مقدمه حضرت موسی (ع) یکی از پیامبران «اولوالعزم» و صاحب شریعت مستقل‌می‌باشد که در زمان سلطنت یکی از فراعنه ی مصر به نام «مفتاح، فرزند رامسس دوّم، در حدود 1350 قبل میلاد مسیح به پیامبری مبعوث گردید.
داستان بعثت حضرت موسی (ع) و کیفیت تبلیغ و چگونگی دعوت آن حضرت، از پرماجراترین حوادثی است که در تاریخ بشریت به وقوع پیوسته و قرآن کریم نیز در سوره‌های متعدد، در ضمن آیات فراوانی، از چگونی برخورد حضرت موسی با فرعون و درگیریهای او با امتش، یعنی بنی‌اسرائیل، سخن گفته است.در این جزوه ما سعی کردیم به بحث و بررسی زندگانی حضرت موسی (ع) در قرآن کریم بپردازیم هرچند ممکن است نگاه ما به آیات بسیار سطحی و ابتدائی باشد امّا برگ سبزی است تحفه درویش...
این جزوه شامل سه فصل می باشد فصل اوّل لیست آیات قرآن کریم در رابطه با حضرت موسی(ع) در کنار هم جمع آوری شده است فصل دوّم متن آیات و ترجمه آن به تفکیک موضوع های مرتبط می باشد و در فصل سوّم دیدگاه ها و برداشتهای خودمان از آیات را آورده ایم امید است این حرکت مورد قبول خداوند منّان و اهل بیت عصمت علیها سلام قرار گیرد.
در ابتدا از استاد گرامی جناب آقای نظریان و خوانندگان عزیز در خواست می کنیم بخاطر کاستی ها و نواقص این تحقیق که ناشی از عدم تجربه کافی اینجانبان است ما را عفو فرمایند دوران قبل از رسالت در نگاه کلی زندگانی حضرت موسی(ع) قبل از رسالت به پیامبری را می توان به شش دوره تقسیم نمود که شامل موارد ذیل میباشد: 1-دوران کودکی و نجات اعجاز آمیزش ازچنگال خشم فرعونیان : این فصل گر چه از نظر تاریخی قبل از فصل رسالت بوده٬ اما چون به عنوان شاهدی برای نعمتهای خداوند نسبت به موسی(ع) از آغاز عمر ذکر شده در درجه دوم اهمیت نسبت به موضوع اسالت میباشد.(طه 37) 2- هدایت مادر موسی با وحی الهی که در اینجا قرآن مجید٬ برای ترسیم نمونه زنده ای از پیروزی مستضعفان بر مستکبران وارد شرح داستان موسی و فرعون میشود٬ مخصوصاّ به بخشهایی میپردازد که موسی را در ضعیفترین حالات و فرعون را در نیرومندترین شرایط نشان میدهد تا پیروزی مشیت الله را بر اراده جباران به عالیترین وجه مجسم نماید.بهرحال مادر موسی احساس میکند که جان نوزادش در خطر است و مخفی نگهداشتن موقتی او مشکل را حل نخواهد کرد٬ در این هنگام خداوند به قلب این مادر الهام میکند که او را ازاین به بعد به ما بسپار و ببین که چگونه او را حفظ خواهیم کرد و به تو باز خواهیم گرداند.(طه 38 ٬ قصص7) قدرت نمایی این نیست که اگر خدا بخواهد قوم نیرومندی را نابود کند لشکریان آسمان و زمین را برای نابودی آنها بسیج کند ٬ قدرت نمایی این است که خود آن جباران مستکبر را ماْمور نابودی خودشان سازد و آنچنان در قلب آنها اثر بگذارد که مشتاقانه هیزمی را جمع کنند که باید به اتشش بسوزند که در مورد فرعونیان نیز چنین شد و پرورش و نجات موسی در تمام مراحل بدست خود آنها صورت گرفت .بنابراین منظور لین است که این افراد بی ایمان و ستمگر نه تنها نمی توانند از حوزه قدرت خدا فرار کنند بلکه خدا آنها را از جایی گرفتار میکند که بسیار به آنها نزدیک است ٬مانند فرعونیان که در امواج رود نیل که سرمایه افتخار آنها بود دفن شدند.( قصص 9 ٬ سبا 54) در اینجا حدیثی از امام باقر (ع) که فرمودند : سه روز بیشتر طول نکشید که خداوند نوزاد را به مادرش بازگرداند .این تحریم شیرهای دیگران برای موسی به خاطر این بود که خدا نمی خواست از شیرهای که آلوده به حرام ٬ آلوده به اموال دزدی و جنایت و رشوه و غضب حقوق دیگران است این پیامبر پاک بنوشد او باید از شیر پاکی همچون شیر مادرش تغذیه کند تا بتواند بر ضد ناپاکیها قیام کند .(قصص 10 ٬ 12 ٬ 13) 3 – درگیری حضرت موسی با مرد قبطی : در اینجا با سومین دوره از سرگذشت پر ماجرای موسی (ع) روبرو می شویم .
اصل این عمل مساله مهمی نبوده چرا که جنایتکاران فرعونی مفسدان بیرحمی بودند که هزاران نوزاد بنی اسرائیلی را سر بریدند ٬ و از هیچگونه جنایت بر بنی اسرائیل ابا نداشتند ٬ وبه این ترتیب افرادی نبودند که خونشان مخصوصاٌ برای بنی اسرائیل محترم باشد .
اما آنچه از موسی سر زد ترک اولایی بیش نبود و نمی بایست چنین بی احتیا طی می کرد .(قصص 15) 4- هراس وهجرت از مصر به مدین : در این آیات به چهارمین صحنه لین سرگذشت پر ماجرا اشاره شده است زیرا مسا له کشته شدن یکی از فرعونیان به سرعت در مصر منعکس شد و معلوم بود که قاتل او یک بنی اسرائیلی است ٬ و شاید نام موسی هم در این میان بر سر زبانها بود و البته این قتل یک قتل ساده نبود ٬ جرقه ای برای یک انقلاب و یا مقدمهَ آن محسوب می شد ٬ و به خداوند عرضه داشت : همان گونه که من بقدر توانایی شر ظا لمان را از مظلومان کوتاه کردهام تو نیز ای خدای مهربان شر ظالمان را از من دفع نما (قصص 21 ) 5- صحنه ورود موسی به شهر مدین : آری موسی مخفیانه به سوی مدین حرکت می کند و باید یک دوران سختی و شدت را پشت سر بگذارد ٬ و از تارهایی که قصر فرعون بر گرد شخصیت او تنیده بود بیرون آید ٬ در کنار مستضعفان قرار گیرد ٬ و آماده یک قیام الهی به نفع آنها و بر ضد مستکبران گردد ولی در این راه یک سرمایه بزرگ همراه داشت ٬ سرمایه ایمان و توکل بر خداوند یک راه نیک درهای خیرات را به روی موسی گشود این پنجمین صحنه از این داستان می باشد در ابتدای شهر منظرهای توجه موسی را به خود جلب میکند دو دختر را دید که در کناری ایستاده اند و شبانان به آنان فرصت نمی دهند که گوسفندان خود را اب بدهند و این بی عدالتی و عدم رعایت حق مظلومان برای موسی قابل تحمل نبود او مدافع مظلومان بود و به خاطر همین کار ٬ به کاخ فرعون و نعمتهایش پشت پا زد و از وطن آواره گشته بود .(قصص 22 ) 6- موسی در خانه شعیب : این ششمین صحنه از زندگی موسی در این ما جرای بزرگ است ٬ موسی به خانه شعیب آمد خانه ای پاک و مملو از معنویت ٬ بعد از آنکه سرگذشت خود را برای شعیب بازگو کرد ٬ یکی از دخترانش به پدر پیشنهاد استخدام موسی برای نگهداری گوسفندان کرد .
دختر از کجا فهمیده بود که این جوان مناسب استخدام کردن است ؟
اولاً حمایت او از مظلومان هنگام کشیدن آب دوماً امانت در درستکاریش که راضی نشد در مسیر راه دختر جوان پیش روی او راه برود ٬ در اینجا بود که شعیب به موسی گفت می خواهم یکی از دو دخترم را به همسری تو در آورم و به همین سادگی موسی داماد شعیب شد !
(قصص 28 ) دوران رسالت از اینجا داستان موسی، پیامبر بزرگ خدا شروع میشود و در بیش از هشتاد آیه بخشهای مهمی از سرگذشت پرماجرای او تشریح میگردد و نیز از این سرگذشت پرمحتوا با درسهای آموزنده اش مؤمنان باید مسیر خود را درمسأله توحید و خداپرستی و مبارزه با فراعنه هر عصر و زمان و همچنین مبارزه با انحرافهای داخلی و گرایشهای انحرافی بیابند، درسهایی که میتواند در سراسر دوران انقلاب اسلامی راهنما و راهگشای آنها باشد.
مجموعه آیاتی را که در این سوره ها از موسی و بنی اسرائیل و فرعونیان سخن میگوید میتوان به چهار بخش تقسیم کرد: بخش اوّل : از آغاز نبوّت و بعثت موسی و اوّلین جرقه های وحی سخن گفته و به تعبیر دیگر بحث از مدرسه ای است کوتاه مدت و پرمحتوا که موسی در آن وادی مقدّس در آن بیابان تاریک و خلوت ، دوره آن را گذراند .
بخش دوّم : از دعوت موسی و برادرش هارون نسبت به فرعون و فرعونیان به آئین یکتاپرستی و سپس درگیریهای آنها با دشمنان سخن میگوید.
بخش سوّم : از خروج موسی و بنی اسرائیل از مصر و چگونگی نجات آنها از چنگال فرعون و فرعونیان و غرق شدن هلاکت آنها بحث میکند.
بخش چهارم : پیرامون گرایش تند انحرافی بنی اسرائیل ار ائین توحید به شرک و پذیرش وسوسه های سامری و مبارزه قاطع و شدید موسی با این انحراف سخن میگوید.
بخش اوّل آغاز نبوّت : وهل اتئک حدیث موسی (طه9) و آیا خبر موسی به تو رسیده است ؟(منظور به پیامبر(ص) و مؤمنان که در آن ایام در مکه ، سخت از سوی دشمنان در فشار بودند تا بدانند این قدرتهای شیطانی در برابر قدرت خدا تاب مقاومت ندارند) این استفهامی است که مقدمه بیان یک خبر مهم است و چنین استفاده میشود که موسی با همسر و فرزند خود در شبی تاریک از بیابان عبور می کرد ، شبی بود سرد و ظلمانی که راه را در آن گم کرده بود ، شعله آتشی از دور نظر او را به خود جلب کرد ، به محض دیدن این شعله به خانواده اش گفت توقف کوتاهی کنید که من آتشی دیدم .
ولی این آتش نبود بلکه نور الهی بود موسی هنگامی که نزدیک شد آتش را در درون درخت مشاهده کرد، که نه تنها درخت را نمی سوزاند بلکه با آن هماهنگ و آشناست ، نور حیات است و زندگی !
تعبیر به طوی یا به خاطر آنست که نام آن سرزمین ، طوی بوده است و یا کنایه از آنست که این سرزمین را برکات معنوی از هر سو احاطه کرده بود(طه10-11- قصص29- نمل7) منظور از فخلع نعلیک چیست ؟
این است که دو ترس و وحشت را از خود دور کن 1- خوف از اینکه خانواده ات در این بیابان از بین برود 2- خوف از فرعون !
حدیثی از امام صادق (ع) نسبت به چیزهای که امید نداری بیش از چیزهای که امید داری ، امیدوار باش !
چرا که موسی به دنبال یک آتش رفت ،اما با مقام نبوت و رسالت بازگشت!
اشاره به اینکه بسیار میشود که انسان به چیزی امیدوار است اما به آن نمی رسد ولی جیزهای مهمتری که امیدی نسبت به آن ندارد به لطف پروردگار برای او فراهم می شود!
(طه 12) جمله اکاد اخفیها (مخفی نگه داشتن تاریخ قیامت) چیست ؟
طبق آیه فوق آنست که خداوند می خواهد هرکس را به تلاش و کوششهایش پاداش دهد و به تعبیر دیگر: با مخفی بودن آن یکنوع آزادی عمل برای همگان پیدا میشود و از سوی دیگر چون وقت آن دقیقاٌ معلوم نیست و در هر زمانی محتمل است نتیجه اش حالت آماده باش دائمی و یا پذیرش سریع برنامه های تربیتی است (طه 15 ) در سوره نمل آیه 8 منظور از کسی که در آتش است موسی (ع) بوده که به آن شعله آتش آنقدر نزدیک گردید که گویی در درون آن قرار داشت و منظور از کسی که اطراف آن قرار دارد فرشتگان مقرّب پروردگار است که در آن لحظه خاص آن سرزمین مقدس را احاطه کرده بودند .
و این جمله که فرمود ای موسی من خداوند عزیز و حکمیمم : برای این بود که هر گونه شکّ و تردید از موسی برطرف شود و بداند که خداومد با او سخن میگوید نه شعله آتش یا درخت و در حقیقت مقدمه ای است برای بیان معجزه ای که در آیات بعد می آید، چرا که اعجاز از این دو صفت پروردگار سرچشمه میگیرد ، قدرت و حکمت او (نمل9 طه 14) سپس به یک اصل اساسی که ضامن اجرای همه برنامه های عقیدتی و تریبتی فوق است اشاره کرده می فرماید : عدم ایمان منکران قیامت از پیروی هوای نفسشان سرچشمه می گیرد گویی می خواهند آزاد باشند و هر چه دلشان خواست انجام دهند پس بهتر که انکار قیامت کنند تا برآزادی هوسهایشان خدشه ای وارد نشود!(طه 16 ) بخش دوم دعوت به یکتاپرستی: به دنبال آن مرحله دوم یعنی روبرو شدن با فرعون و گفتگوی سرنوشت سازی که در آن میان انجام گرفت مطرح شده است : موسی با برادرش هارون به سوی مصررهسپار شدند و نزد فرعون آمدند فرعون آنان را تحقیر کرد و به موسی گفت : تو هم به مخالفت با ما بر خاسته ای ؟
تو که در کودکی در منزل من متنعم بودی !
در اینجا در سوره های ( احزاب 7 - 69 – نساء 153 – اعراف 155 بقره 135 – آل عمران 84 – انعام 84