دانلود مقاله خاویار

ماهیان خاویاری که به علت تولید خاویار لذیذ و گرانبها، گروهی از مهمترین ماهیان تجارتی جهان محسوب می شوند جزء نخستین مهره دارانی هستند که سرسلسلگان آنها در دوران اول زمین شناسی از آغاز دوره کربنیفر در سطح وسیعی از آبهای روز زمین وجود داشته اند.

نتایج حاصل از بررسیهای انجام شده، گونه های موجود را به اجداد قدیمی آنها که 110 تا 125 میلیون سال پیش در دوره کرتاسه زندگی می کردند منسوب می نمایند و این ادامه حیات آنها از زمانهای بس قدیم تا امروز توجه بعضی از متخصصین دیرین شناسی را به خود جلب نموده است.

بر اساس آمار سازمان خواروبار جهانی در سال 1981 از مقدار بیش از 29 هزار تن صید جهانی ماهیان خاویاری در حدود 28 هزار تن فقط محصول دریای خزر بوده که از این مقدار چیزی در حدود 1500 تن سهم ایران در جنوب دریای خزر و 26500 سهم شوروی سابق از این دریا بوده است.

از این تاریخ به بعد روند تنزل صید این ماهیان در اثر بی توجهی به آلودگی آب رودخانه ها به ویژه در ولگا و همچنین فروپاشی نظام شوروی در جمهوریهای اطراف دریای خزر آغاز گردید به طوری که مقدار صید شوروی در آخر این دهه در سال 1990 به مقداری در حدود 16 هزار تن تنزل یافت ولی در سواحل این در جنوب دریای خزر به علت اجرای طبیعی مقررات نظارت بر صید، مقدار صید نسبت به آغاز این دهه چیزی بیشتر از 500 تن فزونی داشته است که البته این موضوع از نظر وجود جمعیتهای منطقه ای در جنوب این دریا قابل بررسی می باشد.

ادامه روند صید نامعقول به ویژه بعد از فروپاشی کامل نظام شوروی سابق چنان ضربه ای به ذخایر ماهیان خاویاری دریای خزر وارد آورد که طبق آمار فائو در سال 1993 مقدار صید روسیه از این ماهیان در دریای خزر به چیزی کمتر از 8 هزار تن و برای ایران نیز در این سال نسبت به 1990 از 2020 تن به 1500 تن کاهش پذیرفت.

به موازات این فاجعه در کشورهای اروپایی تولید ماهیهای خاویاری به صورت پرورشی در حال افزایش بوده است.

برای مثال در سال 92-1991 مقدار 100 تا 200 تن از انواع ماهیهای خاویاری در آلمان پرورش یافته و تولید فرانسه نیز تقریباً همین مقدار بوده است.

تولید ایتالیا در سال 1992 برابر 400 تن و در لهستان، مجارستان، بلژیک، دانمارک، اتریش و اسپانیا مجموعاً بالغ بر یک هزار تن بوده است.

پرورش ماهیان خاویاری در کشورهایی نظیر چین، ژاپن و کشورهای آمریکای شمالی نیز رو به توسعه می باشد و در نروژ و یونان هم توجه خاصی به این شیوه معطوف داشته اند.

از این همه اقدامات شاید بتوان این طور نتیجه گرفت که بهره برداری از حاصل تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری به تدریج می رود تا جایگزین صید آنها در طبیعت شود، درنتیجه ایران و روسیه در بازارهای جهانی با رقبایی روبرو خواهند شد که به سرعت در حال توسعه صنعت پرورش این ماهیان هستند.

به علاوه در سالهای اخیر صید ماهیان خاویاری در روسیه هر سال بین یک تا دو هزار تن در حال کاهش بوده است و در سال 1994 مقدار کل صید این ماهیان در دریای خزر به 5700 تن و در سال 1995 به 2900 تن تنزل یافته است که اگر وضعیت به همین ترتیب پیش برود بعید نیست که تا اواسط دهه اول قرن بیست و یکم در اثر کم شدن ذخایر و محدود شدن آن، مقدار صید این ماهیان ارزش تجاری خود را کاملاً از دست بدهد (Ivanov et al.

,1999).

نتیجه تجزیه و تحلیل ترکیب صید سالهای اخیر در دریای خزر نه تنها حاکی از کاهش کل ذخایر است بلکه از خطر انقراض گونه هایی از این ماهیان نیز خبر می دهند.

ماهی شیپ که می تواند با ماهی دراکول دورگه های پرورشی با وزن بالایی ایجاد نماید رو به کاستی شدید نهاده است.

نسل فیل ماهی که در حال حاضر محل زاد و ولد اصلی آن شط ولگا در شمال و تا حدودی رود کورا در بخش جنوب غربی دریای خزر می باشد، در اثر آلودگی صنعتی و محدود شدن روز افزون سطح مناطق تخمریزی در این دو رودخانه هر روز با خطر بیشتری روبرو می باشد و طوری که هر دو گونه بالا را به ویژه در سواحل ایران در جنوب دریای خزر باید جزء ماهیهای به شمار آورد.

چه راه حلی برای رهایی از این خطرات در حوزه دریای خزر وجود دارد؟

در اینجا بدواً بحث رژیم حقوقی این دریا پیش می آید ولی از دیدگاه حفظ نسل و توسعه پایدار منابع زنده آن پاسخ عبارت است از؛ مقابله و مبارزه با: -آلودگیهای صنعتی و زراعی.

-سد معبر پل ها و سدهای احداثی برروی رودخانه های ویژه زاد و ولد این ماهیها.

-صید قاچاق و غیرقانونی.

-صیدهای بی رویه و خارج از فصل.

چگونه می توان به این اهداف دست یافت؟

با همکاری مشترک چند جانبه کشورهای بزرگ و کوچک اطراف این دریا از طریق انعقاد و اجرای قراردادی تحت عنوان: «عهدنامه منطقه ای حفاظت از منابع زنده ماهیان خاویاری دریای خزر» متشکل از کمیته های زیر: -کمیته تهیه و تدوین آئین نامه و مقررات صید و نظارت بر آن.

-کمیته بهره برداری با هدف ایجاد بهبود در روشهای صید و تکنولوژی تهیه خاویار و سایر محصولات ماهیان خاویاری -کمیته تخصصی غذای ماهیان خاویاری پرورشی با هدف پیدا کردن بهترین فرمول غذایی برای هر گونه مورد پرورش.

-کمیته تحقیقات بیولوژیک و بیوتکنیک تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری دریای خزر.

-کمیته تهیه و تدوین آئین نامه و مقررات مبارزه با آلودگیهای صنعتی و زراعی و نظارت بر آن.

-کنسرسیوم تعیین و تقویت و تجدید نظرهای سالیانه قیمت جهانی خاویار محصول دریای خزر.

رده بندی ماهیان خاویاری خانواده ماهیان خاویاری یا تاس ماهیان (Acipenseridae) همراه با یک خانواده دیگر به نام کفچه ماهیان (Poluodontidae) و یک خانواده سنگواره ای از بین رفته (Chondrosteidae) متعلق به راسته تاس ماهی سانان (Acipenseriformes) می باشند.

این راسته به علاوه تعداد زیادی راسته های فسیلی در فوق راسته ماهیان غضروفی – استخوانی (Chondrostei) قرار دارند که دارای اسکلتی غضروفی – استخوانی و باله دمی شکافدارند که بخش بالایی این باله کشیده تر می باشد.

این فوق راسته متعلق به زیر رده شعاعی باله ها (Actinopterygii) است که از باله دهای با اشعه ریز و درست برخوردارند.

بالاخره زیر رده مزبور در رده ماهیهای اسکلتی استخوانی می باشند.

دریای خزر زیستگاه مطلوب ماهیان خاویاری بر اساس بررسیهای صاحبنظران بزرگ علم اکولوژی دریا و آبهای شیرین، بین اماکن زندگی ماهیهای خاویاری در نیمکره شمالی، دریای خزر که بزرگترین دریاچه بسته جهان است با حوزه خود مناسبترین زیستگاه این ماهیان در روی زمین به شمار می آید.

وضع جغرافیایی، اقلیمی و منابع زیستی دریای خزر این دریا در میان آسیای باختری و اروپای شرقی از 46 درجه و 38 دقیقه تا 54 درجه و 34 دقیقه طول شرقی، و 36 درجه و 34 دقیقه تا 47 درجه عرض شمالی گسترده می باشد و عملاً آبراهه ای است که دو قاره آسیا و اروپا را به هم مرتبط می سازد.

طول دریای خزر در حال حاضر 1205 کیلومتر، پهنای متوسط آن 437 کیلومتر می باشد.

پهن ترین قسمت دریا در شمال 554 کیلومتر و باریکترین قسمت آن بین شبه جزیره آبشوران و دماغه کواکی 202 کیلومتر است.

محیط دربرگیرنده سواحل کلیه کشورهای اطراف این دریا تقریباً 7000 کیلومتر می‌باشد که 900 کیلومتر آن در سرحد جنوبی، سواحل شمالی ایران را تشکیل می دهد.

با توجه به ابعاد مذکور، مساحت دریای خزر تقریباً 438 هزار کیلومتر مربع است که با درنظر گرفتن اعماق مختلف آن حجم آب این دریا بالغ بر 79320 کیلومتر مکعب می گردد.

وسعت حوزه آبریز دریا در حال حاضر در حدود 733/3 میلیون کیلومتر مربع است که از این سطح حوزه آبریز ایران برابر 256 هزار کیلومتر مربع می باشد.

تا دو دهه پیش سطح دریای خزر در حدود 28 متر پایین تر از سطح اقیانوسهای جهان بوده است.

از سال 1357 ه .

ش (1978 میلادی) افزایش آب این دریا مجدداً شروع شده به طوری که در سال 1368 ه .

ش (1990 میلادی) به 35/27 متر و در سال 1371 ه .

ش (1993 میلادی) به 37/26 متر رسیده است.

این دریا از نظر جغرافیایی به سه بخش شمالی، میانی و جنوبی تقسیم می‌شود.

مساحت بخش شمالی که کم عمق ترین بخش این دریا به شمار می رود 80 هزار کیلومتر مربع است که عمق آن حداقل 2 متر و حداکثر 5 متر می باشد (این عمق فقط در مجاورت بخش میانی حداکثر به 25 متر می رسد).

حجم مقدار آب این ناحیه با دارا بودن بیش از سطح دریا از یک درصد کل حجم آن تجاوز نمی کند.

ناحیه میانی دریا از شمال به خلیج مانگشلاق و در جنوب به شبه جزیره آبشوران محدود می باشد.

مساحت آن حدود 138 هزار کیلومتر مربع و عمق متوسط آن حدود 170 متر است.

حداکثر عمق دریا در این بخش تقریباً 700 متر می باشد.

حجم آب آن در حدود 25 هزار کیلومتر مکعب یعنی تقریباً چیزی نزدیک به حجم کل آب دریا می باشد.

بخش جنوبی که در حدود مساحت کل دریا را دربر می گیرد در حدود حجم آب آن را به خود اختصاص می دهد.

عمق متوسط آن تقریباً 324 متر است.

عمیق ترین نقطه دریا نیز در این بخش واقع شده که در حدود 100 متر می باشد.

از نظر آب و هوا، ناحیه شمالی در زمستان سرد و یخبندان (گاهی تا زیر صفر درجه سانتیگراد) و در تابستان از هوای معتدل در حدود 22 درجه سانتیگراد برخوردار می باشد.

آب و هوای بخش جنوبی در زمستان معتدل و در تابستان تا حدی گرم است دمای هوای آن به طور متوسط به 27 درجه سانتیگراد می رسد ولی به علت عمیق بودن دریا در این بخش از شدن گرما در اعماق پایین کاسته می شود.

شوری دریای خزر در مقایسه با آب اقیانوسها کم بوده و از نظر ترکیبات دارای سولفات و کربنات کلسیم و منیزیم فراوان است که از این لحاظ نزدیک به وضعیت آبهای شیرین می باشد.

ولی از نظر کلراید مشخصات آب آن شبیه مشخصات آبهای اقیانوسی است.

غلظت املاح محلول در آب 13 تا 15 در هزار و شوری متوسط آن حدود 13 گرم در لیتر است.

مقدار شوری در مناطق مختلف دریا نیز متفاوت است، مثلاً در حوالی مصب رودخانه ولگا شوری آب حدود 3 در هزار و در قسمتهای جنوبی و شرقی حدود 13 در هزار می باشد.

جریانهای دریای خزر تاکنون به طور دقیق مورد بررسی قرار نگرفته اند.

جریانهای مؤثر آن به شکل یک سیکلون می باشد که سراسر حوزه پر آب دریا را تحت سیطره خود داشته و در بخش میانی و جنوبی وضع گردابهای دایره ای شکل به خود می گیرد.

بررسیهایی که در عمق کمتر از 50 الی 100 متری انجام شده نشان می دهد که سرعت جریان 30 تا 40 سانتی متر در ثانیه می باشد و حداکثر سرعت آن می تواند به 80 الی 100 سانتیمتر در ثانیه هم برسد.

در مناطق ساحلی، بین جریان اصلی و ساحلی جریانهای ضعیفی با سرعت 10 الی 15 سانتیمتر در ثانیه وجود دارد.

در دریای خزر 21 خانواده و 64 جنس ماهی وجود دارد.

از این جنسها تا کنون 15 گونه، 62 زیرگونه و 13 نژاد شناسایی شده اند که در بین آنها ماهیان خاویاری از ممتازترین ماهیها محسوب می شوند .

از نظر نگارنده، استقرار جغرافیایی دریای خزر بین آب و هوای سرد و یخبندان روسیه و کوههای قفقاز در شمال و شمال غربی، سرد و نیمه معتدل جمهوریهای داغستان و آذربایجان در غرب و جنوب غربی، معتدل و نیمه معتدل ایران در جنوب و اقلیم گرم و سوزان ترکمنستان در جنوب شرقی و بخش وسیعی از سواحل قزاقستان در بخش شرقی آن ئ همچنین وجود رودخانه بزرگ اورال، شط عظیم ولگا، رودخانه های کم و بیش بزرگ ترک، سولاک، کورا، ارس و سفیدرود به ترتیب در شمال، غرب، جنوب غربی و جنوب این دریا همراه با بسیاری از رودخانه های کوچک و بزرگ اطراف آن که سالیانه با ریختن مقادیر زیادی مواد بیوژن به نقاط ساحلی و نقاط کم و بیش دوردست دریا موجبات غنای غذایی مصب ها، مناطق ساحلی و مناطق نه چندان عمیق دوردست آن را از وجود بی مهرگان (سخت پوستان، صدفها، کرمهای پرتار ) و ماهیهای ریز و درشت کفزی فراهم می سازند، رویهمرفته موقعیت ویژه ای برای این دریا فراهم نموده اند که آن را به یگانه منطقه مساعد زندگی ماهیهای خاویاری در جهان مبدل ساخته اند.

گونه های ماهیان خاویاری دریای خزر از مجموع 25 گونه ماهیهای خاویاری موجود در آبهای نیمکره شمالی فقط شش گونه مهم در حوزه دریای خزر زندگی می کنند که یک گونه از آنها به نام استرلیاد ویژه آبهای شیرین شمالی این دریا به ویژه سط ولگاست که بندرت