در روند پرشتاب توسعه اقتصادی، توجه به بهبود در مؤسسات تولیدی و اقتصادی رو به فزونی است و هر تشکلی که خواهان ادامه حیات و حضور در عرصه‌های رقابتی باشد ناگزیر از برنامه‌ریزی برای بهبود مستمر بهرهوری است.
به تبع این امر، درک صحیح نیازها، استقرار و ایجاد سیستمها و استفاده بهینه مداوم از آنها، سه گام اصلی در تحقق اولیه بهبود بهره‌برداری بهینه و استفاده صحیح از امکانات و توانایی‌های موجود است.
رسالت خطیر مدیریت به عنوان در اختیار دارنده اصلی منابع، به اجرا درآوردن مراحل علمی بهبود است.
در قدم اولیه آموزش مفاهیم علمی و کارشناسی متناسب با نیازها به طور یکپارچه به عنوان اصل اول و مهم این برنامه‌ریزی تلقی می‌شود و در حقیقت می‌توان آن را به عنوان حلقه مفقوده‌ای در نظر گرفت که نقشی کلیدی ایفا میکند و از عمده‌ترین ابزارهای مورد نیاز برای هدایت امر بهبود بهرهوری در مجاری صحیح است.
علی الاصول وظیفه سخت سازگار کردن شرایط مجموعه کاری با امکانات و محدودیت‌های درونی و بیرونی به عهده مدیریت است و او باید خواهان دستیابی به بهترین شکل بهره‌برداری از منابع و کنترل مصرف باشد.
بنابراین فراگیری صحیح مفاهیم بهرهوری و تکمیل سطح آن می‌تواند به توسعه بینش و دانش مدیران حال و آینده یاری رساند و با تجدید قوای ذهنی، خونی تازه در رگهای مجموعه جاری سازد.
طبق بررسی‌های به عمل آمده 75 درصد راه‌حل‌ها در به کارگیری هر یک از عوامل: سرمایه، کار، مواد اولیه و فن‌آوری به مدیریت برمی‌گردد؛ چرا که اگر به طور مدیریت برای استقرار استاندارد توجیه شده و بینش داشته باشد.
85 درصد کار انجام گرفته است.
آگاهی و بینش مدیراین در سطوح مختلف به کمک آموزش فراگیر و منسجم مفاهیم بهرهوری بطور جامع ارتقاء می‌یابد و به تبع آن، شفافیت ذهنیت ها حاصل می شود.
فنون جدید و طرح‌های نو، بهبود بهرهوری، کیفیت و … نمی‌توانند بدون اطلاعات نوین تداومی مستمر داشته باشند.
2-1 بیان ضرورت تحقیق:
هر شرکت برای حرکت در جهت بهبود بهرهوری و کیفیت، ناگزیر باید به اقداماتی اساسی دست زند.
یکی از این اقدامام پنج اس می‌باشد، یعنی فعالتیهایی که هدف از آنها مرتب کردن، پاکیزه ساختن و سامان دادن محل کار و ایجاد و حفظ شرایط استاندارد و انضباط لازم برای انجام بهینه کارهاست.
نام پنج‌اس از اولین حروف واژه‌های ژاپنی سازمانهای (سئی ری Sein) نظم و ترتیب (سئی تون Seiton)، پاکیزه سازی (سئی سو Seiso)، استاندارد سازی (سئی کتسو Seiketsu) و انضباط (شیتسوکه Shitsuke) گرفته شده است.
به کارگیری این پنج‌اس در تمامی سطوح شرکت می‌تواند نتایجی بسیار چشمگیر به همراه داشته باشد که از آن جمله می‌توان به پیشگیری از حوادث، کاهش میزان وقفه کاری، تقویت کنترل عملی فرآیندها و ایجاد جوی سالمتر در محیط کار اشاره نمود.
نکته قابل ذکر این است که می توان روشهایی چون سیستم پیشنهادات (SS) ، داویر کنترل کیفیت (QCC ، مدیریت کیفیت جامع (TQM) را از جمله روشهای ارتقا دهنده بهرهوری به شمار آورد.
تجربه نشان داده است که به منظور اجرای موفق روشهای مذکور بهتراست ابتدا روش پنج‌اس اجرا شود.
لازم به توضیح است که به منظور اجرای صحیح روش پنج‌اس مشارکت تمام کارکنان لازم است و می‌توان گفت فعالیت پنج‌اس بین مدیران و کارکنان مشترک است.
لازم به توضیح است که به منظور اجرای صحیح روش پنج‌اس مشارکت تمام کارکنان لازم است و می‌توان گفت فعالیت پنج‌اس بین مدیران و کارکنان مشترک است.
نمودار (1-1) رابطه بین رویکردهای مدیریت نوین و سیستم 5S (منبع، همان).
3-1 موضوع تحقیق در ادبیات اقتصادی مطالب فراوانی در خصوص ارتباط رشد بهره وری با رشد 2 اقتصادی عنوان شده است.
در بسیاری از این موارد تأکید می‌گردد که رشد اقتصادی به زودی کند خواهد شد مگر اینکه بار شد بهرهوری همراه باشد و همچنین توجه داده شده است که تداوم رشد بهرهوری نیز بدون اتخاذ سیاستهایی مناسب امکان‌پذیر نخواهد بود.
از این رو سیاستگذاران و برنامه‌ریزان اقتصادی در تدوین برنامه های رشد اقتصادی به امر ارتقای بهرهوری توجه خاصی مبذول می‌دارند.
در برنامه‌های اول و دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران همواره از بخش صنعت به عنوان محور توسعه نام برده شده و رشد آن به عنوان هدف اصلی برنامه مورد توجه قرار گرفته است.
مطابق آمار و اطلاعات موجود در کشور، متوسط رشد سالانه شاخص بهرهوری نیروی کار در بخش صنعت و طی دوره 76-1365، برابر با 1/1 درصد بوده است.این رشد در مقایسه با بسیاری از کشورهای که کم و بیش دارای شرایط اقتصادی و مشابهی با ایران هستند.
به مراتب پایین‌تر است.
در حرکت بهبود بهرهوری کشور گام نخست شناسایی عوامل مؤثر بر بهرهوری است سپس با تنظیم برنامه‌های اصلاحی و اجرای آن به نحو شایسته می‌توان موجبات ارتقای بهرهوری را فراهم آورد.
4-1- بهرهوری در ایران: در دنیای امروز بهره‌گیری مناسب و مطلوب از منابع ملی یکی از مهمترین اهداف اقتصادی و اجتماعی دولتهاست، برای دستیابی به این اهداف، تلاشهای گستردهای تحت عنوان ارتقاء بهرهوری صورت گرفته است.
به زبان ساده بهرهوری یعنی استفاده بهینه ازمنابع و امکانات .
این مفهوم در گسترده وسیعی از فعالیتهای سازمان قابل بکارگیری است.
به این جهت شاخصهای متنوعی در زمینه‌های مختلف سازمانی طراحی شده است.
اما انتخاب، اولویت بندی و پرداختن به این شاخص‌ها و زمینه‌های مورد بررسی آنها تابع شرایط اقتصادی و اجتماعی محیطی است که بنگاه اقتصادی در آن فعالیت می‌نماید.
در برخی کشورهای صنعتی ممکن است به واسطه هزینه سنگین نیروی کار و تأمین انرژی ، اولویت با شاخصهایی باشد که به این موارد می‌پردازند.
اما در حال حاضر شرایط کاملاً متفاوتی بر ایران حاکم است.
انرژی ارزان و فراوان و نیروی کار کم هزینه در یک طرف و وابستگی ارزی و تحمل هزینه‌های سنگین جهت واردات تجهیزات از طرف دیگر را می‌توان جزء ویژگی‌های کنونی ایران به شمار آورد.
این موارد توجه به تمرکز به شاخصهای بهرهوری سرمایه را از اولویت ویژه‌ای برخوردار میکند.
یعنی ضروری است تلاشهای گستردهای در جهت بهبود بیشتر بهرهوری سرمایه در کشور صورت پذیرد.
نیروی کار از دیگر منابع مهمی است که در سازمان باید مورد توجه قرار گیرد.
پرداختن به آموزش و مهارتهای فنی و هماهنگی آن با فن آوری موجود، نظم و انضباط فردی و گروهی، رعایت بهداشت و نظافت در محیط کار، ایمنی کار، رفع نیازهای معیشتی،….
از موضوعات قابل طرح در این مقوله است.
سازمان ملی بهرهوری ایران، بهرهوری را ترکیبی از کارآیی یعنی درست انجام دادن کار و اثر بخشی یعنی انجام دادن کار درست می‌داند و به طور مختصر بهرهوری را «درست انجام دادن کار درست» تعریف می کند.
البته تعریف جامع بهرهوری که مقبول کارشناسان این سازمان قرار دارد، چنین است: بهرهوری معیار ارزیابی فعالیتها در بخشهای اقتصادی و اجتماعی است که با نسبت مطلوبیتهای حاصل (ستاده‌ها) بر منابع و آنچه که برای حصول آن به کار رفته است(داده‌ها) نشان داده می‌شود.
5-1- لزوم توجه به بهرهوری در ایران: امروزه با کمرنگ شدن مرزهای اقتصادی، رقابت در صحنه جهانی، ابعاد دیگری یافته و تلاش برای بهبود بهرهوری پایه اصلی این رقابت را تشکیل می‌دهد.
اگر چه بهبود بهرهوری بر اساس اصل عقلانیت اقتصادی همواره باید مورد توجه باشد، لیکن به جهت این که بهبود بهرهوری، بالفعل کردن توان بالقوه است، از این رو به یک محرک نیاز دارد که مناسبترین محرک، رقابت در صحنه داخلی و بازارهای بین المللی است.
ارتقای بهرهوری موجب پیشرفت و توسعه یافتگی گردیده و بسیاری از کشورها جهت اشاعه نگرش بهرهوری و تعمیم به کارگیری فنون و روشهای بهبود آن، سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام می‌دهند.
بررسی عملکرد کشورهایی که طی سالیان اخیر رشد اقتصاد چشمگیر داشته‌اند.
حکایت از آن دارد که اکثر این کشورها رشد خود را مدیون افزایش بهرهوری هستند و سهم دیگر موارد مؤثر در مقایسه با سهم ارتقای بهرهوری در ایجاد این رشد، اندک بوده است.
به طور مثال در سال 1996 حدود 67 درصد رشد اقتصادی مالزی مربوط به بهرهوری و 33 درصد باقیمانده مربوط به افزایش اشتغال است.
با توجه به نوسانات شدید در آمد ارزی کشور طی سالیان اخیر از بابت صادرات نفت خام و دیگر فرآورده‌های نفتی و همچنین صادرات غیرنفتی که به طور مداوم دارای افت و خیز می‌باشد و همین طور پیش بینی تداوم آنها در سالهای آینده، ایجاد اشتغال برای نیروی کار جوان کشور از طریق سرمایه‌گذاری‌های جدید، با محدودیتهایی مواجه است.
جهت جبران آن لازم است با بهبود کیفیت نیروی کار از طریق افزایش سطح دانش و مهارت بهرهوری نیروی کار ارتقاء یافته و بدین ترتیب نیروی انسانی به سرمایه انسانی تبدیل شود.
بنابرین در سالهای آتی رشد اقتصادی کشور در گرو افزایش بهرهوری خواهد بود.
همانگونه که استنباط می‌شود.
در شرایط فعلی کشور افزایش بهرهوری از یک اننخاب فراتر رفته و به یک ضرورت تغییر شکل می‌یابد.
6-1- سازمان بهرهوری ملی ایران چنانچه بخواهیم به تاریخچه و سیر تحولات جایگاه سازمان بهرهوری بپردازیم، باید گفت پس از تشکیل سازمان بهرهوری آسیا A.P.O در سال 1961 توسط تعدادی از کشورهای آسیایی، ایران در سال 1965 به آن پیوست.
البته پس از پیروزی انقلاب اسلامی عضویت کشور ما در این سازمان به حال تعلیق درآمد.
ولی در سال 1366 با تلاشهای مجدانه وزارت صنایع سنگین وقت و تصویب مجلس شورای اسلامی، ایران مجدداً به عضویت سازمان بهرهوری آسیایی درآمد.
در سال 72 به عنوان زمینه‌ساز تشدید حرکت بهرهوری در کشور، بهرهوری ملی ایران به عنوان یکی از توابع سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران تأسیس گردید.
در ادامه و در سال 1377 با تغییر اساسنامه، این سازمان از وزارت صنایع سنگین منفک و به سازمان امور اداری و استخدامی کشور ملحق گردید تا نقش فرابخشی آن مورد تأکید قرار دارد و اصول راهبردی آن به شرح زیر مورد تجدید نظر قرار گرفته است.
الف) مدیریت هر دستگاه مسئول ارتقای بهرهوری در آن دستگاه است.
ب) سازمان سیاستهای ارتقای بهرهوری در سطح ملی در تعیین و به مراجع ذیربط پیشنهاد میکند.
ج) سازمان اجرای سیاستهای ارتقای بهرهوری در سطح ملی را پیگیری میکند.
د) سازمان نتایج اجرای سیاستهای ارتقای بهرهوری در سطح ملی را ارزیابی میکند.
هـ) سازمان گزارش‌های ملی بهرهوری را تدوین و به مراجع ذیربط ارائه میکند.
7-1- بهرهوری در صنایع کشور و صنعت خودرو: در حال حاضر به نظر می رسد که در شرکتهای خصوصی بیشتر به مقوله بهرهوری پرداخته می‌شود.
چون بحث سود و رقابت در شرکتهای دولتی کمتر مطرح است.
به هر حال توجه به بهرهوری نیاز به سه عامل دارد: اول علاقه به بهبود، دوم دانش و سوم زیرساخت‌های لازم که هر سه این عوامل را می‌توان در قالب « خواست مدیران» خلاصه کرد.
صنایع خودرو کشور برترین رتبه را در بین شرکتهای صنعتی از نظر فروش کسب کرده اند و شرکتها و صنایع بعدی عبارتند از فولاد، پتروشیمی، بیمه، حمل و نقل، لاستیک، بانکداری و صنعت سیمان که رتبه هشتم را دارا می‌باشد.
8-1- شواهد پایین بودن بهرهوری در ایران و نازل بودن اکثر عوامل مرتبط با پنج‌اس: بنا به آمار و اطلاعات موجود در بخش دولتی یعنی وزارتخانه‌ها و ادارات میزان کار مفید به طور متوسط 20 دقیقه است و بالاترین میزان آن مربوط به شرکت ملی نفت ایران با میانگین کار مفید روزانه 47 دقیقه است.
همچنین در بخش صنعت شاخص پایین بودن تولید ناخالص ملی بیانگر وجود بهرهوری پایین در کشور می‌باشد.
البته وجود روزهای تعطیل بیش از دیگر نقاط دنیا هم به عنوان عاملی در این زمینه قلمداد شده است.
از جمله عوامل مؤثر بر بهرهوری سازماندهی، نظم و انضباط، بهداشت محیط و استانداردسازی قلمداد شده است.
اما حداقل در کشور ما دلیل عمده‌ای مبتنی بر این که عوامل مذکور با بهرهوری ارتباط دارند، در دست نیست.
هر چند رعایت سازماندهی و نظم و انضباط و نظایر آنها با تعالیم اسلامی هماهنگی دارند و باید پیگیری شوند.
معذلک مطالعه عملی رابطه آنها با بهرهوری نیز می‌تواند برای صنعت و بازرگانی مؤثر واقع شود کو راه‌گشای تولید بهتر باشد.
از اینرو موضوع پژوهش » رابطه اجرای روش پنج‌اس با بهرهوری » در چند سازمان تولید انتخاب شده است.
9-1- تاریخچه پنج‌اس این شیوه در کشور ما از کارخانه‌های ژاپنی الگوبرداری شده است که قدمت آن در ژاپن به50 سال می‌رسد.
البته ژاپنی‌ها نیز آن را از کارخانه‌های آمریکایی به عاریت گرفته‌اند که پس از جنگ جهانی دون تحت عنون Good House Keeping در فرهنگ صنعتی آن کشور پیاده شده بود.
چشم بادامی‌های سرزمین آفتاب تابان این پدیده را با فرهنگ بومی و سنتی کشور خود تلفیق نمودند و از آن پدیده‌ای ملی ایجاد کردند که در تمامی صنایع خود از مدرن و سنتی گرفته تا تولیدی و خدماتی و … به اجرا درآوردند..
تفاوت بزرگ پنج اس، ژاپنی‌ها با معیارهای خانه‌داری صنعتی در آمریکا این است که در ایالات متحده چنین موارد خاصی در واحدهای صنعتی که ویژگی تولید در آن ایجاب میکند.
رعایت می‌شود.
مثلاً صنایع دارویی، ساخت لوازم پزشکی و تا حدودی صنایع نساجی و الکترونیک.
اما ژاپنی‌ها.
اولاً این معیارهای خوب را به همه صنایع و محیط‌های کاری سرایت داده‌اند.
ثانیاً، با انگشت گذاشتن روی حساسیتهای فرهنگی در زندگی روزمره مردم عادی این پدیده صنعتی را با خصلتهای فرهنگی خود تطبیق