مقدمه : در زندگی روزانه ،هر یک از ما به نحوی با رفت و آمد سئ و کار داریم خواه بصورت یک عابر پیاده خواه به صورت راننده و یا استفاده کننده از وسایل نقلیه عمومی و خصوصی ،به هر حال حسن این مساله ، محشور بودن با مساله و مشکلات است ولی باید دانست که میان درک مشکلات وپیاده کردن راه حل های مناسب ،برای ان ها فا صله قابل ملاحظه ای وجود دارد.
مدت مدیدی است که از هرسو مشکلی به نام ترافیک در شهرهای بزرگ مطرح است وراه حل های عجیب وغریب وزیادی جهت رفع آن ارائه می شود ولی به زودی متوجه خیالی بودن آن شده وبه راحتی کنار گذاشته می شود .
پیشرفت های عظیم علمی و تفکیک های جدید ، پیاده کردن راه حل برای مشکلات ترافیک نیازمند اطلاعات ودانش و بینش خاصی است .
این تحقیق در صدد آن است تا نشان دهد چه عواملی در ایجاد ترافیک خیابان کوهسنگی به عنوان یک شریانی درجه ی 2 موثر است وپس از برداشتن این مشکلات با توجه به مطالعات کتابخانه ای انجام شده راه حلهایی در چهارچوب این تحقیق ارائه می گردد.
طرح مسئله چگونگی ایجاد ترافیک با توجه به توسعه ی راهها در شهر ؟
معیارهای برنامه ریزی در سیستم حمل ونقل چیست ؟
نمونه های راهکارها به کارگرفته در جهت مهار ترافیک در کشورهای مختلف چگونه است ؟
مفهوم معبر چیست؟
ارائه راه حل برای مشکلات ترافیکی محدوده یمورد مطالعه چیست؟
ارائه راه حل برای مشکلات ترافیکی در محدوده های مورد مطالعه؟
دکتر منوچهر فرج زاده دانشگاه تربیت مدرس هوشنگ سرور دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس شماره مقاله:555 مدیریت و مکانیابی مراکز آموزشی با استفاده از سیستم اطلا عات جغرافیایی ( مطالعات موردی : فضای آموزشی مقطع راهنمایی منطقه هفت طهران) خلاصه تخصیص فضا به کاربریهای آموشی یکی از موضوعات مهمی است که در برنامه ریزیهای شهری مورد توجه می باشد.
به دلیل حساسیت کاربریهای آموزشی از نظر مسایل مختلف محیطی ، نحوه ی تخصیص کاربریها از اهمیت زیادی برخوردار است.
در مقاله ی حاضر با تشکیل پایگاه اطلاعاتی منطقه ی 7 آموزش وپرورش تهران از متغیر های تاثیرگذار از جمله جمعیت ; کاربری مطلوب شهری ومکان مدارس موجود ; عامل سازگاری ومطلوبیت این مکان ها با بهره گیری از تکنیک سیستم اطلاعات جغرافیایی ( ساج ) مورد ارزیابی قرارگرفته است.
نتایج این تحقیق نشان می دهد که توزیع فضا های آموزشی از توزیع موزونی برخوردار نبوده ونیازمند سامان دهی مکان های فعلی واحداث 21 مکان جدید آموزشی بادر نظر گرفتن استانداردهای لازم می باشد.
واژه های کلیدی : برنامه ریزی شهری ; فضاهای آموزشی ; ایران : ساج مقدمه کابری های متنوع در شهر بخصوص کابری هایی با تقاضای بیشتر مانند کاربری های آموزشی به دلایل زیادی مانند عدم هماهنگی نهادهای اجرایی شهر ، مشکلات مالی بخش آموزش وپرورش وعدم آشنایی مسوولین با موازین علمی مکان یابی در پاسخ گویی به نیازهای جمعیت دانش آموزی با مشکلات زیادی مواجه هستند .
این مساله در مناطق شهری بزرگ به دلایل متنوعی مانند تراکم بالای جمعیتی ، قرارگیری کاربری های مزاحم – مراکز نظامی ، صنعتی ، بزرگراه ها وراه های عبوری اصلی – باشدت بیشتری مطرح بوده واین مسئله موجب عدم دسترسی بهینه دانش آموزان به فضاهای آموزشی و همجواری باکاربی های نامطلوب ودر نتیجه افت کیفیت تحصیلی می شود.
به طور کلی هدف از مکان یابی فضاهای آموزشی به حداکثر رساندن دسترسی ها یا به حداقل رساندن سفرهای درون شهری برای جمعیت استفاده کننده از این خدمات می باشد، بطوری که هیچ یک از دانش آموزان با توجه به مدارس مورد تقاضای خود مسافت بیشتری را نداشته باشند.
رسیدن به این هدف مستلزم توزیع فضایی مناسب این مراکز در سطح شهر می باشد.
کاربری های خدمات شهری جهت ارائه تهسیلات بهتر برای شهروندان نیازمند یک سری اصول وقواعد علمی مکان یابی می باشند.
این موازین ، مکان یابی بهینه کاربی ها از لحاظ شعاع دسترسی ، سازگاری همجواری های مختلف، سنخیت کاربری ها با یکدیگر وآستانه هر کدام از آن هارا مورد تایید قرار می دهد.
کاربری های آموزشی نیز به لحاظ اهمیت کارکردشان ، نیازمند رعایت ضوابط ، اصول ومعیار های برنامه ریزی کاربری زمین در مکان یابی مراکز آموزشی می باشند ، لیکن اعمال چنین معیارهایی برای مکان گزینی مراکز آموزشی به ویژه مراکز آموزشی شهرهای بزرگی نظیر تهران نیازمند حجم وسیعی از اطلاعات فضایی ، مکانی وتوصیفی می باشد که تلفیق وتجزیه وتحلیل آن ها تنها با استفاده از ابزارهای جدید در شهر سازی وبرنامه ریزی شهری همچون ساج امکان پذیری می باشد.
امروزه بر عموم متخصصان ومدیران شهری مشخص گردیده است که مدیریت واداره امور مختلف شهرها با ابزارهای سنتی غیرممکن می باشد.
اهمیت استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی در برنامه ریزی شهری با گسترش بسیار وسیع شهرها وافزایش سرسام آور حجم اطللاعاتی که باید برای مدیریت شهری پردازش شوند روشن شده است .
استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در مطالعات شهری ومکان یابی مراکز خدمات در شهر ، اندک زمانی است که اطلاعات در جهان وکشور ما توسط متخصصین متداول شده است ولی در عین حال دامنه فعالیت وکاربری آن خیلی سریع وفشرده در محافل علمی بکار گرفته شده است .
در زمینه ی استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی و مدل های مختلف آن مانند مدل تعیین مناطق حاشیه ای وشبکه در مکانیابی وتعیین موقعیت مکانی مطلوب ، تجارب مختلفی وجود دارد ، از جمله در شهر کپنهاک دانمارک برای تحلیل ومکان یابی مراکز آموزشی از مدل شبکه استفاده شده است ] 1 [ در این مطالعه ابتدا محل سکونت دانش آموزان ( بلوک مسکونی ) ، محل تحصیل آنها (مدرسه مورد نظر ) وشبکه های دسترسی اصلیوفرعی در نقشه های با مقیاس 5000/1 مشخص گردیده است.
همچنین اطلاعات در زمینه میانگین تعداد ماشین های در حال عبور از تقاطع ها ، سرعت متوسط وسایط نقلیه ، حجم ترافیک ، عرض پیاده روها، مسیر چهارراه ها یا میادین ، تسهیلات گذرگاه ها مانند چراغ های راهنمایی و … جمع آوری گردیده است ، سپس با استفاده از توابع تحلیلی سیستم اطلاعات جغرافیایی ( ساج) به تحلیل ومکان یابی این مراکز با توجه به شبکه های ارتباطی ومعیارهای انتخاب شده پرداخته شده و بهترین وکوتاهترین مسیرها از منزل تا مدارس مشخص گردیده است .
با توجه به مسیرها وراههای انتخاب شده مکان های بهینه برای ایجاد مدارس در سطح شهرتعیین شده است.
تاریخچه شهر مشهد مستشرقین ، تاریخ نگاران وپژوهندگان ایرانی وخارجی بسیاری ، تحولات تاریخ پر فراز ونشیب توسعه ی شهری مشهد – که مملو از رویدادهای تامل برانگیز است – را در کتب تاریخی ورسالات پژوهشی ، به ثبت رسانیده اند برای مثال در یکی از همین حوادث تلخ تاریخی در قرن هفتم هجری سناباد توسط لشکریان متجاوز مغول کاملا " ویران می شود ولی با همت وپشتکار مردم ، در زمانی نه چندان طولانی مجدد بازسازی می گردد .
همچنین به دنبال ویرانی شهر های آباد آن زمان – مانند طوس و نیشابور – بر اثر حملات وحشیانه بی وقفه مغولان ، ودر نتیجه مهاجرت مردم این دو شهر به نوغان وسناباد ، رشد و گسترش هرچه بیشتر شهر مشهد ، شتاب فزاینده تری می گیرد به طوری که در قرن هشتم هجری به گفته "حمدالله مستوفی " ، مشهد به شهری کاملا" بزرگ تبدیل شده است .
از طرفی با رسمیت یافتن مذهب شیعه در دوران صفویه شهر مشهد با توجه به وجود حرم مطهر امام رضا (ع) به عنوان مرکز ثقل فعل وانفعالات جمعیتی ، رونق بازهم بیشتری می یابد ودر دورانهای بعدی –افشاریه وزندیه – بی وقفه بر رونق و وسعت آن افزوده می شود .همچنین درعصر قاجاریه وپهلوی نیز ، بامرمت ونوسازی ابنیه قدیمی وایجاد ساختمان های جدید وترمیم شبکه های تردد ، گسترش کالبدی – فضایی شهر مشهد ، البته با کیفیتی جامع تر ، تداوم می یابد .
توسعه وگسترش کیفی وکمی مشهد –به خاطر وجود مرکز ثقلی هم چون حرم مطهر امام رضا ( ع) – که بی وقفه سیر صعودی خود را حفظ کرده، با پیروزی انقلاب اسلامی ، شتاب بیشتری می گیرد .
الگوهای پیشین توسعه شهری مشهد در پی کندوکاو وپژوهش در روند تاریخی شکل گیری وانجام تدریجی بافت های شهری مشهد در دوران اولیه رشد آن ، ومطالعه تطبیقی آن با دیگر الگوهای توسعه ی شهری در ممالک اسلامی ، به روشنی می توان انطباق وهم سویی این الگوی شهری با الگوهای شهرهای اسلامی را ملاحظه کرد به طوری که بافت طبیعی وار ودرهم تنیده ، که شبکه گذرهای پرپیچ وخم آن دریک نظام کلی شعاعی ، متمایل به مرکز شهر – ومجموعه ی حرم مطهر – قرارگرفته ، به طرز محسوسی قابل رویت واثبات است .
بدین سان رشدوتوسعه ی شهر مشهد تادوران صفویه ، برپایه الگوی تاریخی شکل یابی آن – حول محور بسته ی مرکزی – ادامه یافت .
اولین مداخلات عصر صفوی نیز بااحداث خیابانی شرقی – غربی که از جوار صحن عتیق ولبه ی حرم مطهر می گذشت ، تغییری محسوس در گرایش رشد بافت به وجود آورد و حرکت آتی رشد شهر مشهد را به آن مشروط ساخت .
تکامل حرکت اولیه ، موجب تغییر تدریجی الگوی بافت ، از شعاعی ، به ترکیبی از " شعاعی – خطی " گردید که در کنار سایر عوامل موثر ، گرایش رشد شهر را به سمت غرب ، هدایت وجهت داد0 هم چنین از سال 1310 ، باازمیان رفتن حصار دور شهر و ارگ دولتی ، واحداث خیابان امام خمینی ( پهلوی سابق) ، سیمای شهر مشهد دچار تغییر و تحولاتی شد، وچنانکه ملاحظه می گردد رشد شهر در سال های بعدی به طور عمده به سمت غرب و بر مبنای الگوی " خطی" تداوم یافت 0 پیداست که هم اکنون ، شهر مشهد از امتزاج دو الگوی توسعه ی شهری ( مرکزی – شعاعی وخطی ) پیروی می کند ، به شکلی که الگوی مرکزی – شعاعی در بافت قدیم وتاریخی شهر قابل تشخیص است والگوی خطی ، مبین توسه وگسترش بخشهای جدید می باشد .
این دوگونگی الگوی توسعه ی کالبدی وحضور همزمان هر دو ، نوعی نظام فضایی دوگانه ، را سبب شده است که در بافت قدیم، توسعه ی کالبدی شهر بر پایهی مرکزیت مجموعه حرم مطهر حضرت رضا (ع) قرار گیرد ودر بافت جدید برمبنای سازمان فضایی محوری !
نقشه های شماره ی 1تا4 رشد شهر را در سال های مختلف نشان می دهند .
نقشه شماره 3 نشان دهنده توسعه دوگانه بافت شهری مشهد می باشد.
رشد جمعیت ووسعت شهر مساحت وجمعیت شهر مشهد در سالهای گذشته با نرخ بسیار بالایی رشد کرده است .
جمعیت شهر طی سه دهه ی گذشته هر ده سال یکبار دو برابر شده ومساحت آن تنها در دهه ی 65-55 ، به سه برابر سال های قبل از آن افزایش یافته است .
عوامل ودلایل رشد سریع شهر مشهد در سال های اخیر ، علاوه بر مرکزیت پهناورترین استان کشور ووجود مجموعه ی بی بدیل حرم مطهر حضرت رضا (ع ) ، از زاویه ی نگرش به اوضاع نامساعد زندگی در مناطق جنوبی ومیانی استان نیز که بسیاری از مهاجرت ها را به سوی مشهد سبب می گردد ، قابل مطالعه وتامل است .
جمعیت ومساحت شهر در سال 1370 درحال حاضر ، شهر مشهد ، پس از تهران بزرگترین شهر کشور بوده و جمعیت آن در سال 1370 برابر9/1 میلیون نفر براورد شده است (1).
مساحت محدوده قانونی شهر برابر 185 (2 ) کیلومتر مربع وسطح اراضی دایر آن در حدود 70 درصد محدوده فوق یعنی تقریبا" 133 کیلومتر مربع می باشد .
به این ترتیب سرانه کاربری خالص شهری در سال 1370 برابر با 70 متر مربه بوده است .
(1 ) آمار فوق از خلاصه گزارش طرح جامع مشهد برداشت شده است.
(2 ) مساحت شهر در برخی گزارش ها 196 کیلومترمربع و در برخی دیگر 214 کیلومتر مربع ذکر شده است .
عناصر شاخص شهر مشهد بناها وفضاهای شهری که نماد آشنایی برای همگان بوده و تجسم عوامل شناسایی شهر محسوب می شود عمدتا" در ، بخش های قدیمی شهرها تمرکز یافته اند ، زیرا عامل زمان از اهمیت خاصی در شکل گیری این ویژگی در یک عنصر شهری برخوردار است .
تا اوایل قرن حاضر ، عناصر شاخص شهری مشهد ، مانند کلیه شهرهای سنتی ایران عبارت بودند از: بازارها به عنوان مراکز اقتصادی شهر .
گذرها، که نقش شبکه های ارتباطی را داشتند.
مراکز مذهبی واجتماعات شهری ، برای براوردن نیاز های فرهنگی .
ارگ شهر ، که مرکز حکومتی شهر بود .
باروی شهر که نقش دفاعی وحفاظتی داشت .
وبالاخره ، دوازه ها ، یا ورودی های شهر.
در حقیقت ساختار اصلی شهر را نحوه ارتباط ، انسجام و هم پیوندی عوامل فوق تشکیل می