دانلود مقاله ایثار و شهادت از دیدگاه قرآن

فرهنگ ایثار و شهادت از مهم‌ترین مسائل جوامع اسلامی است و گسترش و نفوذ این فرهنگ در بین مردم یک جامعه، در تمامی بخش های مختلف آن جامعه تأثیر می‌گذارد.

گسترش فرهنگ ایثار و شهادت از بزرگ‌ترین هدف‌های عالی انسانی است و بدین جهت جوامع برآمده از رأی و نظر مردم پیوسته برای رسیدن به این هدف می‌کوشند.در این رابطه مطالعه و پژوهش پیرامون راه‌های گسترش این فرهنگ در جامعه، شیوه‌ی پیامبران و امامان در برخورد با این مسأله و موضوعات دیگر، کمک بسیاری به رسیدن به یک شیوه‌ی مناسب خواهد کرد.

از این رو هدف از انجام این پروژه کمک به بیان مفهوم درست ایثار و شهادت از نگاه قرآن و سیره‌ی نبوی و مهم تر از آن مصداق‌های آن در جامعه‌ی اسلامی و بشری است.

برای رسیدن به این هدف ابتدا پرسش‌هایی مطرح و فرضیه‌هایی بیان شد که به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- قرآن تا چه اندازه به فرهنگ ایثار و شهادت اهمیت داده است و تا چه اندازه آن را توصیه می کند؟
- پیامبر‌(ص) چه سخنانی را در این باره می‌فرمایند و سیره‌ی عملی ایشان در این مورد چگونه بوده است؟

- با توجه به سخنان پیامبر (ص) و ائمّه‌ی معصومین و بزرگان دین، چه تعریفی می‌توان به شهید و شهادت، ایثار و ایثارگر اختصاص داد و چگونه می‌توان از سخنان آن‌ها در پیدا کردن راه‌هایی برای گسترش فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه رهنمود گرفت؟

- گسترش فرهنگ ایثار و شهادت در بین مردم جامعه چه تأثیراتی را به دنبال خواهد داشت؟

در واقع آیا گسترش فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه، بر سایر بخش‌های آن تأثیر خواهد گذاشت؟


و بسیار سئوالات دیگر که می‌خواهیم تا جایی که می‌توانیم با انجام این تحقیق به آن‌ها پاسخ گوییم.
و بسیار سئوالات دیگر که می‌خواهیم تا جایی که می‌توانیم با انجام این تحقیق به آن‌ها پاسخ گوییم.

چندین فرضیه برای پاسخ به این سئوالات و سپس برای امتحان درستیشان بیان شد: نخست گفته شد گسترش فرهنگ ایثار و شهادت، تقریباً در تمامی بخش‌های جامعه نقش مثبت دارد و از این رو قرآن بسیار به آن اهمیت داده است.

فرهنگ ایثار و شهادت نه تنها در هنگام جنگ و ستیز، بلکه در تمامی زمان‌ها باعث حرکت در راه درست و رو به جلو جامعه می‌شود.

پیامبر نیز بسیار به آن اهمیت می‌دادند.

هم‌چنین برای گسترش این فرهنگ در بین مردم باید از همان بدو تولد بر روی اعتقادات کودکان کار شود و خانواده‌ها آموزش داده شوند؛ در مدارس و رسانه‌ها دین تبلیغ شود و فضای معنوی بر جامعه حکم‌فرما گردد.

دیگر این که ارزش‌های دفاع مقدس و انقلاب اسلامی نشر و بازگو گردد.

بعد از مطرح کردن فرضیه‌ها گروه شروع به جمع‌آوری اطلاعات در این زمینه‌ها کرد و بعد از گذشت چندین ماه پرتلاش، اینک نوشته‌ی پیش روی شما آماده شد.

لازم می‌دانیم در این‌جا یادآوری کنیم که سعی شده در تمام این تحقیق از اصطلاحات و مفاهیم ساده استفاده شود و هر جا موضوع مشکلی مطرح شد، در مورد آن توضیح داده شود.

حافظ: هر قطره‌ای در این ره صد بحر آتشین است دردا کـه این مـــــعمّا شــرح و بـیان نـــدارد 4-1- ایثار و شهادت اگر ما بخواهیم تمام رویدادهای بزرگی که در تاریخ زندگی به وجود آمده و در صفحات تاریخ ثبت شده، مشخّص کنیم و آن‌ها را ارزیابی کنیم، هیچ کدام از آن‌ها ارزشمندتر و بااهمّیّت‌تر از مسئله‌ی ایثار و شهادت نیست، ایثار و شهادت تنها یک مسئله‌ی از خودگذشتگی و فداکاری نیست، بلکه ایثار و شهادت عبارت است از: از‌خودگذشتگی و فداکاری توأم با بیدار کردن و زنده نمودن تمام افراد انسان‌ها از حالت خفتگی و بی‌توجّهی؛ لذا ایثارگر و شهید به واسطه‌ی ایثار و شهادتش، خون در رگ افراد مرده و خفته‌ی اجتماع تزریق می‌کند و آن‌ها را زنده و بیدار می‌سازد.

برخی کلمات ومفاهیم دارای قداستی هستندکه کم‌وبیش با تفاوت‌هایی در همه‌ی جوامع بشری مطرح هستند، هم‌چون کلمات شهید و ایثار، کلماتی که در همه‌ی عرف‌ها توأم با قداست و عظمت بدان نگریسته شده است.

ایثار در لغت به معنی «بذل کردن، دیگری را برخود برتری دادن و سود او را بر سود خود مقدّم داشتن وخود را برای آسایش دیگران به رنج افکندن، قوت لازم و مایحتاج خود را به دیگری بخشیدن» است (فرهنگ لغت عمید، 1383).

«ایثار نمود و نماد دیگرخواهی آدمیان است و روح هم‌نوع‌دوستی آن‌ها را به معرض نمایش می‌گذارد وگاه تا جایی پیش می‌رود که فردی یا حتّی جمع کثیری، جان خویش را در راه دیگری و دیگران از دست می‌دهند تا کمال و تمام ایثار و ازخودگذشتگی را برجای آورند و ازاین رو است که چنین افرادی در نگاه ملّت‌ها ومردمان هر جامعه‌ای به سمبل‌هایی فراموش نشدنی تبدیل می گردند» (http://www.isaar.ir).

شهادت در لغت به معنی «گواهی دادن» است (فرهنگ لغت عمید، 1383).

بزرگان و دانشمندان تعریف‌های زیادی برای شهادت کرده‌اند که به بعضی از آن‌ها اشاره می‌کنیم: «شهادت عبارت است از پایان دادن به زندگی طبیعی برای دفاع از ارزش‌های حیات انسانی و معمولی جامعه» (مقام شهید در پیشگاه پروردگار، 1361: ص 40).

«شهادت عبارت است از مشخص نمودن ملاک و میزان و الگو برای زندگی دیگران و بیان این‌که دیگران که می‌خواهند زندگی کنند، بدون آن ملاک و میزان نخواهند توانست دارای حیات و زندگی شرافتمندانه باشند» (مقام شهید در پیشگاه پروردگار، 1361: ص 40).

شهادت عبارت است از پایان دادن به فروغ درخشان زندگی در کمال هوشیاری و آزادی برای رسیدن به هدفی که آن هدف والاتر و بهتر از زندگی طبیعی دنیاست (تفسیر نهج‌البلاغه، جلد6: ص 3).

«شهادت فنا شدن انسان برای نیل به سرچشمه نور و نزدیک شدن به هستی مطلق است.

شهادت عشق به وصال محبوب و معشوق در زیباترین شکل است.

شهادت مرگی از راه کشته شدن است، که شهید آگاهانه و به‌خاطر هدف مقدّس و به تعبیر قرآن (فی سبیل الله) انتخاب می کند.

یعنی شهید در راهی کشته می شود که هر دو ارزش آگاهانه و فی سبیل الله را داراست و چنین مرگی است که به تعبیر پیامبر (ص) شریف‌ترین و بالاترین نوع مردن است (اَشرُفُ المُوًتِ قَتْلُ الشَّهادَهِ) و علی(ع) آن را گرامی‌‌ترین نوع مردن می‌داند (اَکْرُمُ المُوًتِ اَلْقُتْلُ)‌(http://www.tebyan.net).

«شهادت یعنی عشق به خدا، شهادت یعنی غلبه بر نفس و جهاد اکبر، شهادت یعنی از جان گذشتن و به جانان رسیدن» (فرزند شهید، مصاحبه‌ی کتبی) در این‌جا سؤالی را مطرح می‌کنیم و سپس به آن پاسخ می‌گوییم تا پاسخش بر همگان روشن گردد: چرا به کسی که در راه خدا کشته می‌شود شهید می‌گویند؟

شهید از مادّه‌ی شهود و شهادت است؛ شهید هم به معنی حضور است و هم به معنی علم و یقین و هم به معنی معاینه و مشاهده است.1 شهید را از این جهت شهید می‌گویند؛ زیرا به خاطر شهادتش در راه خدا، ملائکه کنار بدن او حضور به هم می‌رسانند و او را مشاهده می‌کنند: «لإن مَلائِکَه الرَّحمانِ تَشهَده»(جواهر الکلام، جلد4:ص 88).

ملائکه‌ی پروردگار شهید را مشاهده می‌کنند و گردوغبار از سر و صورت شهید پاک می‌کنند و او را به بهشت و کرامت و رحمت خدا بشارت و تهنیت می‌گویند.2 شهید را شهید می‌گویند «لإن اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ شُهُودٌ لَهُ بِالْجَنَّه» (جواهر الکلام، جلد4:ص 88).

در این‌جا شهید به معنی شاهد است؛ زیرا خداوند متعال و ملائکه گواهی می‌دهند بهشت را برای شهید، لذا پیغمبر اکرم فرمود: «زَمِّلوهم بِدمائِهِم فَإِنَّهُم یُحْشَرونَ یَوْمَ الْقیمهِ تَشْخَبُ اَوداجُهُمْ دماًاللَّونُ لَونَ و الرَّیحُ ریحَ‌الْمَسک» (منتخب طریحی:ص 37).

شهدا را با بدن پرخون دفن کنید؛ زیرا آن‌ها با همین وضع در قیامت محشور می‌شوند، در حالی که رنگ بدنشان رنگ خون است، ولی بوی بدنشان مانند مشک و عنبر خوشبو است.

محشور شدن شهدا با این وضع در قیامت خود گواه است که آن‌ها در راه خدا شهبد شده‌اند.

یا شهید را شهید گویند چون شهید زنده است و حاضر، او نمرده است «لأنَّهُ لم یَمتُ کأَنّهُ شاهِدٌ اَی حاضر» (جواهر الکلام، جلد4:ص 88).

یا شهید را شهید می‌گویند «لأنَّهُ یَشْهَىُ ما اَعّدَالله لَهُ مِنَ‌الْکِرامَهِ و غیرهُ لایَشْهَدُها اِلی یَومِ الْقیمه» (جواهر الکلام، جلد4:ص 88).

زیرا شهید مشاهده می‌کند آن کرامت‌ها و نعمت‌هایی را که خداوند بعد از شَهِدَ یشهى شهوُداً و شَهادَهً – شَهِدَالْمَجْلِسَ : حَضَرَه – شَهِدَالشَّئَ عایَنهُ – شَهِدَالله : عَلِمَاللهُ اِسْتَشْهَدَ به : اِسْتِعانَ به فی اَمْرِالشَّهادَهِ – المنجى ماده شهد یقع راسه فی حِجْر ؤوجتیه من‌الحورالعین و تمسحان‌الغبار عن وجهه و تقولان‌له مرحباً بک (حدیث نبوی) شهادتش (در عالم برزخ) برایش مهیّا و آماده نموده است که غیر شهید تا روز قیامت آن کرامت‌ها و نعمت‌ها را مشاهده نخواهد کرد.

یا شهید را شهید می‌گویند «لأنَّهُ ممَّنِ اسْتَشْهِدَ بِهِ یَومَ الْقیمهِ مَعَ‌النَّبیِ علَی‌الْأُمَمِ‌ الْخالِیَه.» (جواهر الکلام، جلد4:ص 88) در سئوالِ یک پرسش‌نامه، این سئوال مطرح شده بود که: به نظر شما شهید چه کسی است؟

جدول و نمودار زیر، تعداد و درصد پاسخ‌دهندگان به گزینه‌های مختلف را نشان می‌دهد: 4-2- ابعاد ایثار «ایثار می‌تواند گونه‌های مختلفی داشته باشد.

گاه با فداکردن جان صورت می‌گیرد که منتهای درجه‌ی ایثار می‌باشد.

گاه با دادن مال و زمانی هم با هزینه کردن اعتبار و البتّه برخی اوقات هم می‌تواند ترکیبی از این‌ها باشد که فرد به طور ارادی و به خاطر یک هدف و آرمان مقدّس و والا تصمیم می‌گیرد از حقایق و داشته‌های خویش اغماض نموده و دغدغه‌ها و دل‌نگرانی‌ها و منافع غیر را برخود مرجّح بداند و در راه برطرف ساختن مشکلات فرا روی دیگری گام بردارد.» (http://www.isaar.ir).

4-3- تاریخچه‌ی فرهنگ ایثار وشهادت ایثار، ازخودگذشتگی یا شهادت که اصطلاحی اسلامی است، عمری به درازای عمر بشر دارد و کم وبیش در همه‌ی جوامع بشری و به اشکال مختلف تجلّی یافته است.

این اصطلاحات همیشه در میان بشریّت بوده است و با کمی تفاوت در همه‌ی جوامع کاربرد داشته است.

زیرا که بشر همیشه و در همه حال به وجود افرادی نیاز داشته است تا در شرایط سخت و دشوار زندگی و نیز در شب‌های طولانی و بلند ستم، یار و مددکار وی باشد.

فردیا افرادی که با حبّه کردن خون خود، زندگیِ تیره و وحشتناک آنان را مبدّل به شادی وسرسبزی کند.

اسطوره‌هایی که با رفتار وکردار وگفتاری متفاوت وگاهی مجرّد وانتزاعی، از خود الگویی ساخته که تا جان باقی است و ازآن‌ها به عنوان پشتوانه‌های مستقیم تاریخ یک ملّت یادخواهد شد.

بنابراین واژه‌ی ایثار وشهادت همواره واجد عظمت واحترامی است که این عظمت و احترام در مقاطعی ملازم قداست گردیده است.

بدین معنا که وقتی انسانی به انگیزه‌ی برقراری ارزش‌های ناب بشری یا دفاع از ناموس شرف، یا پاسداشت سنت‌های یک جامعه، یا برای حفظ حریم باورهای آن کشته شود.

به یکی از عالی‌ترین درجات و مراتبی که یک انسان ممکن است در سیر تعالی خود نائل شود دست می یابد (ابراهیمان، 1385).

اکثر شهادت‌ها چه درغرب وچه درشرق بر سر استقرار عدالت صورت پذیرفته است.

یعنی ایثارگر یا شهید بنا به تشخیص وتمیز شخصی احساس کره است که درجایی حقّی ضایع شده یا عدالتی خدشه دار شده است واز این رو برای استیفای حق ویا تأمین عدالت از جان خود مایه گذاشته است وگاهی این ازخودگذشتگی آن قدردر روند اصلاح وتأمین صلح وامنیّت و استقرار عدالت و آرامش مؤثر بوده است که برخی از درام‌نویسان سعی کرده‌اند تا ازطریق این مسأله در آثار خویش وپرداختن به شخصیّت ایثارگر، وی را جاودانه سازند.

در آموزه‌های زرتشت، بودا، اهورامزدا وکنفوسیوس و ...، مکرّر از ارزش ایثار سخن رفته است وبر مقوله‌ی کمک به دیگری، همنوع‌دوستی و خیرخواهی تأکید و توجّه زیادی گردیده است واحسان وگذشت و نیکی از عناصرکلیدی آن‌ها به شمار می‌رود.

درسایر ادیان نیز یکی از توصیه‌های جدّی، معطوف به همین ارزش می‌باشد.

به عبارت دیگر در ادیان یهود، مسیحیّت و اسلام، گذشت وایثار از ارزش‌های مهمّ و اساسی برشمرده شده است و محتوای انجیل، تورات و قرآن شواهدی بر این داعیّه قلمداد می‌گردد.

شهادت در نظر یهودیان به اندازه‌ی نفعی است که از آن می‌برند و این نفع یا بیرونی و درمیدان است و یا به صورت زیادی زراعت ومحصول.

با رجوع به قرآن به مواردی برخورد می کنیم که دربین یهود، افرادی مثل ساحران فرعون اسم خود را در لیست بلند شهدا ثبت کرده اند و این نشان می‌دهد در عقیده‌ی یهودیّت، ایمان به شهادت وگرامی داشتن شهید وجود داشته است.

در نظر مسیحیان، جهاد، آمادگی برای مرگ دردناک به خاطر ایمان است.

درحقیقت، مسیح نیز شهیدی است که جان خود را فدای رستگاری و آسایش انسان می‌کند.

جان می‌بازد وآگاهانه تن به صلیب می‌سپارد تا موجب نجات بشریّت گردد.

لیکن پس از ترک قفس تن به ملکوت اعلا رهسپار می‌شود؛ یعنی به نزد پروردگار می‌رود تا در جوار او باشد.

اساس اسلام برپایه‌ی فطرت بشر است وکمال او را در بر دارد و قوانین فردی و اجتماعی براساس آن تضمین شده است.

درنظام ارزشی اسلام، شهادت معیاری است که بیش‌تر ازرش‌ها و اعمال صالح با آن سنجیده می‌شود و شهدا جایگاه خاصّی دارند.

شهید درعالم برزخ در جوار رحمت الهی و روزی خور تنعّمات بهشتی است و