دستگاه تناسلی انسان بر جای می گذارد .

ساختمان شیمیایی گوسیپول اسید فیتیک این ترکیب، هگزا فسفات میواینوزینول محسوب می شود و قادر است، از پر اکسیداسیون جلوگیری نماید .

علاوه بر این، اکسیداسیون اسید اسکوربیک را نیز مهار می کند .

اسید فیتیک در کار آنزیم تریپسین دستگاه گوارش اختلال ایجاد کرده، هضم پروتئینها را با مشکل مواجه می سازد .

با یونهای فلزی نظیر آهن، کمپلکس می دهد و از مقدار آهن بدن می کاهد .

NDGA ( نور دی هیدرو گوایارتیک اسید ) این آنتی اکسیدان برای اولین بار در جنوب هند از یک درخت به نام Guaiacam afficinalis استخراج گردید .

NDGA اثر آنتی اکسیدانی بسیار قوی بر روی چربی لارد وروغنهای نباتی دارد .

از مزایای این آنتی اکسیدان مقاومت حرارتی بالا و عدم ایجاد رنگ می باشد .

قدرت آنتی اکسیدانی این آنتی اکسیدان به دلیل وجود گروههای فنلی می باشد .

ساختمان شیمیایی NDGA آنتی اکسیدانهای سنتزی آنتی اکسیدانهایی که به صورت مصنوعی تهیه می شوند، می باید ویژگی های زیر را داشته باشند، در غیر این صورت مصرف آنها مجاز نخواهد بود .

سمی نباشند حداکثر فعالیت را در حداقل غلظت داشته باشند در روغن محلول باشند فاقد هر گونه طعم ، بو ورنگ باشند جمع آوری گیاه برگهای گیاه نوروزک (salvia leriifola) در منطقه برجک بردسکن (12 کیلومتری شمال بردسکن ) در خرداد ماه سال 1372 جمع آوری گردید .

خشکاندن (desiccate ) بر طرف کردن رطوبت، از گازها و جامدها بر اثر جذب وتبخیر انجام می‌پذیرد رطوبت گازها را به وسیله برقراری برودت ،جذب به کمک سولفوریک اسید و یا جذب سطحی توسط سیلیکاژل می گیرند .

برای خشکاندن جامدها در بیشتر موارد فرایند تبخبر به کار گرفته می شود بدین معنی که رطوبت را با حرارت دادن به حالت بخار درآورده و سرانجام از محیط عمل به خارج هدایت می کنند افزون بر این در مورد جامدها روشهای دیگری از قبیل خشکاندن در خلا ، برودت وبسامد بالا ، معمول می باشد .

خشک کننده ها ( desiccants) این مواد برای خشک کردن مایع ها و گازها به کار می رود فرایند خشک کردن می تواند بر پایه واکنش شیمیایی ، جذب آب توسط فسفر پنتو اکسید و یا روی اصول فیزیکی ، جذب سطحی به وسیله سیلیکاژل استوار باشد.

خشک کردن گیاه برگهای گیاه نوروزک را بلافاصله بعد از جمع آوری ، برای خشک کردن بر روی کاغذ روزنامه ، با فاصله زیاد قرار داده و تحت شرایط مناسب (وجود جریان هوا و عدم تابش نور مستقم خورشید ) خشک می کنیم .

مدت زمان لازم برای خشک کردن گیاه ، بستگی به میزان آب موجود در آن دارد .

حدودا یک ماه زمان برای خشک کردن برگها در سایه مورد نیاز است ، زیرا گیاه به دلیل دارا بودن الیاف ، رطوبت را به کندی از دست می دهد .

در حین خشک کردن و همچنین مراحل بعدی ، همواره باید سعی نمود تا گیاه دور از رطوبت ونور قرار گیرد .

زیرا رطوبت ونور عواملی هستند که سبب ایجاد واکنشهایی شده که موجب تغییر ساختمان شیمیایی مواد موجود در گیاه می شود (مثل اکسیداسیون وهیدرولیز ) پس از خشک کردن کامل گیاه ، آنرا به دو قسمت تقسیم می کنیم .

قسمتی که برای عصاره گیری مورد نیاز است ، را توسط دستگاه و آسیاب برقی پودر نموده و قسمت دیگر که برای اسانس گیری استفاده می شود ، توسط هاون سنگی بزرگی کوبیده و بلافاصله جهت اسانس گیری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

عصاره گیری معمولا دو روش برای عصاره گیری به کار می رود که عبارتند از : روش سوکسله و پرکوله .

از آنجا که عصاره گیری به روش سوکسله ، به کمک حرارت صورت می گیرد و در تمام مدت استخراج که حدود 12-10 ساعت به طول می انجامد ، عصاره گیاهی تحت حرارت می باشد ، لذا امکان تغییر ساختمان شیمیایی مواد موجود در گیاه وجود دارد ، روش پرکولاسیون را جهت عصاره گیری بر می گزینیم .

روش پرکولاسیون در این روش 200 گرم از پودر آسیاب شده گیاه را ، در بالن بزرگ ته گردی ریخته و به آن حدود 2 لیتر اتردوپترول ، جهت جدا سازی چربیها، رزینها ورنگدانه های گیاهی می افزائیم ، این عمل را 3 مرتبه تکرار می کنیم .

زمان لازم در مراحل اول ودوم 12 ساعت و در مرحله سوم 24 ساعت می باشد .

در طی پرکولاسیون پودرها را به فاصله هر 4 ساعت به هم می زنیم .

بعد از هر مرحله پرکولاسیون ، عصاره اتردوپترولی را صاف نموده واتردوپترول را بازیابی نموده ، مجددا برای پرکولاسیون مرحله بعدی مورد استفاده قرار می دهیم.

پودرهای حاصل را روی سطح صافی قرار داده ، زیر هود می گذاریم تا خشک شوند .

سپس آنها را درون یک بالن بزرگ ته گردی قرار می دهیم .

و عمل پرکولاسیون را مشابه مرحله قبل با اتانول 98 درصد و به مدت 4 شبانه روز تکرار می کنیم .

عصاره اتانولی حاصل را ، تا حد امکان غلیظ نموده ودر درون ظروف شیشه ای درب دار نگهداری می نمائیم.

بازده عصاره اتانولی برگهای گیاه نوروزک به میزان 20 درصد می باشد.

تست های فیتو شیمیایی چهار دسته مهم ترکیبات گیاهی شامل آلکالوئیدها ، ساپونین ها ، فلاونوئیدها وتانن ها ، مورد بررسی قرار گرفت .

جهت نشان دادن وجود و مقدار هر یک از موارد ذکر شده در گیاه مورد نظر ، از علائم + تا + + + + و جهت عدم وجود هر یک از ترکیبات ، از علامت ( - ) استفاده می کنیم.

آلکالوئیدها (alkaloids) این ترکیبها ی آلی در مولکول خود دارای نیتروژن می باشند و از ریشه ، برگ و ساقه گیاهان به دست می آیند .

آلکالوئیدها از لحاظ نوری فعال بوده و درجه خلوص آنها را بدین طریق تعیین می کنند .

جهت تهیه آلکالوئیدها مواد اولیه را مدتی در حلال مناسب خیسانده وسپس توسط فرایندهای استخراج وتقطیر عمل جدا سازی را انجام می دهند .کاربرد این مواد می تواند جنبه دارو درمانی ،تسکین و یا هوشبری داشته باشد از این لحاظ مصرف مواد مزبور عاری از ایجاد عوارض جانبی نبوده بلکه امکان ایجاد عوارض از قبیل اعتیاد وغیره کاملا وجود دارد.

اغلب آلکالوئید