منابع و ذخایر معدنی همواره به عنوان یکی از ارزشهای مهم و اقتصادی و سیاسی در جهان مطرح بوده اند و معادن سنگ نیز به جهت کاربردهای فراوان سنگهای ساختمانی و تزئینی در صنعت ساختمان و صنایع دیگر در بین سایر معادن از اهمیت خاصی برخوردار است.
خوشبختانه در کشور ما ایران، معادن سنگ از جمله معادنی هستند که به صورت گسترده و غنی وجود دارند.
صنعت سنگ می تواند به عنوان یکی از منابع مهم کسب درآمد ارزی برای کشور ما مطرح باشد.
اهمیت اقتصادی معادن سنگ های تزئینی برای کشور ما فوق العاده زیاد است کما اینکه کارشناسان این محصولات را رقیبی برای نفت می دانند یعنی صادرات سنگ « فرآوری شده» می تواند دومین قطب صادراتی کشورمان بعد از نفت باشد.
در همین راستا، هر چه تکنولوژی و روشهای استخراج و فراوری در معادن سنگ و کارخانجات سنگبری پیشرفته تر شود، کیفیت سنگهای تولیدی نیز بهتر شده و می توان برای صادرات انها امید بیشتری داشت.
علاوه بر آن، کاهش ضایعات حاصل از استخراج و فرآوری سنگ نیز می تواند نقش مهم در افزایش بهره وری صنعت سنگ ایفا کند و به طور چشمگیری بر منابع حاصله بیفزاید.
1-2- تاریخچه
استفاده از سنگها در پیکرده و نمای ساختمانها و معابد، از زمان های بسیار دور در ایران متداول بوده است.
از این نمونه می توان به سنت هفت هزار ساله سنگکاری در ایران اشاره نمود.
پروفسور آندره گدار در خصوص شناخت و کاربرد سنگ تراورتن در جنوب شرقی دره محلات در جاده اراک به کاشان در دهکده خورهه، در ساخت دو ستون شیاردار با سر ستون ایوانی که دست کم قدمت دو هزار و دویست ساله دارد اشاره نموده است.
در کتاب هنر ایران نوشته « رمان گیرشمن» آمده است: در معبد خورهه که دارای طرح یونانی است، ستونها از حد تناسب کلاسیک بین ارتفاع و قطر تجاوز می کنند و این دلالت بر سلیقه ایرانی است.
پروفسور آندره گدار در خصوص شناخت و کاربرد سنگ تراورتن در جنوب شرقی دره محلات در جاده اراک به کاشان در دهکده خورهه، در ساخت دو ستون شیاردار با سر ستون ایوانی که دست کم قدمت دو هزار و دویست ساله دارد اشاره نموده است.
در کتاب هنر ایران نوشته « رمان گیرشمن» آمده است: در معبد خورهه که دارای طرح یونانی است، ستونها از حد تناسب کلاسیک بین ارتفاع و قطر تجاوز می کنند و این دلالت بر سلیقه ایرانی است.
اماکن بزرگی برای تاسیس کاخها و معابد در دوره ساسانیان در نظر گرفته شده بود که جالبترین آنها کاخ تخت جمشید می باشد که در حدود سال 540 پیش از میلاد به فرمان داریوش اول، خشایار شاه اول و خشایار دوم ساخته شده است.
این کاخ بر روی پایه ای از تخته سنگ های بزرگ به بلندی نزدیک 20 متر بنا شد، و مساحت پشت بام آن از 13 هکتار کمتر نیست و کاربرد انواع سنگهای ساختمانی و تزئینی در بوجود آوردن ستونها، مجسمه ها و نقوش برجسته کاملا چشمگیر است.
1-3- صنعت سنگبری، مشکلات و چشم اندازهای نو با نگاهی دقیق تر در می یابیم که ریشه مشکلات موجود در صنعت سنگبری کشورمان این است که از همان ابتدا در چهارچوب بازار بسته و محدوده داخلی درجا زده و منزوی مانده است.
در اقتصاد امروز، تولید صنعتی به علت اتکائی که بر تکنولوژی پیشرفته دارد، ارزش و اعتبار و تداوم خود را از حضور فعال در بازارهای جهانی کسب می کند.
صنعت سنگبری نیز از این قاعده کلی بر کنار نیست و اگر این صنعت همچنان خود را از صحنه رقابت دور نگه دارد، نوید هیچ توسعه ای را نخواهد داد.
صنعت سنگبری برخلاف حرفه سنگتراشی در کشور ما سابقه زیادی ندارد.
لیکن توسعه این صنعت در این مدت عمدتا تحت تاثیر مصارف بی رویه داخلی متوقف انده و نتوانسته است خود را با تحولات جاری در صنعت جهانی سنگبری همگام نماید.
بین تولید و بازار ارتباطی متقابل وجود دارد.
بازار رقابت آمیز توسعه یا تکامل تولید را می طلبد و آن را ناگزیر به سوی نوآوری سوق می دهد و این هدف با حضور در بازارهای بسته بدست نمی آید.
از طرفی دیگر فرهنگ مشتری بر ساخت و کیفیت تولید اثر می گذارد.
در بازارهای داخلی صنعت سنگبری با هر کیفیتی سنگ را تولید و توزیع کند مشتری دارد و کیفیت هنری و فنی سنگ در مرتبه دوم اهمیت دارد لیکن در بازار رقابت آمیز بین المللی وضع به کلی فرق می کند.
قدرت انطباق با شرایط متغیر خریدار نقش محوری دارد در چنین بازاری تولید کننده همواره به فکر ابداع و چاره اندیشی برای حضور پر رنگتر و جذب خریدار دارد.
در این عرصه مطمئنا ضعف تولید و بسته بندی و توزیع تولید کننده را از صحنه رقابت محو می سازد.
در این خصوص صادرات علاوه بر این که یک مزیت اقتصادی است محرک ابداع و نوآوری و زمینه ساز توسعه تکنولوژی جدید است.
برنامه ریزی برای صادرات، یعنی توسعه بازار از داخل به خارج، سرآغاز تحول در صنعت سنگبری ماست.
این صنعت برای تامین نیازهای توسعه، چند عامل اساسی لازم دارد.
باید تصور خود از حرفه و حساسیت های مربوط به آن را تغییر دهیم.
از تجربه های موفق صادرکنندگان نامدار جهان استفاده کنیم.
چشم اندازهای تخصصی خود را وسعت بخشیم از عوامل تاثیر گذار و شکل دهنده صادرات آگاه شویم و خطوط تولید خود را با سبکها و سلیقه های معماری نوین متناسب می سازیم.
امروزه به کارگیری تکنولوژی و ابزار مدرن در صنعت سنگبری یک اصل اساسی است تجربه پیشتازان این صنعت در جهان مثل ایتالیا، اسپانیا، برزیل و حتی پرتغال موید این است که موفقیت قطعی در صنعت سنگ نصیب کشورهایی می شود که ضمن برخورداری از ذخایر داخلی در به کارگیری تکنولوژی مدرن نیز از تلاش و کوشش لازم دریغ نمی ورزند.
ایران در رقابت با کشورهای دیگر از این مزیت کم نظیر برخوردار است.
که زیباترین سنگها را وفور در اختیار دارد کمتر جایی در جهان، فراوانی و تنوع سنگ ایران را دارد.
دسترسی آسان به مواد اولیه مرغوب و متنوع، مزیتی استراتژیک برای ماست.
این مزیت در کنار سنت هفت هزار ساله سنگکاری در ایران، به شرط تلفیق بهینه با تکنولوژی پیشرفته معاصر قدرت رقابت صنعت سنگبری کشورمان را ارتقاء می بخشد و آن را در موقعیتی قرار می دهد که سنگهای متنوع و جدید به بازار عرضه کند.
امروزه کشورهای دارنده منابع سنگ، بخشهای استخراج و فرآوری خود را طوری سازمان می دهند که هر دو بخش، همسو و هماهنگ در خطوط مکمل یکدیگر توسعه یابند.
صنعت سنگ تزئینی در این راستا باید توسعه یابد.
1-3-1- توان تولید سنگ تزیینی در ایران با توجه به اطلاعات موجود در مرکز اطلاعات صنعتی و تکنولوژی وزارت صنایع و معادن و جزوات موجود در آرشیو این مرکز تحت عنوان « فهرست و نام و نشان 25 هزار واحد تولیدی در استانهای مختلف کشور» تعداد 851 کارخانه سنگبری فعال با ظرفیت تولیدی معادل 41 میلیون متر مربع در سطح کشور وجود دارد.
اما طبق اظهارات کارشناسان سنگهای تزیینی در بخش صنایع کانی غیر فلزی وزارت صنایع و معادن، مطابق برآوردهای کارشناسی، در حقیقت حدود 3500 سنگبری در سطح کشور فعالیت دارند.
دلیل این تناقص این است که بسیاری از سنگبریها به دلیل کوچک بودن و پائین بودن حجم تولیدشان فاقد پروانه تاسیس یا بهره برداری اند و فقط کارت شناسائی دارند.
اینگونه سنگبریها عمدتا کارگاههای کوچکی هستند که در داخل یا اطراف و حواشی شهرها مشغول به کارند و به همین دلیل آمار و مشخصات دقیق آنها موجود نیست.
برنامه انتقال این واحدهای سنگبری به مناطق مشخص و شهرکهای صنعتی خارج از شهر در برنامه کار سازمان دهی و انتقال صنایع مزاحم قرار دارد و تا زمانی که این انتقال صورت نگیرد کارت شناسائی این واحدها به پروانه تاسیس با بهره برداری تبدیل نخواهد شد.
با توجه به عدم دسترسی به مشخصات و وضعیت تولید این سنگبریهای کوچک ( حدود 2650 واحد)، ظرفیت تولید آنها معادل کمترین ظرفیت تولید سنگبریهای دارای مجوز یعنی حدود 6 هزار متر مربع در نظر گرفته شده است.
بدین ترتیب، کل ظرفیت تولید سنگبریهای مذکور معادل16 میلیون متر مربع خواهد بود و با افزودن این رقم به کل ظرفیت تولید سنگبریهای دارای مجوز، رقم 57 میلیون متر مربع طول خواهد شد که نشان دهنده کل ظرفیت تولید تولیدکنندگان تزیینی در ایران است.
5700000=41000000+60000×2650 در جدول 1 تعداد سنگبریهای فعال و ظرفیت تولید آنها در هر استان به ترتیب حروف الفبا نشان داده شده است در این جدول سهم هر استان از کل تولید سنگ تزیینی ایران مشخص شده است.
چون اطلاعات این جدول مربوط به 851 کارخانه سنگبری اصلی است، بنابراین سهم واقعی هر استان در تولید سنگ تزیینی تقریبا مشابه ارقام جدول 1 خواهد بود چرا که قسمت اعظم تولید سنگ تزیینی متعلق به همان 851 سنگبری مذکور است.
در این جدول مقامهای اول تا چهارم در تولید سنگ تزیینی به ترتیب متعلق به استانهای تهران، کرمانشاه، اصفهان و زنجان است.
جدول- سنگبریهای فعال کشور به تفکیک استان، ظرفیت تولید و سهم در تولید.
1-4- وضعیت معادن سنگ تزئینی در ایران براساس طرح آمارگیری از معادن کشور، تعداد معادن سنگ های تزیینی در سال 1379، 416 معدن بوده است.
از این تعداد 416 معدن معادل بیش از 71 درصد، در حال بهره برداری و تعداد 9 معدن ( 3/4 درصد) درحال تجهیز و آماده سازی و تعداد 6 معدن نیز در حال اکتشاف بوده است.
نکته قابل توجه تعطیلی 79 معدن در سال 1379 است به بیان دیگر از هر 3 معدن یک معدن غیر فعال یا تعطیل بوده است.
تعداد کل شاغلان معادن سنگ های تزیینی کشور در سال 1379 جمعا 7 هزار و 891 نفر گزارش شده است که از این تعداد 7 هزار و 871 نفر مرد و تنها 20 نفر زن بوده اند.
همچنین تعداد شاغلان تولیدی و غیر تولیدی معادن سنگ های تزیینی کشور در پایان سال 1379 به ترتیب 6 هزار و 249 نفر و یک هزار و 642 نفر بوده است به عبارت دیگر از کل شاغلان این معادن، 79 درصد در بخش تولیدی و 21 درصد در بخش غیر تولیدی اشتغال بکار داشته اند.
از 6 هزار و 249 نفر شاغلان تولیدی معادن فعال در سال 1379 یک هزار و 983 نفر ( حدود 25 درصد) کارگر ساده سه هزار و 16 نفر ( حدود 5/38 درصد) کارگر ماهر بوده اند این در حالی است که تعداد تکنسینها و مهندسان بخش به ترتیب 93 نفر و 349 نفر بوده است.
ارقام مزبور نشان می دهد که به ازای هر مهندس شاغل در معادن سنگ های تزیینی کشور 60/5 نفر کارگر ساده و 6/8 نفر کارگر ماهر و 3 نفر تکنسین مشغول به کار بوده اند.
بررسی سطح و مدرک تحصیلی شاغلان معادن سنگ های تزیینی، توزیع نامناسب نیروی کار تحصیل کرده این بخش را بیشتر نمایان می سازد.
در پایان سال 1379 بیش از سه چهارم از شاغلان معادن سنگ های تزیینی کشور، زیر دیپلم و دیپلم بوده اند.
و تنها یک چهارم آنها دارای مدرک تحصیلی فوق دیپلم و بالاتر بوده اند.
از 8 هزار و 292 نفر شاغل در معادن سنگ های تزیینی کشور در سال 1379، 993 نفر ( 12 درصد) بی سواد و 7 هزار نفر و 299 نفر ( 88 درصد) باسواد بوده اند.
1-5- نگاهی کلی بر ساختار قوانین صادرات در ایران تولید کنندگان ایرانی که قصد صدور کالا به کشورهای خارج را دارند باید مراحل زیر را طی نمایند: داشتن کارت بازرگانی در صورتیکه کالا نیاز به گواهی استاندارد داشته باشد صادر کننده باید با مراجعه به اداره استاندارد مجوزهای لازم را تهیه کند.
گواهی بهداشت و گواهی قرنطینه برای خروج از مرز برای بعضی از کالاها ضروری می باشد.
مدارک فوق را به همراه کالای مورد نظر به گمرک اظهار می نمایند.
در گمرک ضمن ارزیابی کالا و پلمپ نمودن ماشین حامل کالا، اجازه خروج کالا از کشور داده می شود.
در این بین علاوه بر شرایط بالا یک سری قوانین بین المللی تحویل کالا وجود دارد که عدم اطلاع صادر کنندگان از این قوانین خسارات جبران ناپذیری را در پی خواهد داشت که در جدول 1 به آنها اشاره شده است: جدول 1- قوانین و شرایط تحویل کالا اکنون به طور خلاصه به شرح هر یک از اختصارات اینکوترمز می پردازیم: اول گروه E تحویل در محل کالا (...
محل تعیین شده) EXW=EX WORKS این اصطلاح برای فروشنده کمترین وظیفه را در بردارد و ناظر بر مواردی است که فروشنده کالا را در محل اقامت خود ( کارگاه، کارخانه، انبار و غیره) به خریدار تحویل می دهد.
بنابراین باید کلیه خطرات، تا زمان تحویل به خریدار در زمان مقرر و محل تحویل را بیمه نماید.
تدارک بسته بندی، بازبینی، کیفیت، وزن و سایر امور مشابه تا موقعی که کالا را در اختیار خریدار قرار می دهد به عهده فروشنده است.
اخذ مجوزها، اجازه نامه ها و تشریفات