تاریخچه تعاون تعاون از ریشه عون و به باب تفاعل رفته است.یکی از ویژگیهای باب تفاعل این است که بیان کننده کارهایی است که انجام آن نیاز به دو یا چند نفر دارد.
یعنی مستلزم همکاری می باشد.آنچه را که ما امروزه تعاونی می خوانیم و در قوانین ما جای پای محکمی یافته است برگردان واژه انگلیسی coopration است.در زبان انگلیسی این واژه در مفهوم لغوی خویش به همان معنی همکاری و مشارکت می باشد.
تعاونی به معنعای وسیع و عام آن که همان مشارکت و همکاری دسته جمعی مردم در حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی می باشد به صورتهای گوناگون و به عناوین مختلف در طول تاریخ وجود داشته است حتی شاید بتوان گفت حس همکاری و کمک به همنوع مانند خصیصه اجتماعی بودن وی امری فطری است و جزء ذات انسان است و قبل از آنکه کارگران انگلیسی آن را کشف کنند،اصولا در نهاد بشر وجود داشته است.
شواهدی در دست است که نشان می دهد که انسانها به ویژه شرقیان اعمال بسیاری را به طریق تعاونی انجام می داده اند.مطابق تحقیقات دو تن از مصرشناسان غربی از آغاز پیدایش امپراتوری مصر یعنی 3000 سال قبل از میلاد مسیح ،موسسات تعاونی و شبه تعاونی در مصر وجود داشته است.در بابل قدیم،قانونی که به دستور حمورابی پادشاه این کشور در 2000 سال قبل از میلاد نوشته شد،خبر از روش کشاورزی تعاونی می دهد.و شکی نیست که در میان مردم یونان باستان نیز انجمنهای تعاونی وجود داشته است.به همینگونه در چین باستان و امپراطوری رم شواهدی در دست است که بیانگر وجود تعاونی ها است.این نوع تعاونی ها جنبه رسمی و قانونی نداشت و فقط در اواخر قرن هیجدهم بود که تعاونی به صورت رسمی تشکیل شد و تحت نظم و قاعده و قانون در آمد و به تدریج عالمگیر شد.
تعاونی ها محور توسعه عدالت محور: تلاش برای یافتن وسایل وراههایی که موجب تحرک وشتاب دررشد اقتصادی کشورهای درحال توسعه گردد، اقتصاددانان وسایردانشمندان را درمقیاسی وسیع وروزافزون به خود مشغول کرده است.
فقرگسترده ، بیکاری زیاد وتبعات اقتصادی واجتماعی آن ، تبعیض ها وبی عدالتیها ومسائل ومشکلات فراوان دیگر دراین کشورها حاکی ازآنست که هرگونه اقدامی درزمینه سیاست توسعه منوط به یافتن ضوابط وراهکارهایی است که درشرایط محدود امکانات قادر باشد براین مصائب ومعضلات فایق آید یعنی آنچنان راهکارهایی که با توجه به شرایط وساخت هرمنطقه تمامی منابع ملی وبین المللی را بطورمداوم وبا موفقیت بسیج نموده ویا بکارگیری تاکتیکی بدورازهرگونه مناقشات ایدئوولوژیکی برای ممالک درحال توسعه درحداقل مدت رفاه ورشدی محسوس تامین نماید.
درسالهای اخیر تلاشهای زیادی درجهت بهبود اوضاع ووضعیت اقتصادی واجتماعی انسانها صورت گرفته والگوهای بسیاری برای نیل به این اهداف ارائه گردیده است اما به لحاظ شرایط وامکانات موجود دراین کشورها ودرنظرگرفتن خصوصیات وویژگیهای خاص آنان عملا به رشد اقتصادی مطلوب وتوسعه دلخواه منجر نشده است.
مثلا انواع سرمایه گذاری دراین کشورها نتوانسته است ازیکسو بعلت خصوصیات محدود اقتصادی موجب گسترش ظرفیت وبه موازات آن تمرکز فعل وانفعالات اقتصادی گردد وازسوی دیگر دراثرفقدان برنامه ریزی وعدم تناسب دربرنامه های مختلف توسعه ومشکلات مختلف ساختاری وفرهنگی این سرمایه گذاری نتوانسته باعث بوجود آمدن فعل وانفعالاتی گردد که برای بکارانداختن وایجاد رونق درمکانیسم بازار وتاثیرمتقابل عوامل فزاینده شتابنده اقتصادی ازاهمیت فوق العاده ای برخورداراست.
بعلت همین عدم تناسب استراتژیهای توسعه با خصوصیات وویژگیهای این کشورها ومشکلات ساختاری وزیربنایی موجود نه تنها مشکل حل نشده بلکه موجبات رواج بیش ازحد تبعیض وبی عدالتی درجوامع بشری را فراهم ساخته وفاصله بین فقیر وغنی را افزایش داده است بطوریکه گروه کثیری ازمردم کشورهای درحال توسعه هنوز درفقر وبیماری وگرسنگی وبیکاری غوطه ورند.
یکی ازمباحثی که ذهن جامعه شناسان ،اقتصاد دانان ودولتمردان را به خود مشغول نموده این است که برای رفع این معضلات درجوامع وبا خصوصیات خاص آنان چه باید کرد؟
یکی ازراههای روشن وتجربه شده برای رفع ویا کاهش معضلات این کشورها استفاده ازشیوه تعاونی وتوسعه روحیه همکاری ومشارکت دربین مردم است.
بطورکلی کارشناسان بخش تعاون تعاونیها را به دودلیل مناسب برای اجرای برنامه های توسعه می دانند.
نخست آنکه موسسات تعاونی با تجمیع پس اندازهای اندک اعضاء وحمایتهای مالی دولت وسرمایه گذاری و تولید وهمچنین آموزش اعضاء که منجر به ارتقاء بهره وری نیروی انسانی می شود وموجبات افزایش تولید ، اشتغال ورشد اقتصادی جامعه را فراهم می آورند.
ودوم آنکه بدلیل رویکردهای اجتماعی، سیاسی وفرهنگی خاص تعاونیها که الهام گرفته از اصول و ارزشهای تعاون است وبا ساختار کشورهای در حال توسعه هماهنگی و همخوانی بیشتری دارد سبب توسعه سیاسی ، فرهنگی واجتماعی ورفع تبعیض وبی عدالتیها درجوامع می گردند که درواقع بستروزیرساخت وبعبارت دیگرشرایط لازم برای رشد اقتصادی است که نهایتا جامعه را بسوی توسعه همه جانبه وپایدار رهنمون می سازند.
هدف این مقاله تبیین نقش واهمیت تعاون درفرآیند توسعه ودرابعاد مختلف آن اعم ازاجتماعی سیاسی ، فرهنگی واقتصادی با تاکید برنقش تعاون درسرمایه گذاری وایجاد اشتغال ) با توجه به ساختارکشورهای جهان سوم است که پس ازبیان کلی ومختصر مفاهیم تعاون وتوسعه وشرکتهای تعاونی وویژگی خاص این شرکتها که بعنوان واژگان راهگشا جهت درک‌بیشتراین‌مقاله‌میباشندبه این مهم پرداخته شده .
امید است که با تلاش وکوشش روزافزون تعاونیگران‌عزیز‌شاهد‌رونق‌وشکوفایی‌اقتصادی‌که از ملزومات توسعه پایدار می باشد ، باشیم .
مفهوم « تعاون وتوسعه » قبل ازآنکه به بررسی نقش تعاون درفرآیند توسعه بپردازیم ابتدا لازمست بدانیم تعاون چیست .
تعاونیها برچه اصولی استوارترند ، به چه شرکتهائی تعاونی گفته می شود ، اهداف بخش تعاون کدامند و ره آورد اقتصاد تعاونی چیست آنگاه به بررسی وتعریف فرایند توسعه بپردازیم وخصوصیات اصلی ومشترک جوامع درحال توسعه ویا کمترتوسعه یافته را بازگو نماییم وسپس نقش واهمیت تعاون را درابعاد مختلف توسعه این کشورها مورد بررسی قراردهیم.
تعریف تعاون : تعاون یعنی همکاری وهمیاری عده ای ازاشخاص حقیقی ویا حقوقی با یکدیگر درجهت رفع نیازمندیهای مشترک اعضا ویا رسیدن به هدفی خاص با تشکل دریک شرکت تعاونی وپذیرش اصول ومقررات آن که درواقع متضمن این معناست « یکی برای همه وهمه برای یکی » شرکت تعاونی : شرکتی است متشکل ازاعضای دارای نیاز مشترک که انگیزه آنان صرفا تجاری نیست وبه افرادی تعلق دارد که ازخدمات آن بهره می برند این شرکت برپایه اصول تعاون و تفاهم متقابل تشکیل می شود که همیاری حرف اول رادرآن می زند وتمام یا حداقل 51 درصد سرمایه آن بوسیله اعضاء دراختیار شرکت تعاونی قرارمی گیرد وازلحاظ نوع فعالیت به سه دسته تولیدی ، توزیعی وتولیدی وتوزیعی تقسیم می گردد.
ویژگی شرکتهای تعاونی : - شرکت تعاونی قائم به ذات ومتکی به اعضاء است نه سرمایه .
- هرعضو فقط وفقط دارای یک رای درمجامع می باشد ( تعداد سهام درمیزان رای اثری ندارد) - تساوی کلیه اعضا دربرخورداری ازحقوق ووظایف یکسان علیرغم تفاوت درمیزان سهام - برخورداری ازمزایای معافیتهای مالیاتی دربرخی انواع تعاونیها - سنخیت وهمفکری عامل مشترک وپیشرفت کار - جلوگیری ازبهره کشی واستثمار افراد - حذف واسطه های غیرضروری درکسب وتجارت ورقابت با صاحبان مشاغل کاذب اصول تعاون وشرکتهای تعاونی : تعاون براصول والایی همچون اعتقاد به عدالت ودموکراسی واحترام به آراء وعقاید اشخاص آموزش اعضاء وتلاش برای بهبود اوضاع اقتصادی جامعه استوارمی باشد .
اهداف بخش تعاون : بخش تعاون که دراصل 44 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به عنوان مکمل دوبخش دولتی وخصوصی شناخته شده درصورت عزم ملی برای باورفرهنگ تعاون می تواند درچرخه اقتصاد کشوراهداف زیررا دنبال نماید: 1- ایجاد وتامین شرایط وامکانات کاربرای همه به منظور نیل به اشتغال کامل 2- پیشگیری ازتداول ثروت دردست افراد وگروههای خاص برای تحقق عدالت اجتماعی 3- پیشگیری ازانحصار ، احتکار، تورم واضرار به غیر 4- توسعه وتعمیم فرهنگ مشارکت وتعاون دربین آحاد مردم 5- جلوگیری ازکارفرمای مطلق شدن دولت.
6- قرارگرفتن مدیریت وسرمایه ومنافع حاصله دراختیار نیروی کار وتشویق وبهره‌برداری مستقیم ازحاصل کار 7- قراردادن وسایل کار دراختیار افراد قادربه کارولی فاقد سرمایه ووسایل کار ره آورد اقتصاد تعاونی : - تحقق عدالت اجتماعی با فراهم آوردن زمینه های رشد وتوسعه بخش تعاونی همراه با عزم واراده ملی.
- جمع آوری سرمایه های کوچک مردم برای تبدیل به سرمایه های بزرگتر به شکل تعاونی وامکان با بی فعالیت مشترک - مبارزه با گرانی وتوزیع نامناسب که به تعاونیهای توزیع به شکل خرید انبوه وارزانتر کالا وفروش به اعضاء با قیمت تامین کننده هزینه ها امکان پذیر است.
- کاهش هزینه های تولید با همیاری وهمکاری صمیمانه اعضاء ، صرفه چویی وبهره برداری صحیح ازامکانات ومنابع درتعاونی های تولیدی - ایجاد اشتغال درزمینه های متعدد با سرمایه های متناسب با نوع تولید ویا خدمات ودرنتیجه کاهش نرخ بالای بیکاری درجامعه - رقابت سازنده یا بخش خصوصی درجهت تامین منافع مصرف کنندگان ومصالح عمومی برای جلوگیری ازتورم بیشتر واصلاح ساختاراقتصادی.
- رقابت سازنده یا بخش خصوصی درجهت تامین منافع مصرف کنندگان ومصالح عمومی برای جلوگیری ازتورم بیشتر واصلاح ساختاراقتصادی.
-توسعه ورشد اقتصادی کلمه توسعه درلغت به معنی گسترش وبهبود است.
توسعه اگرچه دارای بعد کمی نیزمی باشد ودرپاره ای موارد حتی ممکن است مترادف با کلمه رشد تلقی شود اما دراصل دارای ابعاد کیفی است درواقع توسعه دارای ابعاد چند گانه ای است که رشد فاقد تمامی آن ابعاد است بعنوان مثال منظورازرشد اقتصادی یک جامعه افزایش تولید آن جامعه است اما توسعه اقتصادی فرآیندی است که درآن یک سری تحولات وتغییرات بنیادی درساختارهای اقتصادی ،اجتماعی ، فرهنگی وسیاسی جامعه به وقوع می پیوندد.
به این ترتیب می توان انتظار داشت که همراه با توسعه اقتصادی حتما رشد اقتصادی اگرچه با تاخیرزمانی حاصل می شود اما رشد ا قتصادی ممکن است توسعه به بارنیاورد.
پاسخ به این سئوال که توسعه چیست به همان اندازه مشکل است که پاسخ به سؤال زندگی خوب چیست ؟
زیرا همانگونه که درقست بالا اشاره گردید توسعه هم دارای ابعاد کیفی – علاوه بربعد کمی – می باشد.
اما اگر درتعاریف به مشترکات توجه نماییم به تعریف نسبتا واحدی خواهیم رسید.
براین اساس تعریف توسعه به معنای عام آن عبارتست ازفرآیندی که درآن رفاه جامعه درکل بطورهمه جانبه وپیوسته ومداوم افزایش می یابد.
بدین ترتیب می بینیم که توسعه پدیده ای پویا است که مختص به جامعه ویا جوامعی خاص نیست.
اما رشد اقتصادی عبارتست ازتغییرات آرام وتدریجی درشرایط اقتصادی دربلند مدت که درنتیجه افزایش تدریجی درنرخ پس اندازها وسرمایه گذاریها ونتیجتا تولید ناخالص ملی بوقوع می پیوندد/ یک اقتصاد ممکن است رشد کند بدون آنکه به دلیل فقر عمومی ، بیکاری فراوان ونابرابریهای اجتماعی – توسعه یابد ویک اقتصاد ممکن است بدلیل فقدان تکنولوژی مدرن تولید وتغییرات زیربنایی وفقرکماکان روند صعودی خود را طی کند درحالی که توسعه اقتصادی همیشه همراه با رشد اقتصادی است چون تجسم این نکته که اقتصادی دچارتغییرات زیربنایی کیفی شده بدون آنکه تغییری کمی درتولید ودرآمد سرانه آن بوجود آمده باشد دورازعقل به نظرمی رسد.
براساس همین واقعیتها واختلاف بین رشد وتوسعه است که کشورهای جهان سوم علیرغم بالا بودن تولید ناخالص ملی بدلیل برخورداری ازذخایرعظیم نفت وگازوسایرذخایرمعدنی وطبیعی ، جزء کشورهای درحال توسعه بحساب می آیند.
کشورهای توسعه نیافته وکشورهای درحال توسعه : کشورتوسعه نیافته کشوری است که هیچ قابلیت وعلامت توسعه یافتگی درآن بچشم نمی خورد درحالیکه کشوردرحال توسعه کشوری است که ظرفیت بالقوه برای توسعه وجود دارد ولی یا ازآن استفاده نشده ویا اینکه بصورت ناقص ازآن استفاده شده است.
با تعریف فوق می توان ملاحظه کرد که اکثر کشورهایی نظیر ایران ، هند ، پاکستان وبطورکلی کشورهایی که شاخص رفاه درآنها پایین است بعلت داشتن پتانسیلهای زیاد ازجمله ذخایرعظیم نفتی ، جمعیت جوان ،ثروتهای عظیم خدادادی ومانابع معدنی فراوان ظرفیت بالقوه برای توسعه یافتگی را دارا می باشند.
خصوصیات اصلی ومشترک کشورهای درحال توسعه: الف – سطح پایین زندگی : یکی ازخصوصیات مشترک کشورهای درحال توسعه ، درمقایسه با کشورهای توسعه یافته سطح پایین زندگی درآنهاست که عموما به شکل سطح پایین درآمد سرانه ودربسیاری موارد به صورت فقرگسترده ومطلق خود را نشان می دهد که نه تنها مربوط به سطح پایین درآمد سرانه نیست بلکه توزیع بد درآمد نیزعامل موثری درتشدید این پدیده است.
طبق آماریهای موجود حدود 20 درصد مردم آمریکای لاتین بیش از37 درصد مردم آسیا وحدود 35 درصد مردم آفریقا زیرخط مطلق فقرقراردارند.
ب – سطح پایین بهره وری نیروی کار: برای بدست آوردن بهره وری متوسط نیروی کاردریک جامعه ، کافیست که تولید ملی آن جامعه را برتعداد نیروی کارشاغل درآن جامعه تقسیم کنیم.
دراین کشورها (درحال توسعه ) برای تولید کم نیروی کارزیادی مشغول بکارهستند واستفاده موثرازنهاده های تولید بعمل نمی اید.
عوامل موثردربهره وری پایین کشورهای درحال توسعه عبارتست ازنبود یا کمبود عوامل مکمل نیروی کارنظیرسرمایه ، مدیریت ، تکنولوژی وانگیزه نیروی کارهمچنین سطح ووضعیت تغذیه وبهداشت پایین تر نیزموجب کاهش توان فیزیکی وفکری نیروی کارشده وبهره وری را کاهش می دهد.
ج- نرخ بالای رشد جمعیت : یکی دیگر ازخصوصیات کشورهای درحال توسعه ، نرخ بالای زاد وولد آنها می باشد که خود عامل اصلی نرخ بالای رشد جمعیت وبارتکفل است بطوری که نرخ رشد جمعیت بطورمتوسط درکشورهای درحال توسعه بالای 3 درصد