چاپ سوم موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران تنها سازمانی است در ایران که بر طبق قانون میتواند استاندارد رسمی فرآوردهها را تعیین و تدوین و اجرای آنها را با کسب موافقت شورایعالی استاندارد اجباری اعلام نماید.
وظایف و هدفهای موسسه عبارتست از: ( تعیین، تدوین و نشر استانداردهای ملی – انجام تحقیقات بمنظور تدوین استاندارد بالا بردن کیفیت کالاهای داخلی، کمک به بهبود روشهای تولید و افزایش کارائی صنایع در جهت خودکفائی کشور- ترویج استانداردهای ملی – نظارت بر اجرای استانداردهای اجباری – کنترل کیفی کالاهای صادراتی مشمول استانداردهای اجباری و جلوگیری از صدور کالاهای نامرغوب به منظور فراهم نمودن امکانات رقابت با کالاهای مشابه خارجی و حفظ بازارهای بین المللی کنترل کیفی کالاهای وارداتی مشمول استاندارد اجباری به منظور حمایت از مصرف کنندگان و تولیدکنندگان داخلی و جلوگیری از ورود کالاهای نامرغوب خارجی راهنمائی علمی و فنی تولیدکنندگان، توزیع کنندگان و مصرف کنندگان – مطالعه و تحقیق درباره روشهای تولید، نگهداری، بسته بندی و ترابری کالاهای مختلف – ترویج سیستم متریک و کالیبراسیون وسایل سنجش – آزمایش و تطبیق نمونه کالاها با استانداردهای مربوط، اعلام مشخصات و اظهارنظر مقایسهای و صدور گواهینامههای لازم ) .
موسسه استاندارد از اعضاء سازمان بین المللی استاندارد می باشد و لذا در اجرای وظایف خود هم از آخرین پیشرفتهای علمی و فنی و صنعتی جهان استفاده می نماید و هم شرایط کلی و نیازمندیهای خاص کشور را مورد توجه قرار می دهد.
اجرای استانداردهای ملی ایران به نفع تمام مردم و اقتصاد کشور است و باعث افزایش صادرات و فروش داخلی و تأمین ایمنی و بهداشت مصرف کنندگان و صرفه جوئی در وقت و هزینه ها و در نتیجه موجب افزایش درآمد ملی و رفاه عمومی و کاهش قیمتها می شود.
تهیه کننده استاندارد ویژگیهای ظروف غیر قابل نفوذ برای نگهداری مواد غذائی مقررات عمومی(تجدید نظر) رئیس موسوی - حسن فوق لیسانس صنایع غذائی مشاور صنایع غذائی و بسته بندی اعضاء آرمناک پور - گارگین کشت و صنعت ماریان امین تعیمی - ناصر اداره کل نظارت بر مواد غذائی بلور فروشان - مجتبی دانشکده عوم تغذیه و صنایع غذائی دولوخانیان - هراند صنایع بسته بندی ایران صفا کیش - فرزانه موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران کامکار - شعبان رئیس تولید قوطی سازی ماریان بسمه تعالی پیشگفتار استاندارد ویژگیهای ظروف فلزی غیر قابل نفوذ برای نگهداری مواد غذائی مقررات عمومی که نخستین بار در سال 1355 تهیه گردید براساس پیشنهادهای افراد و سازمانهای ذیعلاقه و ذینفع و تحقیقات و مطالعات کارشناسان موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران در کمیسیون فنی صنایع بسته بندی تهیه و تدوین شده و درکمیته نهائی مادر صنایع فوق برای اولین بار مورد مورد تجدید نظر قرار گرفت و در شانزدهمین جلسه کمیته ملی صنایع چوب و کاغذ و بسته بندی مورخ 61/3/9 تصویب شد و اینک باستناد ماده یک قانون مواد الحاقی بقانون تأسیس موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مصوب آذرماه سال 1349 بعنوان استاندارد رسمی ایران منتشر میگردد .
برای حفظ همگامی و هماهنگی با پیشرفتهای ملی وجهانی صنایع و علوم استانداردهای ایران در مواقع لزوم و یا در فواصل معین مورد تجدید نظر قرار خواهند گرفت و لذا هر گونه پیشنهادی که برای اصلاح یا تکمیل این استاندارد برسد در تجدید نظر بعدی مورد توجه واقع خواهد شد .
پس از تجدید نظر در هر استاندارد جزوه سایق لغو و بجای آن جزوه تجدید نظر شده رسمیت میباید .
بنابراین برای مراجعه به استانداردهای ایران باید همواره از آخرین چاپ و تجدید نظر آنها استفاده کرد .
در تهیه و تجدید نظر این استاندارد سعی برآن بوده است که با توجه به نیازمندیهای خاص ایران حتی المقدور میان استاندارد و روشهای معمول در این کشور و استاندارد و روشهای متداول در کشورهای دیگر هماهنگی ایجاد شود .
لذا برای تهیه و تجدید نظر این استاندارد از منابع زیر استفاده شده است : 1 تجربیات علمی و عملی کارخانجات تولید کننده 2- Nehring / Krause 1969 3- konserventechniches Handbuch der obst und Gemueseverwet – ungsindustrie .
4- DIN 1616 – 1981 5- Euronorm 77-63 ویژگیهای ظروف فلزی غیرقابل نفوذ برای نگهداری مواد غذائی مقررات عمومی ( تجدید نظر ) 1 هدف هدف از تدوین این استاندارد تعیین ویژگیهای ظروف فلزی غیرقابل نفوذ برای مواد غذائی است که مناسب برای استریل کردن باشد .
2 دامنه کاربرد این استاندارد شامل انواع ظروف فلزی است که جهت بسته بندی مواد غذائی پاستوریزه یا استریل تجاری شده بمنظور مصرف داخلی و برای صدور بخارج از کشور از آن استفاده میشود .
3 اصطلاحات و تعاریف اصطلاحات و تعاریفی که در ساخت قوطیهای فلزی بکار میروند بقرار زیر میباشد .
3 1 حلب ورق 1 فولاد نرم کم کربن که با قلع بیکی از روشهای الکترولیز یا فرو بردن در قلع مذاب پوشانیده شده است .
ضخامت این ورقها کمتر از %50 میلیمتر میباشد .
3 1 1 فرو بردن در قلع مذاب 2 قلع اندود کردن ورق فولاد بطریقه فرو بردن در قلع مذاب را گویند .
3 1 2 قلع اندود کردن بروش الکترولیز 3 در این روش قلع بطریقه الکترولیز روی سطح ورق فولاد قرار میگیرد .
3 2 ورق فولاد 4 ( ورق آهن سیاه ) فولاد نرم کم کربن که فاقد اندود قلع و یا اندود دیگری باشد .
3 3 ورق قلع اندود 5 نشده فولاد نرم کم کربن که باروش سرد نورد شده است .
امروزه در تهیه این نوع ورق از پوشش کرم و اکسیدهای آن که بطریقه الکترولیز اندود شده است استفاده میشود .
3 4 ورقهای فولاد سرد دوبار نورد شده 6 ورقهای فولاد نرم کن کربن که دوبار نورد شده است .
3 5 تمپر 7 مجموعهای از خواص مکانیکی مربوط بهم که هیچ آزمون مکانیکی بتنهائی نمیتواند کلیه عوامل گوناگونی را که منسوب به مشخصات ساخت جنس مورد نظر باشد اندازهگیری کند .
در هر صورت استفاده از روش آزمن راکول با درجه T 30 بهترین آزمونی است که دردسترس بوده و بعنوان راهنما جهت تعیین خواص مکانیکی ورق مورد استفاده قرار میگیرد و این آزمون پایه و اساس سیستم درجه بندی تمپرورق میباشد .
3 6 راکول 8 روش آزمونی است بمنظور تعیین خواص مکانیکی و سختی ورق .
3 7 حلب ورق درجه یک 9 به ورقهائی اطلاق میشود که عاری از هر گونه نواقص قابل رویت با چشم غیر مسلح بوده و کلیه سطوح آن قابل استفاده باشد .
3 8 حلب ورق درجه دو 10 به ورقهائی اطلاق میشود که یک درجه پائینتر از ورقهای درجه یک باشد .
ممکن است مختصرا و یا قسمتی از حلب ورق دارای نواقصی باشد که در هر صورت کاملا و یا قسمتی از آن قابل استفاده میباشد .
3 ـ 8 ـ حلب ورق درجه دو ـ 10 به ورقهائی اطلاق میشود که یک درجه پائینتر از ورقهای درجه یک باشد .
3 ـ 9 ـ قوطیهای سه تکه ـ 11 به قوطیهائی اطلاق میشود که از سه جزء بهم متصل شده درب , کف و بدنه ساخته شدهاند .
3 ـ 10 ـ قوطیهای دو تکه 12 ـ به قوطیهای اطلاق میشود که از دو جزء بهم متصل شده ساخته شدهاند .
در این قوطیها کف و بدنه بطریقه کششی بوده و بدون اتصال میباشد .
لذا این قوطیها برخلاف قوطیهای سه تکه فاقد درز بدنه میباشد .
3 ـ 11 ـ دربهای راحت بازشو ـ 13 دربهائی هستند که بوسیله زائدهای که روی آن نصب شده است با دست براحتی قابل بازشدن هستند و احتیاج بوسیله دیگری ندارد .
3 ـ 12 ـ دربهای کلیددار 14 ـ بدربهائی اطلاق میشود که بوسیله کلید مخصوص قابل باز شدن میباشد .
3 ـ 13 ـ دربهای اهرمی 15 ـ بدربهائی اطلاق میشود که قابل بازو بسته شدن مجدد بوده و برای بازکردن آن از وسیله ائی با روش اهرمی استفاده میگردد .
3 ـ 14 ـ دربندی : اتصال درب یا کف قوطی ببدنه را در بندی گویند .
3 ـ 15 ـ ارتفاع دوخت ـ 16 عبارتست از ارتفاع خارجی دوخت درب یا کف با بدنه قوطی .
3 ـ 16 ـ عمق دوخت ـ 17 عبارتست از فاصله سطح فوقانی دوخت درب یا کف با بدنه قوطی تا سطح درب یا کف یا ارتفاع داخلی دوخت .
3 ـ 17 ـ ضخامت دوخت ـ 18 عبارتست از مجموعه ضخامت دو لایه بدنه و سه لایه درب یا کف و حجم مایع لاستیک قرار گرفته بین لایهها و نیز فضای آزاد بین لایهها .
3 ـ 18 ـ قلاب درب یا کف ـ 19مقدار خم شده لبه درب یا کف قوطی که بصورت قلاب درآمده و با لبه خم شده بدنه قوطی درگیر میشود .
3 ـ 19 ـ قلاب بدنه ـ 20مقدار خم شده لبه بدنه قوطی که بصورت قلاب درآمده و بالبه خم شده درب یا کف قوطی درگیر میشود .
3 ـ 20 ـ درگیری ـ 21 میزان اتصال قلاب بدنه با قلاب درب یا کف را در یکدیگر درگیری نامند .
3 ـ 21 ـ فضای آزاد بین لایههای دوخت ـ 22 ـ عبارتست از مقدار فضای موجود بین خمهای جدار بدنه با درب یا کف قوطی که با یکدیگر درگیر شده و دربندی را بوجود میآورد .
3 ـ 22 ـ درزبندی 23 ـ محل بهم رسیدن دو سرورق فلز بریده شده جهت ساخت بدنه قوطیهای سه تکه در قوطی ساخته شده رد جهت طولی وطی نمایان میباشد را درزبندی گویند که بطریق زیرانجام میگیرد .
3 ـ 22 ـ 1 ـ دوخت مضاعف ـ 24 چنانچه دولبه بدنه بطریقه چفت و بست در یکدیگر درگیر شوند دوخت مضاعف را تشکیل میدهند .
3 ـ 22 ـ 2 ـ دوخت رویهم ـ 25 چنانچه دولبه بدنه رویهم قرار گرفته و بوسیله لحیم یا جوش و یا چسبهای مخصوص بهم متصل شوند دوخت رویهم را تشکیل میدهند .
3 ـ 23 ـ قطراسمی 26 ـ فاصله داخلی دو نقطه مقابل یکدیگر دوخت درب یا کف قوطی میباشد که به نزدیکترین عدد صحیح رونده شده است .
( قطر داخلی سریا کف پس ازدربندی ) 27 3 ـ 24 مایع لاستیک ـ 28 عبارتست از ترکیب خاص شیمیائی که برای عمل دربندی مناسب درب و کف قوطی ببدنه مورد استفاده قرار میگیرد .
3 ـ 25 لاک ـ 29 پوششی از ترکیبات شیمیائی است که برروی حلب ورق قرار میگیرد و منظور جلوگیری از فعل و انفعالات شیمیائی ناخواسته بین قوطی و غذا میباشد .
4 ـ ویژگیهای حلب ورق برای ساخت قوطی حلب ورقهای مصرفی برای ساخت قوطیهای مواد غذائی و نوشابهها دارای ضخامت کمتر از %50 میلیمتر میباشد .
4 ـ 1 ـ ترکیبات شیمیائی ورقهای فولادی مقدار درصد فلزات موجود در فولادی که برای ساخت قوطی بکار میرود نباید از مقداری که در جدول شماره 1 داده شده است تجاوز کند در صورتیکه بین خریدارو تولید کننده موافقت بعمل آید از مقادیر دیگری که در این جدول نیآمده است میتوان استفاده نمود ولی خواص مکانیکی و کاربرد فلز نباید کاهش یابد .
* نوع : MC , MR ,MS , L نام تجارتی ورق با آلیاژهای مخصوص ذکر شده می باشد .
4 ـ 1 ـ 1 ـ حلب ورق نوع N: این نوع حلب ورق که بنام حلب ورق نیتروژنه شده نیز معروف است ترکیبات پایه شیمیائی آن مشابه نوع L یا MR مشروح در جدول فوق میباشد لاکن این ورقها همچنین شامل 0/007 تا 0/02 درصد ازت اضافه شده میباشد که بمنظور افزایش استحکام فولاد بد آن افزوده شده است .
از این نوع حلب ورق برای محصولاتی که در بسته بندی آن استحکام و سختی زیاد مورد نظر میباشد نظیر درب قوطی نوشابههای گازدار استفاده میشود .
4 ـ 2 ـ موارد استعمال حلب ورقهای فوق براساس خاصیت خورندگی مواد غذائی مختلف حلب ورقهای مشروح بشرح زیر طبقه بندی میگردد .
4 ـ 2 ـ 1 ـ مواد غذائی با خاصیت خورندگی شدید مواد غذائی که در این گروه طبقه بندی میشوند دارای اسیدیته بالا یا متوسط میباشند از این جمله میتوان محصولاتی از قبیل میوه جات رنگی و ترشیها و شورها و نیز گریپ فروت با توجه به خورندگی زیاد آن را نام برد .
برای بسته بندی این نوع محصولات ترجیحأ از حلب ورقهای نوع L استفاده شود .
4 ـ 2 ـ 2 ـ مواد غذائی با خاصیت خورندگی متوسط مواد غذائی که در این گروه طبقه بندی میشوند دارای اسید متوسط میباشد .
از این جمله میتوان محصولاتی نظیر زردآلو , انجیر , و هلورا نام برد .
برای بسته بندی این نوع محصولات ترجیحأ از حلب ورقهای نوع MR استفاده میشود .
4 ـ 2 ـ 3 ـ مواد غذائی با خاصیت خورندگی کم .
مواد غذائی که در این گروه طبقه بندی میشوند دارای اسیدیته کم میباشد .
از این جمله میتوان محصولاتی نظیر نخودسبز ,