معرفی برخی از گیاهان مرتعی و راهنمای کشت آنها کشور ایران از نظر وصعیت آب و هوایی و به ویژه میزان بارندگی دارای شرایط متفاوتی است به طوری که در پاره ای از مناطق کویری و خشک بارندگی کمتر از ۱۰۰ میلی متر می باشد .
جهت سهولت امر مرتعکاری و انتخاب گونه ها و روشهای مناسب بذرکاری لازم است با توجه به مطالعات پوشش گیاهی و تجدید حیات طبیعی و نیز بررسی هایی که در زمینه ی سازگاری گیاهان مرتعی انجام گرفته است کشور را بر حسب میزان بارندگی سالانه به مناطق مختلف تقسیم و گیاهان مناسب برای هر منطقه را به تفکیک معرفی نمود .
مناطق با بارندگی بین ۳۵۰-۱۸۰ میلی متر مرتعکاری در مناطقی با بارندگی حدود ۲۰۰ میلی متر می بایستی در محل هایی انجام گیرد که خاک منطقه عمیق بوده و امکان ایجاد روشهای جمع آوری و پخش آب به منظور ذخیره ی نزولات آسمانی وجود داشته باشد .
گیاهانی که در این مناطق سازگار هستند عبارتند از : ۱- Agropyron desertorum گیاهی است که نسبت به خشکی و سرما مقاومت زیادی دارد .
روی انواع خاکها به غیر از خاکهای رسی سنگین و یا شنی به خوبی رشد کرده و تا حدودی نسبت به قلیایی بودن خاک مقاوم است .
ارزش غذایی آن چنانچه پیش از مرحله ی ظهور گل مورد استفاده ی دام قرار بگیرد خیلی خوب است .تا کنون ۸ واریته ی اصلاح شده از این گیاه شناخته شده که واریته ی nordan از نظر مقاومت به خشکی و تولید علوفه دارای ارزش خاصی می باشد .
عمق مناسب کاشت ۵/۱ سانتی متر و مقدار بذر جهت بذر کاری ۶ کیلوگرم در هکتار می باشد این گیاه حرارتهای ۲۰- تا ۴۰+ درجه ی سانتی گراد را تحمل مینماید.
۲- Agropyron cristatum مهمترین واریته ی آن Fairway نام دارد که از نظر خصوصیات رشد شبیه Agropyron desertorum بوده فقط در نواحی مرتفع تر رشد مینماید و می توان برای مقاصد حفاظت خاک نیز از این گیاه استفاده نمود .
این گیاه دارای ساقه های کوتاه با تعداد برگهای بیش از Agropyron desertorum می باشد .
عمق کاشت و میزان بذر و قدرت تحمل سرما و گرما در این گیاه شبیه Agropyron desertorum می باشد .
۳- Agropyron riparium گیاهی است ریزوم دار که می توان به عنوان گیاه مرتعی و نیز جهت حفاظت خاک از آن استفاده نمود .نسبت به خشکی و قلیایی بودن خاک مقاومت زیادی دارد .
مهمترین واریته ی آن Sodar نام دارد .
عمق مناسب کاشت ۵/۱-۱ سانتی متر و مقدار بذر برای بذر کاری ۶ کیلوگرم در هکتار می باشد و درجه حرارت های بین ۱۵- تا ۴۰+ درجه ی سانتی گراد را تحمل می نماید .
۴- Agropyron sibiricum گیاهی است دایمی دارای خصوصیات مشابه Agropyron desertorum .
مقاومت به خشکی این گیاه بسیار جالب توجه است به نحوی که در شرایط حدود ۲۰۰ میلی متر بارندگی نیز به خوبی رشد می کند .
سایر خصوصیات این گیاه نظیر Agropyron cristatum می باشد با این تفاوت که سرمای کمتر از ۲۵- درجه ی سانتی گراد را تحمل می نماید .
۵- Agropyron aucheri گیاهی است ریزوم دار و بسیار خوشخوراک ولی تولید علوفه ی آن خیلی کم است .
در شرایط طبیعی به خوبی رشد کرده و منطقه ی وسیعی را می پوشاند ولی نتیجه ی حاصل از بذر کاری رضایت بخش نبوده است .
بذر این گیاه در عمق ۵/۱ سانتی متری خاک و به میزان ۶ کیلوگرم در هکتار می شود و حرارت های بین ۲۰- و +۴۰ درجه ی سانتی گراد را تحمل می کند .
۶- Agropyron tauri این گیاه دایمی و بسیار مقاوم بوده و اذ آن جهت بذرکاری در مناطق سنگی و کوهستانی و خاکهای فرسایش یافته می توان استفاده نمود .
دوره ی استفاده ی گیاه اوایل بهار می باشد .
عمق مناسب کاشت ۵/۱ سانتی متر و میزان کاشت بذر ۶ کیلوگرم در هکتار می باشد .
حرارت های ۲۰- تا ۳۸+ درجه ی سانتی گراد را تحمل می نماید .
۷- Agropyron trichophorum گیاهی است با ارزش غذایی خوب و چون دارای ریزوم می باشد علاوه بر تولید علوفه برای حفاظت خاک نیز از آن استفاده می شود .
گیاهی است که خشکی و گرمای زیاد خاکهای فقیر و قلیایی را تحمل می نماید .
واریته ی اصلاح شده ی آن Topar معروف است .
گیاهی است با ساقه های بلند و پر برگ که در ارتفاعات مختلف از سطح دریا رشد می کند .
دوره ی بهره برداری آن بهار تا اواسط تابستان می باشد .
عمق مناسب کاشت ۵/۱ سانتی متر و مقدار مناسب بذر جهت بذر کاری ۸ کیلو گرم در هکتار است .
این گیاه حرارت های بین ۱۸- تا ۴۰ + درجه ی سانتی گراد را به خوبی تحمل می نماید .
۸- Agropyron elongatum این گیاه نسبت به خشکی و قلیاییت خاک مقاومت زیادی دارد و در طول مدت تابستان و اوایل پاییز علف سبزی را برای تغذیه ی دام تولید می کند .
به دلیل خنثی بودن ساقه و برگها زیاد خوشخوراک نبوده و ارزش غذایی آن نیز کم است .
واریته ی اصلاح شده ی آن Alker نام دارد .
عمق مناسب کاشت ۲ سانتی متر و مقدار بذر جهت بذرکاری ۱۰ کیلوگرم در هکتار است و حرارت های ۲۰- و ۴۰+ درجه ی سانتی گراد را تحمل می نماید .
۹- Arrhenatherum elatius در خاکهای شنی به خوبی رشد می کند .
گیاهی است خوشخوراک با ارزش غذایی نسبتا خوب که در اوایل بهار رشد کرده و قابل چرا می باشد .
عمق مناسب کاشت ۵/۱ سانتی متر و میزان مناسب بذر ۶ کیلوگرم در هکتار است و حرارت های ۱۸- تا ۴۰+ درجه ی سانتی گراد را تحمل می نماید .
۱۰- Bromus tomentellus گیاهی است قوی و دایمی با ریشه های متراکم و زیاد .
این گیاه بسیار خوشخوراک بوده ولی معمولا پس از تشکیل بذر خشک می شود .
این گیاه مخصوص مناطقی است مرتفع که دارای زمستان های خیلی سرد می باشد .
قدرت جوانه زدن بذر این گیاه زیاد بوده و حتی در سالهایی که بهار به طور غیر طبیعی خشک است کشت آن موفقیت آمیز است .
در مقابل چرای شدید دام مقاومت زیادی دارد .
مقدار بذر برای بذرکاری ۸ کیلو گرم در هکتار و عمق مناسب کاشت ۵/۱ سانتی متر است .
این گیاه سرمای ۲۲- و گرمای ۴۰+ درجه ی سانتی گراد را به خوبی تحمل می نماید .
۱۱- Bromus cappadocicus گیاهی است شبیه Bromus tomentellus که در ارتفاعات کمتر از ۱۰۰۰ متر از سطح دریا نیز رشد میکند .
در اوایل بهار رشد کرده و علوفه ی آن قابل استفاده ی دام می باشد .
بذر کاری آن به راحتی انجام می گیرد .
شرایط کاشت و سایر خصوصیات آن عینا مشابه Bromus tomentellus می باشد .
گیاهی است شبیه Bromus tomentellus که در ارتفاعات کمتر از ۱۰۰۰ متر از سطح دریا نیز رشد میکند .
۱۲- secale montanum گونه ای است پر محصول که خوشخوراکی آن تا مرحله ی تشکیل خوشه ها خوب است .
میزان تولید بذر آن سریع انجام می گیرد .
در مناطق نسبتا خشک در ارتفاعات بین ۲۷۰۰-۱۱۰۰ متر از سطح دریا رشد می کند .
عمق مناسب کاشت ۲ سانتی متر و میزان بذر جهت بذر کاری ۱۲ کیلوگرم در هکتار است و حرارتهای ۲۰- و ۳۸+ درجه ی سانتی گراد را تحمل می نماید .
۱۳- secale cerremont گونه ای است مقاوم به خشکی که از هیبرید Secale montanum و Secale cereale به دست آمده است .
گیاهی است دایمی و مقاوم به سرما که تولید علوفه ی آن زیاد و در اوایل بهار قابل استفاده ی دام میباشد .
عمق مناسب کاشت ۵/۲-۲ سانتی متر و میزان بذر برای بذرکاری ۱۵ کیلوگرم در هکتار است و حرارت های ۲۰- و ۳۸ + درجه ی سانتی گراد را تحمل می نماید .
۱۴- Elymus junceus گیاهی است دایمی که تولید علوفه ی آن زیاد نمی باشد ولی به علت سبز بودن آن در طول مدت بهار و تابستان و گاهی پاییز گیاه مورد نظر دام خصوصا گوسفند می باشد .
مواد پروتیینی این گیاه در طول مدت رویش تغییر زیادی نمی کند .
مهمترین واریته ی آن Vinall نام دارد .
عمق مناسب کاشت ۵/۱ -۱ سانتی متر و میزان بذر جهت بذر کاری ۶ کیلوگرم می باشد .
این گیاه حرارتهای ۱۸- و ۳۸+ درجه ی سانتی گراد را تحمل می نماید .
۱۵- Elymus canadensis کشت این گیاه در شرایط ۳۰۰ میلی متر بارندگی موفق بوده است .
واریته ی معروف این گونه Mandan نام دارد .
شرایط کشت و سایر خصوصیات آن شبیه Elymus junceus می باشد .
۱۶- Stipa barbata دارای مناطق انتشار وسیعی در سراسر کشور می باشد .
فقط در اراضی نمکی و شنی رشد نمی کند .
بعضی از اکوتیپ های این گیاه در مناطقی که حدود ۱۰۰ میلی متر بارندگی دارند می روید در حالی که در برخی مناطق دیگر با بارندگی حدود ۱۰۰۰ میلی متر رشد می کند .
برای بذر کاری در مناطق خشک و فرسایش یافته گیاه مناسبی می باشد .
گیاهی است خوشخوراک که در بهار و اوایل تابستان مورد تغذیه ی دام قرار می گیرد .
این گیاه قادر است حرارت های ۲۰ - و ۴۰ + درجه ی سانتی گراد را تحمل نماید .
مناسب ترین عمق کاشت بذر ۱ سانتی متر و میزان مناسب بذر جهت بذر کاری ۴ کیلو گرم در هکتار است .
۱۷- (Hordeum fragile = (Psathyrostachys fragilis گونه ای است مقاوم به خشکی و علوفه ی زیادی در اوایل بهار تولید می نماید .
از نظر استفاده در برنامه های حفاظت خاک دارای ارزش خاصی است .
تولید بذر در این گیاه خیلی کم و استقرار گیاه نیز به آسانی انجام نمی گیرد .
خوشخوراکی این گیاه در مرحله ی قبل از تشکیل خوشه ها متوسط بوده و به تدریج کاسته می شود .
این گیاه حرارت های ۲۰ - و ۳۸ + درجه ی سانتی گراد را تحمل می نماید .
18-Poterium sanguisorba گیاهی است ازخانواذه ی رزاسه که قسمت اعظم سال سبز است .
در شرایط 250 میلی لیتر بارندگی رشد می کند و در مقابل یخبندان و خشکی های طولانی مقاومت زیادی دارد .
گیاهی است خوشخوراک با ارزش غذایی خوب در مناطقی با 350 تا 2700 متر ارتفاع از سطح دریا رشد کرده و قابل کشت می باشد .
دوره ی بهره برداری این گیاه 4 تا 5 سال می باشد مقدار مناسب بذر جهت بذر کاری 10 کیلوگرم در هکتار و عمق مناسب کاشت 2-1/5 سانتی متر می باشد .
این گیاه سرمای 20- و گرمای 38+ درجه ی سانتی گراد را تحمل می نماید .
19- Kochia prostara گیاهی است از خانواده ی اسفناجیان ( chenopodiaceae ) که در طول بهار ، تابستان و پاییز برگهای آن سبز باقی می ماند .
خوشخوراکی آن خوب بوده و بذر آن قدرت رویایی خود را به سرعت از دست می دهد .
مقدار مناسب بذر از طریق بذر کاری مستقیم 2 کیلوگرم در هکتار و عمق مناسب کاشت 5/0 سانتی متر و از طریق نهال کاری باید 5/1-1 متر بین نهالها فاصله منظور گردد.
این گیاه حرارت های 20- و 38+ درجه ی سانتی گراد را تحمل می نماید .
20- Meliotus officinalis ( شبدر شیرین ) گیاهی است دو ساله مقاوم به خشکی و سرما ، ماده ی سمس کومارین در این گیاه از خوشخوراکی آن می کاهد .
بذر آن خود به خود می ریزد و نیازی به بذر کاری مجدد در سالهای بعد نیست .
به عنوان کود سبز و یا در تناوب زراعی می توان از آن استفاده نمود .
مناسب ترین عمق کاشت بذر این گیاه یک سانتی متر و میزان کاشت بذر 4 کیلوگرم در هکتار بوده و حرارت حداقل 20- و حداکثر 40+ درجه ی سانتی گراد را تحمل می نماید .
21- Medicago sativa ( یونجه ) این گیاه بومی ایران بوده و از این منطقه به اکثر نقاط دنیا برده شده است .
گونه ای است که در شرایط 300 میلی متر بارندگی رشد می کند .
محصول آن زیاد و خوشخوراکی آن عالی است .
اکوتیپ هایی که از ترکیه و شوروی وارد شده در تحت شرایط نیمه خشک ایران بهتر از سایر اکوتیپها رشد نموده است .
میزان مناسب بذر جهت بذر کاری 4 کیلوگرم در هکتار و عمق مناسب کاشت یک سانتی متر می باشد .
مقاومت آن نسبت به سرما و گرما از 20- تا 40+ درجه ی سانتی گراد است .
22- Trigonella elliptica گیاهی است با ساقه های نسبتا بلند و مستقیم و شاخه های فراوان که شباهت زیادی به یونجه دارد دارای ریشه های قوی است ولی در مقابل شدت چرا مقاومت زیادی ندارد .
جوانه زدن بذر با اشکال انجام می گیرد .
برای بذر کاری در مناطق پرشیب و سنگلاخی مناسب است .
این گیاه درجه حرارت 20-